Lex (Kanun) – Roma Hukukunda Yasama Gücünün Temel Taşı
Halk İradesinden Doğan Yazılı Hukukun İlk Örneği
1. Lex Nedir?
Roma Hukuku’nda “Lex”, halk meclislerinde kabul edilen yazılı hukuk kuralları, yani “kanun” anlamına gelir. Cumhuriyet döneminin en belirgin özelliği olan halk egemenliğine dayalı bu sistemde kanun yapma yetkisi, halkın seçtiği organlar eliyle yürütülürdü.
📌 Lex, hem siyasi hem de hukuki bir işlemdir; çünkü sadece hukukî kurallar belirlemez, aynı zamanda halkın iradesini temsil eder.
2. Lex’in Yapılış Süreci
Bir Lex’in kabul edilmesi belirli bir sürece bağlıydı:
- Öneri (Rogatio): Magistratus (genelde konsül ya da tribün) tarafından meclise yasa teklifi sunulur.
- Tartışma: Senato bu öneri hakkında görüş bildirir. Bu görüş genelde bağlayıcı değildir ama siyasi önem taşır.
- Oylama: Meclislerde (Comitia Centuriata veya Comitia Tributa) yapılan oylamayla yasa kabul edilir veya reddedilir.
- Lex adını alması: Kabul edilen yasa artık bir “Lex”tir ve yürürlüğe girer. Genelde öneren magistratusun ismiyle anılır.
Örnek: Lex Hortensia, Lex Canuleia, Lex Aquilia
3. Lex’in Özellikleri
- Yazılıdır: Roma Hukuku’nda ilk yazılı hukuk metinleri lex formundadır.
- Genel bağlayıcılığı vardır: Tüm vatandaşlar için geçerlidir.
- Halka açık uygulanır: Forum’a asılır ve herkesin bilmesi sağlanır.
- Konu sınırlaması yoktur: Miras, borç, evlilik, mülkiyet, ceza gibi tüm alanları kapsayabilir.
- İstikrar sağlar: Lex ile gelen kurallar kolayca değiştirilemez.
4. Önemli Lex Örnekleri
✅ Lex Canuleia (M.Ö. 445)
Patriciler ile plebler arasında evlenme yasağını kaldırmıştır. Toplumsal eşitlik açısından kritik bir kanundur.
✅ Lex Hortensia (M.Ö. 287)
Pleb meclisinde (concilium plebis) alınan kararların tüm Roma halkı için bağlayıcı olmasını sağlamıştır. Halk egemenliği açısından büyük bir devrimdir.
✅ Lex Aquilia (M.Ö. 287 civarı)
Haksız fiil sorumluluğunun temellerini atmıştır. Özellikle mal zararlarının tazmini konusunda ilkeleri belirler.
✅ Lex Julia de Maritandis Ordinibus (M.Ö. 18)
İmparator Augustus döneminde çıkarılmış ve evlilik kurumunu teşvik edici düzenlemeler getirmiştir.
5. Lex’in Roma Hukukundaki Rolü
Lex’ler, Cumhuriyet döneminde Roma Hukuku’nun en açık ve resmi kaynaklarını oluşturmuştur. Ayrıca:
- Vatandaşlar arasında eşitliği sağlamıştır.
- Keyfî yargılamaların önüne geçmiştir.
- Hukukun halk tarafından denetlenmesini mümkün kılmıştır.
Cumhuriyet döneminin sonlarına doğru halk meclislerinin etkisinin azalmasıyla lex yapma yetkisi giderek imparatora geçmiştir. İmparatorluk döneminde constitutiones principis (imparator fermanları), lex’lerin yerini almıştır.
6. Modern Hukuk Açısından Önemi
Bugünkü yasama faaliyetlerinin temelinde Roma’daki lex sistemi yer alır. Özellikle şu yönlerden modern hukuk sistemine katkı sağlamıştır:
- Yasa yapma süreci ve halk onayı kavramı
- Yasa hiyerarşisi ve yürürlüğe girme prensipleri
- Yasaların açıklığı ve kamuya duyurulması ilkesi
🔗 Tüm Roma Hukuku Ders Notları için:
📎 Roma Hukuku Ders Notları – www.gokhanyagmur.com.tr
Hazırlayan: Avukat Gökhan Yağmur – www.gokhanyagmur.com
📘 Test – Lex (Kanun)
- “Lex” Roma Hukuku’nda ne anlama gelir?
A) Kral fermanı
B) Dini hüküm
C) Pleb oylaması
D) Halk meclisinde kabul edilen yasa
E) Pretor kararı - Lex nasıl kabul edilirdi?
A) Kraliyet kararıyla
B) Hukukçuların ortak görüşüyle
C) Halk meclisi oylamasıyla
D) Senato onayıyla
E) İmparatorun emriyle - Aşağıdakilerden hangisi Lex örneğidir?
A) Edictum
B) Corpus Iuris
C) Lex Hortensia
D) Senatus Consultum
E) Rescriptum - Lex’in en belirgin özelliği nedir?
A) Sadece aristokratlar için geçerli olması
B) Yazılı ve kamuya açık olması
C) İmparatorun kişisel kararı olması
D) Dini metin olması
E) Pretorların uygulaması - “Lex Aquilia” neyi düzenler?
A) Ceza yargılamasını
B) Senato kararlarını
C) Evlilik hukukunu
D) Haksız fiil sorumluluğunu
E) Köle haklarını - Lex Canuleia neye izin vermiştir?
A) Pleblerin meclise girmesine
B) Roma vatandaşlığının devrine
C) Pleblerle patriciler arasında evliliğe
D) Askerlik zorunluluğuna
E) Kölelerin mal edinmesine - Lex Hortensia neyi sağlamıştır?
A) Cumhuriyetin ilanını
B) İmparatorun yasa yapmasını
C) Pleb kararlarının herkes için bağlayıcı olmasını
D) Edictum sisteminin kaldırılmasını
E) Papalık sisteminin kabulünü - Lex’lerin uygulanmasında kim etkilidir?
A) Piskopos
B) Magistratus
C) İmparator
D) Askerî komutan
E) Konsil - Lex’ler hangi dönemde çıkarılmıştır?
A) Krallık
B) Erken İmparatorluk
C) Cumhuriyet
D) Justinianus
E) Geç İmparatorluk - Modern yasama faaliyetleri en çok hangi Roma kaynağından etkilenmiştir?
A) Edictum
B) Jurisprudentes
C) Senatus Consultum
D) Lex
E) Corpus Iuris
