Mülkiyetin Kısıtlanması: İrtifak Hakları, Rehin Hakları, Taşınmaz Yükü – Medeni Hukuk Ders Notu + Test Soruları
Giriş
Mülkiyet hakkı, malikin eşya üzerindeki en geniş yetkiyi kullanmasını sağlayan ayni haktır. Ancak bu hak mutlak değildir. Başkalarının hakları, kamu yararı, özel düzenlemeler veya borç ilişkileri nedeniyle kısıtlanabilir. Medeni Hukuk’ta mülkiyet hakkını sınırlayan başlıca kurumlar irtifak hakları, rehin hakları ve taşınmaz yüküdür. Bu kısıtlamalar, hem malik hem de üçüncü kişiler açısından önemli sonuçlar doğurur.
I. İrtifak Hakları – TMK m. 779 vd.
Tanım
İrtifak hakkı, bir eşya (genellikle taşınmaz) üzerinde başkasına kullanma veya sınırlı yararlanma hakkı tanıyan ayni haktır. Mülkiyetin kullanılmasını sınırlar ama malik değişse bile geçerliliğini korur.
Türleri
A. Şahsi İrtifak Hakları
Kişiye bağlı olarak kurulur, devredilemez, mirasçılara geçmez.
- İntifa Hakkı (TMK m. 794):
Bir başkasının malını, malın özünü tüketmeden kullanma ve ondan yararlanma hakkıdır. En geniş şahsi irtifak hakkıdır. - Sükna Hakkı (TMK m. 823):
Bir kişinin, başkasının konutunda oturma hakkıdır. Kapsamı sadece barınma ile sınırlıdır. - Üst Hakkı ve Kaynak Hakkı:
Taşınmaz üzerinde yapı inşa etme ya da yer altı su kaynaklarından yararlanma hakkı tanır. Tapuya tescil edilir.
B. Aynî İrtifak Hakları
Bir taşınmaz lehine başka bir taşınmazda kurulan haktır. Örneğin geçit hakkı. Bu durumda bir taşınmaza bağlı yarar vardır.
Kuruluşu ve Sona Ermesi
- Tapu siciline tescille doğar.
- Süre sona erdiğinde, hakkın kullanılmaması hâlinde veya malik ile hak sahibi arasında anlaşmayla sona erebilir.
II. Rehin Hakları – TMK m. 881 vd.
Tanım
Rehin, bir alacağın teminat altına alınması için borçluya ait bir mal üzerinde alacaklıya tanınan ayni haktır. Rehin hakkı alacakla birlikte doğar, mal üzerinde tasarruf hakkını sınırlar.
Türleri
A. Taşınır Rehni
Teslimli rehin veya tescilli rehin şeklinde olabilir.
- Teslimli rehin: Mal, alacaklıya teslim edilir (örneğin kuyumcuya rehin bırakılan ziynet eşyası).
- Tescilli rehin: Motorlu araç rehni gibi, ilgili sicile (trafik, gemi vb.) tescil gerekir.
B. Taşınmaz Rehni (İpotek) – TMK m. 850-938
Bir taşınmaz üzerinde tesis edilen rehindir.
- Alacak ödenmezse taşınmaz paraya çevrilerek alacak tahsil edilir.
- Tapu siciline tescil zorunludur.
- Alacak miktarı, süresi ve şartları ipotek senedinde belirtilir.
Rehnin Sona Ermesi
- Alacağın sona ermesi
- Rehinli malın yok olması
- Tarafların anlaşmasıyla
III. Taşınmaz Yükü – TMK m. 838 vd.
Tanım
Taşınmaz yükü, bir taşınmaz malikinin belirli edimleri yerine getirmekle yükümlü olduğu ayni haktır. Lehtar lehine taşınmazdan doğrudan bir edim sağlanır (para ödeme, ürün verme gibi).
Özellikleri
- Tapuya tescil edilerek kurulur.
- Lehtar şahıs veya tüzel kişi olabilir.
- Borç doğrudan taşınmaza bağlıdır, malik değişse de yük devam eder.
- Borç yerine getirilmezse alacaklı icra takibi başlatabilir.
Uygulama Örneği
Bir bağışta, taşınmazın yeni maliki her yıl bağışlayana belli miktarda ürün vereceğine dair yük altına giriyorsa, bu bir taşınmaz yüküdür.
IV. Mülkiyetin Kısıtlanmasının Hukuki Sonuçları
- Malik, eşya üzerinde tam tasarruf yetkisini kaybeder.
- Satış, kira gibi işlemler sınırlı yapılabilir.
- Üçüncü kişiler açısından tapuya bakarak bu haklar öğrenilebilir.
- Devralan kişi, kısıtlamayı kabul etmiş sayılır.
V. Yargıtay Kararları
Yargıtay 14. HD, 2019/8275 E., 2020/3467 K.
“İntifa hakkı sahibi, taşınmazın kiraya verilmesi, kullanımı ve idaresi konusunda malik gibi hareket edebilir; ancak satamaz veya rehin edemez.”
Yargıtay 1. HD, 2021/1245 E., 2022/4218 K.
“İpotek hakkı, alacağın teminatıdır. Teminat borcu sona ermişse ipoteğin de kaldırılması gerekir.”
VI. Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
İntifa hakkı mirasla geçer mi?
Hayır, şahsi bir haktır; ölümle sona erer.
İpotek borcu ödenmezse ne olur?
İpotek paraya çevrilir, taşınmaz satılarak alacak tahsil edilir.
Rehin hakkı için tapu gerekli midir?
Taşınmaz rehninde (ipotek) evet, taşınır rehninde genellikle hayır.
ÖSYM Tarzı Test Soruları
1. Aşağıdakilerden hangisi mülkiyet hakkını kısıtlayan irtifak haklarından biridir?
A) Miras hakkı
B) Şufa hakkı
C) İntifa hakkı
D) Tapu şerhi
E) İhale yetkisi
Cevap: C
2. Aşağıdakilerden hangisi şahsi irtifak hakkı değildir?
A) İntifa
B) Sükna
C) Kaynak hakkı
D) Üst hakkı
E) Geçit hakkı
Cevap: E
3. Taşınmaz rehninin tapu siciline tescili hangi hak türü için zorunludur?
A) Sükna
B) Hapis hakkı
C) İpotek
D) Üst hakkı
E) Miras hakkı
Cevap: C
4. Taşınmaz yükü nedir?
A) Malik lehine bir haktır
B) Malik aleyhine ayni borç yükümlülüğüdür
C) Kira ilişkisidir
D) Mülkiyet devridir
E) Zilyetliğin sona ermesidir
Cevap: B
5. Aşağıdakilerden hangisi ipoteğin sona erme sebebidir?
A) Tapu kaydının silinmesi
B) Alacağın ödenmesi
C) Mirasın reddi
D) Mahkeme kararı olmadan rehin açılması
E) Kira ilişkisinin bitmesi
Cevap: B
6. Hangi hak, tapuya tescil edilmeden doğmaz?
A) Hapis hakkı
B) İntifa hakkı
C) Elatmanın önlenmesi
D) Şufa hakkı
E) Velayet hakkı
Cevap: B
7. Taşınmaz yükü kime karşı ileri sürülebilir?
A) Yalnız borçluya
B) Herkese karşı
C) Eski malike karşı
D) Üçüncü kişilere değil
E) Haciz alacaklılarına karşı
Cevap: B
8. Rehin hakkının türlerinden biri değildir:
A) Teslimli rehin
B) Hapis hakkı
C) Taşınmaz rehni
D) Emanet rehin
E) Tescilli rehin
Cevap: D
9. Hangi hak mirasla devredilemez?
A) Mülkiyet
B) İpotek
C) İntifa
D) Taşınmaz yükü
E) Tapu tescili
Cevap: C
10. Üst hakkı hangi hak türü içinde değerlendirilir?
A) Geçici irtifak
B) Kişisel borç
C) Şahsi hak
D) Ayni hak
E) Alacak hakkı
Cevap: D
Bu içerik Avukat Gökhan Yağmur tarafından hazırlanmıştır.
Tüm medeni hukuk ders notlarına ulaşmak için:
🔗 www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari
