Justinianus Dönemi ve Corpus Iuris Civilis
Roma Hukuku’nun Zirvesi ve Modern Hukukun Temeli
1. Dönemin Tarihi Arka Planı
Roma İmparatorluğu, M.S. 476 yılında Batı Roma’nın yıkılmasıyla artık sadece Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu olarak varlığını sürdürüyordu. Bu süreçte Doğu Roma’nın başkenti olan Konstantinopolis (İstanbul), sadece siyasal değil; aynı zamanda kültürel ve hukuki bir merkez hâline gelmişti.
İşte bu ortamda Bizans İmparatoru I. Justinianus (527–565), Roma hukukunun dağınık yapısını toparlamak, çelişkileri ortadan kaldırmak ve tek bir hukuk sistemi oluşturmak amacıyla tarihin en büyük hukuk reformlarından birine imza atmıştır. Bu reformun sonucunda ortaya çıkan eser, Corpus Iuris Civilis yani “Sivil Hukuk Derlemesi” olmuştur.
2. Corpus Iuris Civilis Nedir?
Corpus Iuris Civilis, Justinianus’un emriyle hazırlanmış, Roma özel hukukunun sistematik bir şekilde derlendiği ve kodifiye edildiği külliyattır. Bugünkü medeni hukuk sistemlerinin doğrudan atasıdır. Toplam dört ana kısımdan oluşur:
🔹 1. Institutiones (İnstitütüler)
- Hukuk öğrencilerine yönelik ders kitabı niteliğindedir.
- Gaius’un eserinden esinlenerek hazırlanmıştır.
- Roma Hukuku’nun temel kavramlarını sistemli bir şekilde açıklar: kişiler, eşya, borçlar, dava yolları.
🔹 2. Digesta (Pandectae)
- Eski Roma hukukçularının (Ulpianus, Paulus, Gaius, vb.) görüş ve yorumlarının derlendiği eserdir.
- 39 kitaptan oluşur, yaklaşık 2000’e yakın hukukçunun metinlerinden seçilmiştir.
- Modern doktrin anlayışının temeli bu bölümdür.
🔹 3. Codex Justinianus
- Justinianus’tan önceki imparatorların çıkardığı fermanları ve kanunları içerir.
- Önceki Codex Gregorianus ve Codex Theodosianus gibi derlemelerin yerini almıştır.
- Güncel hukuk kurallarını içeren bölümdür.
🔹 4. Novellae Constitutiones (Yeni Yasalar)
- Justinianus’un kendi döneminde çıkardığı yeni yasaları kapsar.
- Latince değil, Yunanca yazılmıştır çünkü Bizans halkı artık Yunanca konuşmaktaydı.
3. Corpus Iuris Civilis’in Amacı ve Önemi
Justinianus, bu derlemeyi yaparken üç temel hedef gütmüştür:
- Hukuku sadeleştirmek
- Çelişkili kuralları ortadan kaldırmak
- Hukuk uygulamasını tek merkezden yönetmek
Böylece imparatorluk içinde hukuk birliği sağlanmış ve yargı organları için açık bir kaynak oluşturulmuştur.
📌 Bu derleme sayesinde:
- Roma Hukuku sistematik hâle gelmiştir.
- Haksız fiil, borçlar, miras, mülkiyet gibi konular tam bir bütünlük içinde ele alınmıştır.
- Bugünkü medeni hukuk sistemleri için bir model oluşturulmuştur.
4. Corpus Iuris Civilis’in Orta Çağ ve Modern Dönemlerdeki Etkisi
Justinianus’un derlemesi, zamanla Batı Avrupa’da yeniden keşfedilmiş ve özellikle 11. yüzyıldan itibaren Bologna Üniversitesi başta olmak üzere Avrupa hukuk fakültelerinde temel ders kitabı hâline gelmiştir. Bu gelişme “Orta Çağ Roma Hukuku” (Ius Commune) adıyla anılan yeni bir hukuk kültürü yaratmıştır.
Etki alanları:
- Fransız Medeni Kanunu (Code Civil)
- Alman Medeni Kanunu (BGB)
- İsviçre Medeni Kanunu
- Türk Medeni Kanunu (1926 ve 2002)
Bugünkü medeni hukuk sistemlerinin tamamı doğrudan veya dolaylı olarak Corpus Iuris Civilis’e dayanır.
5. Corpus Iuris Civilis’in Özellikleri
- Yorum değil, yasa hükmü olarak uygulanmıştır.
- Kanun, öğreti ve içtihat bir arada sunulmuştur.
- Sistematik, öğretici ve pratik bir yapıya sahiptir.
- Devlet gücünün hukukla sınırlanması fikrini taşır.
- “Herkese hakkı olanı vermek” ilkesi bu dönemde daha da belirginleşmiştir.
🔗 Roma Hukuku Ders Notlarının Devamı İçin:
📎 www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari/
Hazırlayan: Avukat Gökhan Yağmur – www.gokhanyagmur.com
📘 Test – Justinianus Dönemi ve Corpus Iuris Civilis
- Corpus Iuris Civilis hangi imparator döneminde hazırlanmıştır?
A) Augustus
B) Diocletianus
C) Theodosius
D) Justinianus
E) Hadrianus - Aşağıdakilerden hangisi Corpus Iuris Civilis’in bir parçasıdır?
A) Lex Hortensia
B) Codex Gregorianus
C) Institutiones
D) Edictum
E) Plebiscitum - Digesta bölümü ne içerir?
A) İmparatorluk fermanlarını
B) Yeni yasaları
C) Hukukçuların görüşlerini
D) Cezai hükümleri
E) Dini normları - Novellae Constitutiones hangi dilde yazılmıştır?
A) Latince
B) Yunanca
C) İbranice
D) Arapça
E) İtalyanca - Corpus Iuris Civilis’in yeniden keşfi nerede olmuştur?
A) Atina
B) İstanbul
C) Bologna Üniversitesi
D) Paris
E) Oxford - Corpus Iuris Civilis’in amacı değildir:
A) Hukuku sadeleştirmek
B) Yasaları birleştirmek
C) Farklı hukuk sistemleri oluşturmak
D) Yargıya rehberlik etmek
E) Çelişkileri ortadan kaldırmak - Justinianus’un hazırlattığı “Codex” ne içerir?
A) Borç ilişkilerini
B) Senato kararlarını
C) Önceki imparatorların fermanlarını
D) Kilise kurallarını
E) Ceza hükümlerini - Corpus Iuris Civilis’in bugünkü medeni hukuka etkisi nedir?
A) Yoktur
B) Sadece Almanya’da kullanılmıştır
C) Temel yapı taşını oluşturmuştur
D) Sadece ceza hukukuna etki etmiştir
E) Sınırlı kalmıştır - Corpus Iuris Civilis’in yazılış amacı nedir?
A) Hristiyanlığı yaymak
B) İmparatorun gücünü artırmak
C) Hukuki birlik sağlamak
D) Vergi toplamak
E) Savaş hukukunu düzenlemek - Corpus Iuris Civilis hangi dönem hukuku için kaynak olmuştur?
A) Roma Krallık Hukuku
B) İngiliz Ortak Hukuku
C) Orta Çağ Avrupa Hukuku
D) İslam Hukuku
E) Amerikan Anayasası
