Tüzel Kişiliğin Kazanılması ve Sona Ermesi – Medeni Hukuk Ders Notu ve Test Soruları
Giriş
Gerçek kişiler gibi, tüzel kişiler de hukuk düzeni tarafından kişilik kazandırılarak hak ve borç sahibi yapılırlar. Ancak tüzel kişiliğin varlığı, belirli hukuki işlemlere bağlıdır. Kazanılması, yasada öngörülen şekil ve şartlara uygun bir şekilde oluşurken; sona ermesi, hem kendiliğinden hem de hukuki yollarla olabilir.
Bu ders notunda tüzel kişiliğin ne zaman ve nasıl kazanıldığı, hangi şartlarda sona erdiği ve bu sürecin sonuçları detaylı olarak incelenmektedir.
I. Tüzel Kişiliğin Kazanılması
Tüzel kişiliğin kazanılması, ilgili düzenlemelere göre değişmekle birlikte genel kural; kuruluş işlemlerinin tamamlanması ve yetkili mercilere tescil edilmesi ile gerçekleşir.
A. Genel Kural (TMK m.47)
“Tüzel kişiler, kanunda öngörülen şekil ve şartlara uygun olarak kurulduğu anda tüzel kişilik kazanır.”
B. Özel Hukuk Tüzel Kişilerinde Kazanma
1. Dernekler
- Kuruluş Şartı: En az 7 gerçek ya da tüzel kişi bir araya gelmelidir.
- Tüzük hazırlanır ve mülki idare amirliğine (valilik/kaymakamlık) bildirilir.
- Bildirim ile birlikte tüzel kişilik kazanılır (izin sistemi değil, bildirim sistemi vardır).
2. Vakıflar
- Kurucu irade, malvarlığını belli bir amaca tahsis eder.
- Noter onaylı vakıf senedi düzenlenir.
- Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne tescil ettirilir.
- Tescille tüzel kişilik kazanılır.
C. Kamu Tüzel Kişilerinde Kazanma
Kamu tüzel kişileri, kanunla veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle doğrudan kurulur.
Örnek: Belediyeler, üniversiteler, meslek kuruluşları, TRT, YÖK gibi.
D. Tüzel Kişiliğin Kazanılmasıyla Ortaya Çıkan Sonuçlar
- Hak ehliyeti ve fiil ehliyeti kazanılır.
- Dava açabilir, mal edinebilir, sözleşme yapabilir.
- Tüzel kişiliğin organları adına hareket eder.
- Kurucularından bağımsız malvarlığına sahip olur.
II. Tüzel Kişiliğin Sona Ermesi
Tüzel kişiliğin sona ermesi, amacın ortadan kalkması, iradi kararlar veya hukuki sebeplerle gerçekleşebilir.
A. Kendiliğinden Sona Erme
1. Amacın Gerçekleşmesi
Tüzel kişi, amacını gerçekleştirdiğinde kendiliğinden sona erebilir. Örneğin: Belirli bir tarihi proje için kurulan vakıf, proje bitince sona erer.
2. Amacın Gerçekleşmesinin İmkânsız Hale Gelmesi
Amaç ulaşılmaz hale gelmişse, tüzel kişilik sona erer.
B. İradi Sona Erme
Tüzel kişi organları tarafından alınan karar ile sona erme olabilir:
- Genel kurul kararıyla fesih
- Kurucuların kendi aralarında yaptığı fesih anlaşması
C. Mahkeme Kararıyla Sona Erme
- Dernek ya da vakıf, kanuna aykırı faaliyetleri nedeniyle kapatılabilir.
- Amaç dışına çıkma, faaliyetsizlik, organ yokluğu gibi durumlar da fesih sebebidir.
D. İdari Kararla Sona Erme
Özellikle kamu tüzel kişilikleri kanun veya Cumhurbaşkanı kararı ile kapatılabilir. Örneğin: Belediyenin feshi.
E. Tüzel Kişiliğin Sona Ermesinin Hukuki Sonuçları
- Tasfiye süreci başlar: Borçlar ödenir, alacaklar tahsil edilir.
- Malvarlığı, tüzükte belirtilmişse bir başka kuruluşa devredilir.
- Ticaret sicilinden silinir, kişiliği tamamen sona erer.
- Dernek ya da vakıf senedi buna göre hükümler içermelidir.
Yargıtay Kararından Örnek
Yargıtay 7. HD, 2018/4125 E., 2019/6472 K.
“Vakıf, kurucusunun iradesi doğrultusunda ve kamu yararına hizmet amacı taşıdığından, amacın gerçekleşmesi ya da imkânsız hale gelmesi durumunda, tüzel kişiliği mahkeme kararıyla sona erdirilebilir.”
Test Soruları (OSMY Tarzında – Çoktan Seçmeli)
1. Tüzel kişilik ne zaman kazanılır?
A) İlan edildikten sonra
B) Noter onayı ile
C) Kuruluş işlemleri tamamlandığında ve tescil ile
D) Organlar oluşturulduğunda
E) Faaliyet başladığında
Cevap: C
2. Dernekler hangi işlem ile tüzel kişilik kazanır?
A) Vakıf senedi ile
B) Mülki idareye bildirim ile
C) Mahkeme kararıyla
D) Noter onayıyla
E) Bakanlık onayıyla
Cevap: B
3. Aşağıdakilerden hangisi tüzel kişiliğin sona erme şekillerindendir?
A) Seçim yapılması
B) Tüzükte belirtilen sürenin dolması
C) Dernek üyelerinin taşınması
D) Malvarlığının artması
E) Yeni üye kaydı yapılması
Cevap: B
4. Kamu tüzel kişileri nasıl sona erdirilir?
A) Dernek üyelerinin kararıyla
B) Noter onayıyla
C) Mahkeme kararıyla
D) Kanun veya Cumhurbaşkanlığı kararıyla
E) Valilik onayıyla
Cevap: D
5. Tüzel kişilik sona erdiğinde ilk yapılması gereken nedir?
A) Vergi dairesine bildirim
B) Yeni tüzel kişi kurulması
C) Tasfiye işlemlerine başlanması
D) Üyelerin uyarılması
E) Yönetimin istifası
Cevap: C
6. Aşağıdakilerden hangisi tüzel kişilik sona erme sebebi olamaz?
A) Kurucuların anlaşması
B) Mahkeme kararı
C) Dernek organlarının çalışmaya devam etmesi
D) Amacın gerçekleşmesi
E) Faaliyetin yasa dışı hale gelmesi
Cevap: C
7. Vakıflar hangi işlemle tüzel kişilik kazanır?
A) Noter onayıyla
B) Vakıf senedinin hazırlanmasıyla
C) Vakıf senedinin tesciliyle
D) Maliye onayıyla
E) Üyelerin oy birliğiyle
Cevap: C
8. Tüzel kişiliğin sona ermesinden sonra malvarlığı ne olur?
A) Devlete geçer
B) Üyelere dağıtılır
C) Tasfiye edilir ve varsa tüzükteki kuruluşa devredilir
D) Haczedilir
E) Yönetim kuruluna aktarılır
Cevap: C
9. Aşağıdakilerden hangisi tüzel kişilik kazanmanın sonucu değildir?
A) Mal edinme
B) Sözleşme yapabilme
C) Dava açma hakkı
D) Organlarca temsil edilme
E) Kişisel ehliyet kazanımı
Cevap: E
10. Tüzel kişiliğin sona erdiği en belirgin aşama nedir?
A) Yeni yönetim seçilmesi
B) Üye sayısının azalması
C) Tescil kaydının silinmesi
D) Mali denetimin yapılması
E) Yargı kararıyla temsilci atanması
Cevap: C
Bu içerik Avukat Gökhan Yağmur tarafından hazırlanmıştır.
Tüm medeni hukuk ders notlarına ulaşmak için:
🔗 www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari
