Borç Kavramı ve Borcun Kaynakları – Hukuka Giriş (Hukuk Başlangıcı) Detaylı Anlatım
Hukuki ilişkilerin en temel yansımalarından biri borç ilişkisidir. Bireyler arasında malvarlığına ilişkin işlemler, hizmet sunumu, zarar verme gibi durumlar çoğunlukla borç doğurur. Bu bağlamda borç kavramı ve borcun doğduğu kaynaklar, hukukun hemen her dalını ilgilendiren evrensel ve vazgeçilmez konulardır.
Bu ders notunda, borcun tanımı, tarafları, özellikleri ve borcun doğmasına neden olan temel kaynaklar sistemli ve detaylı bir biçimde ele alınacaktır. Konu sonunda sınavlara hazırlık için özgün 10 adet test sorusu da yer almaktadır.
⚖️ BORÇ NEDİR?
📌 Borç, borçlu ile alacaklı arasında kurulan ve borçlunun bir edimi yerine getirmesini, alacaklının ise bu edimi isteme hakkına sahip olmasını ifade eden hukuki ilişkidir.
🔍 Tanım:
“Borç, borçlunun belirli bir edimi yerine getirmeyi üstlendiği ve alacaklının da bu edimi talep edebileceği nispi bir hukuki ilişkidir.”
🧱 BORÇ İLİŞKİSİNİN TARAFLARI
| Taraf | Tanım | Görevi |
|---|---|---|
| Borçlu | Edimi (ifayı) yerine getirmekle yükümlü kişidir. | Yükümlülük altındaki kişi |
| Alacaklı | Edimin yerine getirilmesini talep etme yetkisine sahip kişidir. | Talep hakkı olan kişi |
📌 EDİM NEDİR?
Edim, borçlunun yerine getirmekle yükümlü olduğu davranıştır.
🔸 Edim türleri:
- Bir şeyi verme
- Bir şeyi yapma
- Bir şeyi yapmama
📌 Örnekler:
- Ürün teslimi (verme)
- Hizmet sunumu (yapma)
- Rekabet etmeme (yapmama)
🔗 BORÇ İLİŞKİSİNİN ÖZELLİKLERİ
- Nispi hak doğurur: Sadece belirli kişilere karşı ileri sürülebilir.
- Malvarlığı ilişkisidir: Genellikle ekonomik değerlere yöneliktir.
- Edime dayanır: Borçlunun bir edim yükümlülüğü vardır.
- İki taraflıdır: Borçlu ve alacaklı arasında kurulur.
🏗️ BORCUN KAYNAKLARI
Borçlar, çeşitli hukukî durumların sonucu olarak ortaya çıkar. Türk Borçlar Kanunu’na göre borçların doğduğu başlıca üç temel kaynak vardır:
1. Sözleşme (Akit)
Tarafların karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanlarıyla borç doğuran işlemlerdir. En yaygın borç kaynağıdır.
📌 Örnek: Satım sözleşmesi → satıcı malı vermeyi, alıcı bedel ödemeyi taahhüt eder.
➤ Geçerli sözleşme için:
- Ehliyet
- İrade uyumu
- Konu ve sebebin hukuka uygunluğu şarttır.
2. Haksız Fiil
Bir kimsenin, hukuka aykırı olarak başkasına zarar vermesi sonucu doğan borç ilişkisidir. Tazminat yükümlülüğü doğurur.
📌 Örnek: Trafik kazasında kusurlu sürücünün zarar görene maddi tazminat ödemesi.
➤ Haksız fiilin unsurları:
- Hukuka aykırılık
- Kusur
- Zarar
- Nedensellik bağı
3. Sebepsiz Zenginleşme
Bir kimsenin hukuki bir neden olmaksızın başkasının malvarlığından zenginleşmesi ve diğerinin yoksullaşması hâlidir.
📌 Örnek: Yanlışlıkla fazla gönderilen paranın iadesi yükümlülüğü.
➤ Unsurlar:
- Zenginleşme
- Yoksullaşma
- Hukuki sebep olmaması
- Nedensellik
⚠️ Diğer Borç Kaynakları (Yardımcı Kaynaklar)
Bazı durumlarda borç doğurucu etki gösteren diğer olaylar:
- Vekâletsiz iş görme
- Tek taraflı hukukî işlemler
- Kanundan doğan borçlar (ör. nafaka)
🔍 Özet Tablo: Borcun Kaynakları
| Kaynak | Örnek | Hukuki Temel |
|---|---|---|
| Sözleşme | Kira, satış, hizmet akdi | Karşılıklı irade beyanı |
| Haksız Fiil | Trafik kazası, saldırı | Hukuka aykırı fiil sonucu zarar |
| Sebepsiz Zenginleşme | Hatalı havale, fazla ödeme | Hukuki neden olmadan edinilen kazanç |
🏁 SONUÇ
Borç, hukuki ilişkilerin çoğunluğunu oluşturur ve çeşitli yollarla doğabilir. En sık rastlanan borç doğumu sözleşmelerle olurken, zarar verici fiiller ve sebepsiz zenginleşmeler de sık karşılaşılan durumlardır. Hukuki güvenliğin sağlanması için borcun kaynağının belirlenmesi büyük önem taşır.
📎 Tüm Hukuk Ders Notlarına Buradan Ulaşabilirsiniz:
👉 https://www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari/
✉️ Hazırlayan: Avukat Gökhan Yağmur – 0542 157 06 34
🌐 www.gokhanyagmur.com
📝 OSMY Tarzı 10 Test Sorusu: Borç Kavramı ve Kaynakları
- Aşağıdakilerden hangisi borcun taraflarından biridir?
A) Hakim
B) Tanık
C) Borçlu
D) Yetkili makam
E) Şahit
✅ Cevap: C - Borç ilişkisinde borçlunun yerine getirmesi gereken yükümlülüğe ne ad verilir?
A) Fiil
B) Hakkın öznesi
C) Edim
D) Yük
E) Talep
✅ Cevap: C - Aşağıdakilerden hangisi borcun doğduğu ana kaynaklardan biri değildir?
A) Sözleşme
B) Haksız fiil
C) Sebepsiz zenginleşme
D) Ahlaki yükümlülük
E) Kanun
✅ Cevap: D - Haksız fiil borcu doğurması için hangi unsurun bulunması gerekmez?
A) Zarar
B) Hukuka uygunluk
C) Kusur
D) Nedensellik
E) Hukuka aykırılık
✅ Cevap: B - Sebepsiz zenginleşmede en temel koşul nedir?
A) Zararın olmaması
B) Kusur
C) Karşılıklı sözleşme
D) Hukuki sebep olmadan zenginleşme
E) Ceza gerekliliği
✅ Cevap: D - Satım sözleşmesinde borç doğuran taraflar kimlerdir?
A) Kiracı – Mal sahibi
B) Alıcı – Satıcı
C) Müdür – Müşteri
D) Mahkeme – Avukat
E) Devlet – Vatandaş
✅ Cevap: B - Bir kimsenin, başkasının zararına, hukuki neden olmaksızın mal varlığını artırması hangi borç kaynağına girer?
A) Haksız fiil
B) Sözleşme
C) Sebepsiz zenginleşme
D) Vekâletsiz iş görme
E) Kanuni temsil
✅ Cevap: C - Aşağıdakilerden hangisi edim türlerinden biri değildir?
A) Verme
B) Yapma
C) Yapmama
D) Taahhüt etme
E) Satın alma
✅ Cevap: E - Borç ilişkisinde alacaklının temel hakkı nedir?
A) Şikayet etmek
B) Hak doğurmak
C) Edimi talep etmek
D) Borcu yenilemek
E) Yetki almak
✅ Cevap: C - “Kusur, zarar, nedensellik ve hukuka aykırılık” unsurları hangi borç kaynağına aittir?
A) Sözleşme
B) Sebepsiz zenginleşme
C) Haksız fiil
D) Kanun
E) Kararname
✅ Cevap: C
