Yargı Nedir? Türkiye’de Yargı Organları, Bağımsızlık ve Denetim (2025 Anayasa Hukuku Konu Anlatımı + Test Soruları)
📚 1. Yargı Nedir?
Yargı, bireyler ve devlet arasındaki uyuşmazlıkları hukuk kurallarına göre çözen, adaleti sağlayan bağımsız erktir. Anayasa’nın 9. maddesi bu yetkiyi şu şekilde tanımlar:
“Yargı yetkisi, Türk milleti adına bağımsız ve tarafsız mahkemelerce kullanılır.”
Bu hükümle birlikte Türkiye’de yargının hem bağımsızlığı hem de tarafsızlığı anayasal güvence altına alınmıştır.
📌 2. Yargının Özellikleri
- Bağımsızlık: Yargı organları hiçbir kişi, kurum veya merciiden emir ve talimat almaz.
- Tarafsızlık: Karar verirken kişisel düşünce, siyasi görüş veya dış etki altında kalmazlar.
- Güvence: Hâkimlerin görevden alınamaması, teminat altındadır.
- Hukuki Denetim: İdarenin işlem ve eylemleri yargı denetimine tabidir (Anayasa m.125).
📘 3. Yargı Organları
3.1. Anayasa Mahkemesi (AYM)
- Anayasa’ya uygunluk denetimi yapar.
- Soyut ve somut norm denetimi yapar.
- Bireysel başvuruları inceler.
- Siyasi parti kapatma ve mali denetim görevleri vardır.
3.2. Yargıtay
- Hukuk ve ceza davalarında temyiz incelemesi yapar.
- Türkiye’deki en yüksek adli yargı organıdır.
3.3. Danıştay
- İdari davaları temyiz eden en yüksek idari yargı organıdır.
- Bakanlar Kurulu işlemlerine karşı ilk derece mahkemesi olarak da görev yapabilir.
3.4. Hâkimler ve Savcılar Kurulu (HSK)
- Hâkim ve savcıların atama, terfi, disiplin işlemlerini yapar.
- Yargının bağımsızlığı için kritik bir kurumsal yapıdır.
📌 4. Yargı Yolları
Türkiye’de üç temel yargı kolu vardır:
- Adli Yargı: Ceza ve özel hukuk (boşanma, miras, alacak vb.) uyuşmazlıklarına bakar.
- İdari Yargı: Devletin işlem ve eylemlerine karşı açılan davalara bakar.
- Anayasa Yargısı: Kanunların ve işlemlerin Anayasa’ya uygunluğunu denetler.
Ayrıca, vergi uyuşmazlıkları için vergi mahkemeleri, askeri işlemler için disiplin mahkemeleri gibi özel yargı organları da bulunmaktadır.
📚 5. Bireysel Başvuru (Anayasa Mahkemesi m.148)
2012’den bu yana Türkiye’de temel hak ve özgürlükleri ihlal edilen kişiler, tüm iç hukuk yollarını tükettikten sonra AYM’ye bireysel başvuru yapabilir.
Koşullar:
- Kişisel hak ihlali olmalı,
- Başvuru süresi içinde yapılmalı (karardan itibaren 30 gün),
- Tüm iç hukuk yolları tüketilmiş olmalı.
AYM, başvuruyu haklı bulursa ihlalin ortadan kaldırılmasına ve gerektiğinde yeniden yargılama yapılmasına karar verir.
📘 6. Yargının Denetim Yetkisi
- Yasamanın çıkardığı kanunlar Anayasa Mahkemesi tarafından denetlenebilir.
- Yürütmenin işlemleri idari yargıya konu olabilir.
- İptal davası ve itiraz yolu ile somut ve soyut norm denetimi yapılır.
Bu denetim mekanizmaları sayesinde yargı, yasama ve yürütme üzerinde bir denge ve fren işlevi görür.
📌 7. Yargı Bağımsızlığı ve Sorunlar
Yargının bağımsızlığı; güçlü bir demokrasi ve hukuk devleti için vazgeçilmezdir. Ancak pratikte bazı sorunlar ortaya çıkabilmektedir:
- Hâkimlerin atamalarında siyasî etkiler,
- Medya ve kamuoyu baskısı,
- Hâkim-savcı teminatının zayıflaması.
Bu nedenlerle hem HSK’nın yapısı hem de yargının karar alma özgürlüğü zaman zaman tartışma konusu olmaktadır.
📌 Hazırlayan:
Avukat Gökhan Yağmur
Daha fazla anayasa hukuku içeriği için:
🌐 www.gokhanyagmur.com
📚 https://www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari/
📘 Yargı – Test Soruları (10 Soru)
1. Yargı yetkisi kim adına kullanılır?
A) TBMM
B) Cumhurbaşkanı
C) Hâkimler ve Savcılar Kurulu
D) Türk Milleti
E) Anayasa Mahkemesi
✅ Cevap: D
2. Anayasa Mahkemesi bireysel başvuruları hangi yıldan itibaren incelemeye başlamıştır?
A) 2004
B) 2007
C) 2010
D) 2012
E) 2014
✅ Cevap: D
3. Aşağıdakilerden hangisi adli yargı organıdır?
A) Yargıtay
B) Danıştay
C) Anayasa Mahkemesi
D) HSK
E) Sayıştay
✅ Cevap: A
4. İdari yargının en yüksek temyiz mercii hangisidir?
A) Yargıtay
B) Danıştay
C) AYM
D) TBMM
E) Adalet Bakanlığı
✅ Cevap: B
5. Aşağıdaki kurumlardan hangisi hâkimlerin atama ve disiplin işlemlerini yapar?
A) Yargıtay
B) Danıştay
C) HSK
D) AYM
E) TBMM
✅ Cevap: C
6. Hangi durumda bireysel başvuru yapılamaz?
A) Hakkında beraat kararı verilen kişi
B) Tüm iç yolları tüketmemiş kişi
C) Hakkında hapis cezası verilen kişi
D) Adli kontrol uygulanan kişi
E) Anayasa’ya aykırı kanun uygulanan kişi
✅ Cevap: B
7. Yargı bağımsızlığı aşağıdakilerden hangisi ile güvence altındadır?
A) Anayasa Mahkemesi kararları
B) Yürütmenin kararları
C) HSK düzenlemeleri
D) Anayasa hükümleri
E) Kanun hükmünde kararnameler
✅ Cevap: D
8. Aşağıdakilerden hangisi anayasa yargısının görevlerinden biridir?
A) Belediye kararlarını denetlemek
B) TBMM seçimlerini yönetmek
C) Yasaların Anayasa’ya uygunluğunu denetlemek
D) HSK kararlarını denetlemek
E) Hâkimlerin kararlarını incelemek
✅ Cevap: C
9. Aşağıdakilerden hangisi yargının temel özelliklerinden biri değildir?
A) Tarafsızlık
B) Bağımsızlık
C) Süreklilik
D) Siyasi bağlılık
E) Hâkimlik teminatı
✅ Cevap: D
10. Bireysel başvuru için Anayasa Mahkemesine başvuru süresi nedir?
A) 15 gün
B) 30 gün
C) 45 gün
D) 60 gün
E) 1 yıl
✅ Cevap: B
