Tüzel Kişilik: Dernekler, Vakıflar ve Kamu Tüzel Kişileri – Medeni Hukuk Ders Notu ve Test Soruları
Giriş
Gerçek kişiler dışında, hukuk düzeni tarafından kişilik tanınan organizasyonlara tüzel kişiler denir. Tüzel kişiler, kendi adlarına hak kazanabilir, borçlanabilir, dava açabilir ve davalı olabilirler. Türk Medeni Hukuku tüzel kişileri hem özel hukuk hem de kamu hukuku açısından sınıflandırır. Bu yazıda tüzel kişiliğin ne olduğu, nasıl kazanıldığı ve özelde dernekler, vakıflar ve kamu tüzel kişilikleri detaylı biçimde incelenmektedir.
I. Tüzel Kişilik Nedir?
Tanım
Tüzel kişi, insan topluluklarının veya mal topluluklarının hukuk düzeni tarafından kişilik kazandırılmış şeklidir. Gerçek kişiler gibi hak ehliyetine ve fiil ehliyetine sahiptirler.
TMK m.47: “Tüzel kişiler, kanunda belirtilen kuruluş şartlarına uymak suretiyle, belirli bir amaç doğrultusunda kurulabilirler.”
II. Tüzel Kişiliğin Özellikleri
- Bağımsız kişilikleri vardır: Kurucularından ayrı tüzel varlık olarak kabul edilirler.
- Sürekli varlıktırlar: Kendi adlarına mal edinip dava açabilirler.
- Organlar aracılığıyla hareket ederler: Tüzel kişilerin temsil yetkisi organlarına aittir.
- Kuruluş ve sona erme şekilleri yasalarla düzenlenmiştir.
III. Tüzel Kişi Türleri
Tüzel kişiler, özel hukuk tüzel kişileri ve kamu hukuku tüzel kişileri olarak ikiye ayrılır.
A. Özel Hukuk Tüzel Kişileri
1. Dernekler
Tanım: Ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere en az 7 gerçek veya tüzel kişinin bir araya gelmesiyle kurulan tüzel kişilerdir.
- Kâr amacı gütmezler.
- Dernekler Kanunu’na göre kurulur.
- Tüzük ile kurulur, mülki idareye bildirilerek tüzel kişilik kazanılır.
Örnek: Spor kulüpleri, öğrenci dernekleri, çevre dernekleri.
2. Vakıflar
Tanım: Gerçek veya tüzel kişilerin, belli bir mal varlığını belirli ve sürekli bir amaca tahsis etmesiyle kurulan tüzel kişilerdir.
- Sadece mal topluluğu şeklindedir (kişi topluluğu değil).
- Kuruluş senedi ile kurulur ve vakıflar genel müdürlüğüne tescil ile tüzel kişilik kazanır.
- Kar amacı gütmez, kamu yararına faaliyet gösterir.
Örnek: Eğitim vakıfları, sağlık vakıfları, kültürel miras vakıfları.
B. Kamu Hukuku Tüzel Kişileri
Devlet tarafından kurulan, kamu hizmeti sunan ve idari yetkilerle donatılmış tüzel kişiliklerdir.
- Devlet (T.C.), belediyeler, üniversiteler, YÖK, barolar, TRT gibi kurumlar bu kapsamdadır.
- Kuruluşları kanunla ya da Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenir.
- Kamu gücü kullanabilirler (emir, yaptırım, düzenleme yetkisi).
IV. Tüzel Kişiliğin Kazanılması ve Sona Ermesi
Kazanılması
Tüzel kişilik, yasal kuruluş şartlarının yerine getirilmesiyle kazanılır:
- Derneklerde: Tüzüğün hazırlanıp valiliğe bildirilmesiyle.
- Vakıflarda: Vakıf senedinin tesciliyle.
- Kamu tüzel kişiliğinde: Kanunla doğrudan kurulur.
Sona Ermesi
Tüzel kişilik şu yollarla sona erebilir:
- Amacın gerçekleşmesi veya imkânsız hale gelmesi
- Kurucuların fesih kararı
- Mahkeme kararı ile fesih
- İdari işlemle kapatılma (örneğin dernek kapatma kararı)
Yargıtay Kararı Örneği
Yargıtay 7. HD, E. 2021/1062, K. 2022/2584
“Derneklerin tüzel kişilik kazanabilmesi için, tüzüklerinin Dernekler Kanunu’na uygun şekilde hazırlanarak mülki idareye bildirilmesi ve gerekli şartları taşıması zorunludur. Bu işlemler tamamlanmadan dernek adına dava açılması mümkün değildir.”
Test Soruları (OSMY Tarzında – Çoktan Seçmeli)
1. Aşağıdakilerden hangisi tüzel kişilik türlerinden biri değildir?
A) Dernek
B) Vakıf
C) Belediye
D) Aile
E) Üniversite
Cevap: D
2. Dernekler en az kaç kişi ile kurulabilir?
A) 3
B) 5
C) 7
D) 10
E) 2
Cevap: C
3. Vakıflar ne ile kurulur?
A) Tüzük
B) Sözleşme
C) Kuruluş dilekçesi
D) Vakıf senedi ve tescil
E) Yazılı başvuru
Cevap: D
4. Aşağıdakilerden hangisi kamu tüzel kişisi değildir?
A) Yargıtay
B) Baro
C) Dernek
D) Belediye
E) Üniversite
Cevap: C
5. Tüzel kişiliğin en önemli özelliği nedir?
A) Ticaret yapması
B) İşyeri açması
C) Bağımsız malvarlığı ve organlar aracılığıyla temsil edilmesi
D) Kurucularının yetkisiz olması
E) Devletle bağlantılı olması
Cevap: C
6. Dernek hangi kanuna tabidir?
A) Medeni Kanun
B) Borçlar Kanunu
C) Dernekler Kanunu
D) İcra ve İflas Kanunu
E) Ceza Kanunu
Cevap: C
7. Vakıf kurmak isteyen kişi neyi devretmelidir?
A) Özgürlüğünü
B) Malvarlığını
C) Velayetini
D) Ticari ünvanını
E) Yerleşim yerini
Cevap: B
8. Kamu tüzel kişilikleri nasıl kurulur?
A) Vakıf senediyle
B) Valilik izniyle
C) Tüzükle
D) Kanun veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile
E) Noter onayıyla
Cevap: D
9. Aşağıdakilerden hangisi özel hukuk tüzel kişisi değildir?
A) Dernek
B) Vakıf
C) A.Ş.
D) Kooperatif
E) Baro
Cevap: E
10. Tüzel kişiliği sona erdiren durumlardan biri aşağıdakilerden hangisidir?
A) Mal edinmek
B) Organ oluşturmak
C) Kurucuların ayrılması
D) Amacın gerçekleşmesi
E) Genel kurul toplantısı
Cevap: D
