Velayet ve Vesayet – Medeni Hukuk Ders Notu ve Test Soruları
Giriş
Medeni Hukuk’ta aile bireyleri arasındaki hukuki ilişkiler sadece evlilikle sınırlı değildir. Özellikle küçükler ve bazı istisnai hallerde ergin bireylerin korunması amacıyla velayet ve vesayet kurumları düzenlenmiştir. Bu iki kurum, bireylerin kişisel ve malvarlığına ilişkin hak ve çıkarlarının korunmasını sağlar. Velayet daha çok ana ve babaya tanınan bir hak ve görevken; vesayet, mahkeme tarafından atanan bir vasi aracılığıyla yürütülen koruma biçimidir.
I. Velayet
1. Tanımı ve Hukuki Niteliği
Velayet, anne ve babanın çocukları üzerindeki bakım, eğitim, temsil ve malvarlığını yönetme hakkı ve görevidir.
Türk Medeni Kanunu (TMK) m. 335–351 arasında düzenlenmiştir.
2. Velayetin Kapsamı
Velayet şu alanları kapsar:
- Çocuğun korunması ve eğitimi
- Temsili
- Mallarının yönetimi
- Dinî eğitim verilmesi
Velayet altındaki çocuk “küçük” olarak kabul edilir ve sınırlı ehliyetsizdir.
3. Velayet Ne Zaman Başlar ve Sona Erer?
Başlangıcı:
- Evlilik birliği içindeki çocuklar için doğumla birlikte başlar.
- Evlilik dışı çocuklarda tanıma veya babalık davası sonucu başlar.
Sona Erme Halleri:
- Çocuğun ergin olması
- Evlenmesi
- Ölüm
- Mahkeme kararıyla kaldırılması (örneğin çocuğun yararına aykırı davranış)
4. Ortak Velayet
Velayet normalde evli çiftler tarafından birlikte kullanılır. Boşanma hâlinde ise genelde anneye ya da babaya bırakılır. Ancak Anayasa Mahkemesi ve AİHM kararları doğrultusunda, Türkiye’de artık boşanma sonrası ortak velayet de mümkündür. Bunun için tarafların rızası gereklidir.
5. Velayet Davaları
Boşanma davası sırasında veya sonrasında velayet düzenlemesi yapılabilir. Mahkeme şu unsurları dikkate alır:
- Çocuğun yaşı ve ihtiyaçları
- Anne-babanın yaşam koşulları
- Çocuğun üstün yararı ilkesi
II. Vesayet
1. Tanımı
Vesayet, kişisel olarak işlerini göremeyecek durumda olanlar için devletin yargı eliyle atadığı bir kişinin (vasi) bu kişiyi temsil etmesi ve onun haklarını korumasıdır.
TMK m. 396–483 arasında düzenlenmiştir.
2. Vesayet Altına Alınma Sebepleri
Zorunlu Sebepler:
- Akıl hastalığı
- Kötü yaşam tarzı, savurganlık
- Kısıtlılık
- Yaşlılık, engellilik
İsteğe Bağlı Vesayet:
- Bireyin talebi üzerine (örneğin yaşlı biri mal varlığını yönetemediği için)
3. Vesayet Organları
- Vasi: Kişiyi temsil eden kişi
- Vesayet Dairesi: Sulh Hukuk Mahkemesi
- Denetim Merci: Asliye Hukuk Mahkemesi
4. Vasi Atanması
Vasi, sulh hukuk hâkimi tarafından atanır. Genellikle yakın akrabalardan biri tercih edilir. Ancak kamu görevlisi de olabilir. Vasi, hem kişinin şahsını hem malvarlığını yönetir. Mahkemeye karşı sorumludur ve her yıl hesap vermek zorundadır.
5. Vesayet Ne Zaman Sona Erer?
- Kısıtlılığın sona ermesi
- Ölüm
- Vesayetin kaldırılması
- Vasi ile ilgili engellerin ortaya çıkması
III. Velayet ve Vesayet Arasındaki Farklar
| Özellik | Velayet | Vesayet |
|---|---|---|
| Kim Kullanır? | Anne ve baba | Mahkemece atanan vasi |
| Kime Uygulanır? | Küçük çocuklara | Ergin ama kısıtlılara |
| Temel Amaç | Çocuğun eğitimi ve korunması | Hakların korunması, temsil |
| Hangi Mahkeme? | Aile Mahkemesi | Sulh Hukuk Mahkemesi |
Yargıtay Kararları
Yargıtay 2. HD, 2022/2301 E., 2022/4523 K.
“Çocuğun üstün yararı gereği, taraflar arasında ortak velayet kararı verilmesi mümkündür.”
Yargıtay 18. HD, 2019/4411 E., 2020/7831 K.
“Vesayet altındaki kişinin menfaatleri vasi tarafından en geniş biçimde gözetilmelidir.”
Test Soruları (OSMY Tarzı – Çoktan Seçmeli)
1. Velayet hakkı aşağıdakilerden hangisine aittir?
A) Mahalle muhtarı
B) Vasi
C) Anne ve baba
D) Sulh hakimi
E) Kayyum
Cevap: C
2. Aşağıdakilerden hangisi vesayet sebebi değildir?
A) Akıl hastalığı
B) Yaşlılık
C) Evlilik dışı doğum
D) Savurganlık
E) Bedensel engellilik
Cevap: C
3. Ortak velayet kararı aşağıdakilerden hangisinde mümkündür?
A) Nikahsız birliktelik
B) Sadece nişanlılıkta
C) Boşanma sonrası rıza ile
D) Velayet davası olmadan
E) Evlat edinmede
Cevap: C
4. Velayet hangi yaşa kadar devam eder?
A) 16
B) 17
C) Ergin oluncaya kadar
D) Evlilik gerçekleşinceye kadar
E) Anne isterse kadar
Cevap: C
5. Vesayet kararını hangi mahkeme verir?
A) Aile Mahkemesi
B) Sulh Hukuk Mahkemesi
C) İcra Mahkemesi
D) Asliye Ceza Mahkemesi
E) Danıştay
Cevap: B
6. Vasi tarafından yapılan işlemlerin denetimi kime aittir?
A) Avukat
B) Cumhuriyet Savcısı
C) Asliye Hukuk Mahkemesi
D) Aile Meclisi
E) Noter
Cevap: C
7. Ortak velayet için hangi şart aranmaz?
A) Tarafların boşanmış olması
B) Tarafların rızası
C) Çocuğun 12 yaşından büyük olması
D) Çocuğun yararına olması
E) Hakim kararı
Cevap: C
8. Vesayet kurumu kimler için uygulanabilir?
A) Sadece küçükler
B) Yalnızca mülteciler
C) Kısıtlı erginler
D) Yabancı uyruklular
E) Askerlik yapanlar
Cevap: C
9. Vesayetin sona ermesine sebep olmayan durum aşağıdakilerden hangisidir?
A) Vasi ölümü
B) Kısıtlılık nedeninin sona ermesi
C) Vasi tarafından istifa
D) Vasi hakkında dava açılması
E) Kısıtlı kişinin ergin olması
Cevap: D
10. Velayet davaları hangi mahkemede görülür?
A) Sulh Ceza
B) Asliye Ceza
C) Aile Mahkemesi
D) Asliye Ticaret
E) Vergi Mahkemesi
Cevap: C
Bu içerik Avukat Gökhan Yağmur tarafından hazırlanmıştır.
Tüm medeni hukuk ders notlarına ulaşmak için:
🔗 www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari
