Eşitlik İlkesi – Hukuka Giriş (Hukuk Başlangıcı) Kapsamlı ve Açıklamalı Ders Notu
Eşitlik ilkesi, modern hukuk devletlerinin temel taşlarından biridir. Anayasal düzeyde güvence altına alınan bu ilke, devletin tüm bireylerine karşı tarafsız, ayrım gözetmeyen ve adil davranma yükümlülüğünü ifade eder. Eşitlik, yalnızca hukuki değil, aynı zamanda toplumsal bir değerdir ve bireylerin hak ve özgürlüklerden eşit yararlanabilmelerinin güvencesidir.
Bu kapsamlı ders notunda eşitlik ilkesinin tanımı, anayasal dayanağı, hukuki anlamı, türleri, uygulama alanları ve Anayasa Mahkemesi ile AİHM kararlarında nasıl yorumlandığı detaylı şekilde işlenecek; sonunda 10 adet özgün OSMY tarzı test sorusuna yer verilecektir.
⚖️ 1. Eşitlik İlkesi Nedir?
📌 Eşitlik ilkesi, hukuki anlamda bireylerin hak ve yükümlülükler bakımından kanun önünde aynı statüde bulunmasını ifade eder. Devlet, hukuk düzeni içinde bireyler arasında keyfî bir ayrım yapamaz.
Bu ilke:
- Tüm bireylerin aynı haklara sahip olduğu anlamına gelmez,
- Benzer durumda olanların eşit muamele görmesi gerekliliğini ifade eder.
🧷 Anlamı: “Eşit durumda olanlara eşit davranmak, farklı durumda olanlara farklı muamelede bulunmak.”
🏛️ 2. Anayasa’da Eşitlik İlkesi
📌 Anayasa m.10:
“Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayrım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir.”
Bu maddeye göre:
- Negatif ayrımcılık (ayrım yapmama yükümlülüğü) yasaktır.
- Bazı durumlarda pozitif ayrımcılık (ayrım yaparak eşitliği sağlama) meşru görülmektedir.
🧷 2010 Anayasa değişikliği ile kadınlar, çocuklar, engelliler, yaşlılar gibi dezavantajlı gruplara yönelik pozitif ayrımcılık anayasal güvence altına alınmıştır.
🧩 3. Eşitlik İlkesinin Türleri
| Tür | Açıklama |
|---|---|
| Biçimsel (Nominal) Eşitlik | Herkese aynı kuralların uygulanmasıdır. |
| Hakkaniyete Dayalı (Fiili) Eşitlik | Farklı durumda olanların farklı muamele görmesini esas alır. |
| Pozitif Ayrımcılık | Dezavantajlı grupların daha güçlü korunmasını sağlar. |
🧠 4. Eşitlik İlkesi ile Bağlantılı Diğer Kavramlar
- Adalet: Eşitlik, adaletin gerçekleşmesi için bir araçtır.
- Ayrımcılık yasağı: Anayasa ve AİHS ile güvence altına alınmıştır.
- Sosyal devlet ilkesi: Eşitlik, sosyal hakların adil dağılımını da kapsar.
- Hukuk devleti: Kanun önünde eşitlik, hukuk devletinin ayrılmaz parçasıdır.
📚 5. Anayasa Mahkemesi Kararlarında Eşitlik
Anayasa Mahkemesi, eşitlik ilkesini yorumlarken şunları esas alır:
- Aynı hukuki durumda bulunanlar arasında farklı uygulama yapılmamalıdır.
- Ayrım yapılmışsa, bu ayrım makul ve nesnel temellere dayanmalıdır.
- “Özde eşitlik” esas alınmalı, şekli değil fiilî eşitlik hedeflenmelidir.
📌 Örnek Karar:
Kadınlara yönelik pozitif ayrımcılık düzenlemeleri, Anayasa Mahkemesi tarafından hukuki eşitlik ilkesine aykırı değil, eşitliği sağlama yönünde değerlendirilmiştir.
🌐 6. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) ve Eşitlik
📌 AİHS Ek Protokol 12, m.1:
“Her birey, herhangi bir ayrım gözetilmeksizin yasalar karşısında eşit korunma hakkına sahiptir.”
🧷 Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), eşitlik ve ayrımcılık yasağına aykırı davranışları hak ihlali saymaktadır.
🎯 SONUÇ
Eşitlik ilkesi, hem bireylerin devlet karşısındaki konumunu güvence altına alan hem de toplumsal adaleti sağlayan temel bir anayasal ilkedir. Anayasa’nın 10. maddesi, bu ilkeyi sadece bir hedef olarak değil, doğrudan uygulanabilir bir norm olarak düzenlemiştir. Pozitif ayrımcılık gibi düzenlemeler de, esasen bu ilkenin daha güçlü uygulanabilmesi amacıyla geliştirilmiştir.
📎 Tüm Hukuk Ders Notlarına Buradan Ulaşabilirsiniz:
👉 https://www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari/
✉️ Hazırlayan: Avukat Gökhan Yağmur – 0542 157 06 34
🌐 www.gokhanyagmur.com
📝 OSMY Tarzı 10 Test Sorusu: Eşitlik İlkesi
- Anayasa’nın eşitlik ilkesini düzenleyen maddesi hangisidir?
A) m.2
B) m.10
C) m.13
D) m.36
E) m.38
✅ Cevap: B - Aşağıdakilerden hangisi eşitlik ilkesine aykırıdır?
A) Dezavantajlı bireyler için pozitif ayrımcılık
B) Cinsiyet temelli ayrımcılığın yasaklanması
C) Engelliler için özel düzenlemeler yapılması
D) Aynı durumda olan bireylerin farklı muameleye tabi tutulması
E) Temel haklara eşit erişim sağlanması
✅ Cevap: D - Eşitlik ilkesinin hukuki tanımına göre ne esas alınır?
A) Herkese aynı davranılması
B) Yalnızca kadın haklarının korunması
C) Bireylerin gelir düzeyi
D) Eşit durumda olanlara eşit davranılması
E) Kişisel görüşler
✅ Cevap: D - Biçimsel eşitlik neyi ifade eder?
A) Sosyal yardımların artırılması
B) Dezavantajlıların desteklenmesi
C) Herkese aynı kuralların uygulanması
D) Ayrıcalıklı grupların korunması
E) Hukuki ayrıcalık tanınması
✅ Cevap: C - Pozitif ayrımcılık ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
A) Eşitlik ilkesine aykırıdır
B) Yalnızca cezai konularda uygulanır
C) Kadın ve çocukların korunması örnektir
D) Kanunlarla yasaklanmıştır
E) Yargı bağımsızlığı ile ilgilidir
✅ Cevap: C - Anayasa Mahkemesi’ne göre eşitlik ihlali için hangi kriter aranır?
A) Din temelli yaklaşım
B) Siyasi bağlantı
C) Makul ve nesnel bir nedenin bulunmaması
D) Karşılaştırmalı hukukta örnek yokluğu
E) İçtihat kararı gerekliliği
✅ Cevap: C - AİHM’e göre ayrımcılık yasağı hangi protokolde düzenlenmiştir?
A) AİHS m.10
B) AİHS m.3
C) Ek Protokol No. 12
D) Ek Protokol No. 4
E) AİHS Ek m.2
✅ Cevap: C - Aşağıdakilerden hangisi fiilî eşitliğin sağlanmasına yönelik bir uygulamadır?
A) Herkese aynı vergi oranı uygulamak
B) Sadece erkek memurların terfi alabilmesi
C) Engelli bireylere özel kontenjan ayrılması
D) Kadınların kamuda çalışmasının yasaklanması
E) Gelir düzeyi farkına göre oy hakkı verilmesi
✅ Cevap: C - Eşitlik ilkesine göre idare nasıl hareket etmelidir?
A) Herkese aynı işlem yapılır
B) Takdir yetkisi sınırsızdır
C) Ayrımcılık serbesttir
D) Eşit durumda olanlara eşit muamele yapmalıdır
E) Kanunlara göre değil, teamüle göre işlem yapar
✅ Cevap: D - Eşitlik ilkesinin sosyal devlet ilkesiyle ilişkisi nedir?
A) Aralarında doğrudan ilişki yoktur
B) Sosyal devlet eşitlik ilkesini zorunlu kılmaz
C) Sosyal devlet, eşitliği sağlar ve destekler
D) Eşitlik yalnızca şekli olarak önemlidir
E) Sosyal haklar eşitliği engeller
✅ Cevap: C
