Giriş: İki Farklı Ticari Model, Birbirine Karıştırılan Kavramlar
Lisans ve Franchise Arasındaki Farklar – Ticari faaliyetlerde büyümek, markanızı yaygınlaştırmak veya başka bir markanın gücünden faydalanmak istediğinizde karşınıza iki temel seçenek çıkar: Lisans ve Franchise. Her iki model de marka kullanımına dayanır; ancak kapsamları, yükümlülükleri ve taraflara sağladığı haklar oldukça farklıdır.
Bu yazıda, “lisans nedir?”, “franchise nedir?”, “iki sistemin farkı nedir?”, “hangisi hangi durumlarda tercih edilmelidir?” gibi sorulara detaylı cevaplar vereceğiz. Amacımız, girişimcilerin ve yatırımcıların bu iki sistemi doğru anlaması ve kendi iş modelleri için en uygun yapıyı seçebilmesidir.
Lisans Nedir?
Lisans, bir kişi ya da kurumun, sahip olduğu marka, patent, tasarım, telif veya know-how gibi fikrî ve sınai mülkiyet haklarını belirli şartlar altında başka bir gerçek veya tüzel kişiye devretmesidir.
Temel Özellikleri:
- Genellikle marka, patent, yazılım, tasarım gibi sınai hakları kapsar.
- Lisans veren, lisans alanın faaliyetlerine doğrudan müdahale etmez.
- Taraflar arasında bağımsızlık esastır.
- Eğitim, denetim ve işletme modeli desteği sağlanmaz.
- Marka kullanımı belirli süre, coğrafya ve ürün grubu ile sınırlanır.
Örnek:
Bir yazılım firması, geliştirdiği muhasebe programının kullanım hakkını başka bir şirkete lisansla devreder. Karşılığında yıllık ücret alır, ancak programı nasıl kullandığına karışmaz.
Franchise Nedir?
Franchise, bir markanın işletme sistemini, know-how’ını ve isim hakkını başka bir girişimciye belirli koşullarla devrettiği bir iş modelidir. Franchise alan, markayı belirli bir standarda göre işletir ve franchise verene düzenli ödeme (royalty) yapar.
Temel Özellikleri:
- Marka + İş modeli + Destek + Eğitim birlikte verilir.
- Detaylı sözleşme ve sıkı kurallar içerir.
- Franchise veren denetim ve standart uygulaması yapar.
- Taraflar arasında kontrol ilişkisi vardır.
- Ciro üzerinden royalty alınabilir.
Örnek:
Bir fast food zinciri, belirli bir şehirde şube açmak isteyen yatırımcıya franchise hakkı verir. Menüden dekorasyona kadar her şey aynı şekilde uygulanır.
Lisans ve Franchise Sisteminin Farklılıkları
| Kriter | Lisans | Franchise |
|---|---|---|
| Kapsam | Sadece marka/patent/hak | Marka + iş modeli + eğitim + denetim |
| Taraf İlişkisi | Bağımsız | Kontrol ve denetime dayalı |
| Sözleşme Detayı | Daha basit | Detaylı, geniş kapsamlı |
| Eğitim ve Destek | Verilmez | Verilir |
| Royalty (Süreklilik) | Zorunlu değil | Genellikle zorunlu |
| İşletme Standartları | Serbest | Franchise veren tarafından belirlenir |
| Denetim | Yok | Vardır |
| Hukuki Dayanak | Sınai mülkiyet mevzuatı | Karma sözleşme yapısı + TBK, TTK |
Lisans Modelinin Avantajları ve Dezavantajları
Avantajları:
- Taraflar arasında daha fazla bağımsızlık
- Daha az bürokrasi ve denetim
- Giriş maliyeti genellikle daha düşüktür
- Marka sahibine yayılma ve ek gelir imkanı
Dezavantajları:
- Markanın kullanımında denetim sınırlıdır
- Kalite standardı korunamayabilir
- Gelir sürekliliği düşük olabilir
- Pazarlama ve satış kontrolü yoktur
Franchise Modelinin Avantajları ve Dezavantajları
Avantajları:
- Marka gücü ve bilinirlikten faydalanma
- Eğitim, reklam ve danışmanlık desteği
- Kanıtlanmış iş modeli sayesinde daha az risk
- Müşteri güveni daha yüksektir
Dezavantajları:
- Yüksek başlangıç maliyeti (franchise bedeli)
- Sürekli royalty ödemesi
- Katı kurallar ve sınırlı işletme özgürlüğü
- Franchise verenin itibarı zarar görürse sistem etkilenir
Hangisi Ne Zaman Tercih Edilmeli?
Lisans Sistemi İçin Uygun Durumlar:
- Yazılım, müzik, tasarım, patent gibi sınai mülkiyetin devri
- İş modeline değil, sadece marka ya da ürüne ihtiyaç varsa
- Bağımsız çalışmak isteyen girişimciler için
Franchise Sistemi İçin Uygun Durumlar:
- Tüm iş modelini kopyalayarak işletmek isteniyorsa
- Markanın bilinirliği ve desteği tercih ediliyorsa
- Eğitim, reklam, operasyonel destek isteniyorsa
- Riskleri minimize edip daha sistemli ilerlemek amaçlanıyorsa
Hukuki Yönden Lisans ve Franchise Sözleşmeleri
- Lisans sözleşmeleri, Türk Borçlar Kanunu ve Sınai Mülkiyet Kanunu’na dayanır. Marka tescili şarttır.
- Franchise sözleşmeleri, karma nitelikli özel hukuk sözleşmeleridir. Yazılı yapılmalı, markalar tescilli olmalı, eğitim ve denetim yükümlülükleri belirlenmelidir.
- Her iki modelde de sözleşme hükümleri açık, dengeli ve karşılıklı olmalıdır.
Sonuç: Her Sistem Kendi İçinde Farklı Dinamiklere Sahiptir
Lisans ve franchise birbirinin yerine geçen sistemler değildir. Her biri farklı ihtiyaçlara, yatırım yapısına ve hedeflere göre şekillenir. Lisans daha çok fikri ürünlerde kullanılırken; franchise, doğrudan işletmeciliğe yöneliktir.
İşletme sahiplerinin bu farkları doğru analiz etmesi, yanlış yatırım ve hukuki risklerin önüne geçmek için kritik önem taşır.
Profesyonel Destek Alın: Hangi Model Size Uygun?
Av. Gökhan Yağmur olarak;
- Lisans ve franchise sözleşmelerinin hazırlanması,
- Marka haklarının devri,
- Hukuki risk analizi ve sözleşme denetimi
konularında kapsamlı hizmet sunmaktayım.
📌 Web sitesi: www.gokhanyagmur.com.tr
📞 İletişim: 0542 157 06 34
👨⚖️ Ticaret Hukuku ve Fikri Mülkiyet Danışmanı – Av. Gökhan Yağmur
