Hukuki İlişki ve Unsurları – Hukuka Giriş (Hukuk Başlangıcı) Kapsamlı Ders Notları
Hukuk düzeni, insan davranışlarını ve sosyal ilişkileri düzenlemek üzere kurulmuştur. Bu düzenin temel yapı taşlarından biri de hukuki ilişkidir. Hukuki ilişki, iki veya daha fazla kişi arasında hak ve borç doğuran bağdır. Gündelik hayatta sözleşmelerden doğan borçlar, evlilik ilişkisi, mülkiyet hakkı gibi durumların tamamı hukuki ilişki örnekleridir.
Bu ders notunda, hukuki ilişkinin tanımı, özellikleri, unsurları ve türleri detaylı biçimde ele alınacak; konunun sonunda 10 adet OSMY tarzı test sorusuyla bilgilerin pekiştirilmesi sağlanacaktır.
⚖️ Hukuki İlişki Nedir?
📌 Hukuki ilişki, hukuk düzeninin tanıdığı ve koruduğu, taraflar arasında hak ve borç doğuran ilişkidir.
Bu ilişkiler:
- Bireyler arasında doğabilir (örneğin bir satış sözleşmesi),
- Birey ile devlet arasında olabilir (örneğin vergi borcu),
- Devlet kurumları arasında da ortaya çıkabilir (örneğin idari sorumluluk ilişkileri).
Hukuki ilişkinin temel özelliği, hukuken korunması ve yaptırımla desteklenmesidir.
🧩 Hukuki İlişkinin Unsurları
Bir ilişkinin “hukuki” nitelik taşıması için aşağıdaki unsurların bulunması gerekir:
1. Süjeler (Taraflar)
- Hukuki ilişkinin tarafları, hak sahibi (alacaklı) ve borçlu olabilir.
- Gerçek kişiler (insanlar) veya tüzel kişiler (şirketler, dernekler, devlet) olabilir.
- Süje, hukuk düzeni tarafından hak ehliyetine sahip olmalıdır.
📌 Örnek: Alıcı ve satıcı, kira sözleşmesinin taraflarıdır.
2. Hakkın Konusu (Objesi)
- Tarafların üzerinde hak sahibi olduğu şeydir.
- Malvarlığı (taşınır, taşınmaz), davranış (bir işi yapma/yapmama) gibi konular olabilir.
📌 Örnek: Satım sözleşmesindeki konut, evlilikte sadakat yükümlülüğü.
3. Hukuki Bağ (Hak ve Borç İlişkisi)
- Süjeler arasında hukuk düzeni tarafından tanınan bir bağ kurulmalıdır.
- Bir taraf için hak, diğer taraf için borç doğar.
📌 Örnek: Alıcının bedel ödeme hakkı, satıcının mülkiyeti devretme borcu.
📌 Hukuki İlişkiyi Oluşturan Diğer Yardımcı Unsurlar
➤ Fiil
- Hukuki ilişkinin kurulmasına yol açan olay ya da davranıştır.
- Hukuki fiiller (irade açıklamaları, sözleşmeler) veya hukuki olaylar (ölüm, doğum) olabilir.
➤ Sebep
- Hukuki ilişkinin hangi olaya ya da nedene dayandığını gösterir.
📌 Örnek: Satım sözleşmesi → satış iradesi, boşanma → evlilik birliğinin sarsılması.
➤ Geçerlilik Koşulları
- Tarafların fiil ehliyeti, irade serbestisi, konu ve sebebin hukuka uygunluğu gereklidir.
🏛️ Hukuki İlişkinin Türleri
A) Mutlak Hukuki İlişkiler
- Hak sahibi herkese karşı hakkını ileri sürebilir.
- Bu haklara “aynî hak” veya “mutlak haklar” da denir.
📌 Örnek: Mülkiyet hakkı → herkes saygı göstermek zorundadır.
B) Nispi Hukuki İlişkiler
- Hak, yalnızca belirli kişi veya kişilere karşı ileri sürülebilir.
- Bu tür ilişkilere borç ilişkisi denir.
📌 Örnek: Kiracı ile ev sahibi arasındaki ilişki.
📘 Örneklerle Açıklama
| Hukuki İlişki | Taraflar (Süjeler) | Konu | Hak-Borç İlişkisi |
|---|---|---|---|
| Satım Sözleşmesi | Alıcı – Satıcı | Mal bedeli ve ürün | Alıcı: ödeme yükümlülüğü Satıcı: teslim yükümlülüğü |
| Kira Sözleşmesi | Kiracı – Kiraya veren | Kullanım hakkı | Kiracı: kira ödemek Kiraya veren: evi teslim etmek |
| Evlilik Birliği | Eşler | Sadakat, birlikte yaşam | Her iki eş de sadakat borcu altında |
| Mülkiyet Hakkı | Mal sahibi – üçüncü kişiler | Taşınır/taşınmaz mal | Sahip: tasarruf hakkı Üçüncü kişiler: saygı yükümlülüğü |
🔍 Sonuç
Hukuki ilişki, hukuk düzeninin temel taşıdır. Hakların ve borçların nereden doğduğunu, kimleri etkilediğini ve neye dayandığını anlamak için hukuki ilişkiyi ve unsurlarını doğru tespit etmek gerekir. Bu bilgiler, sadece medeni hukukta değil; borçlar, ceza, idare, ticaret gibi her alanda temel referans kabul edilir.
📎 Tüm Hukuk Ders Notlarına Buradan Ulaşabilirsiniz:
👉 https://www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari/
✉️ Hazırlayan: Avukat Gökhan Yağmur – 0542 157 06 34
🌐 www.gokhanyagmur.com
📝 OSMY Tarzı 10 Test Sorusu: Hukuki İlişki ve Unsurları
- Hukuki ilişkinin taraflarına ne ad verilir?
A) Fiil ehliyetliler
B) Objektif hukukçular
C) Süjeler
D) Mahkemeler
E) Tanıklar
✅ Cevap: C - Hukuki ilişkide yer alan konuya ne ad verilir?
A) Sebep
B) Taraf
C) Obje
D) Süje
E) Kapsam
✅ Cevap: C - Aşağıdakilerden hangisi hukuki ilişki unsurlarından biri değildir?
A) Taraflar
B) Hukuki bağ
C) Hakkın konusu
D) Duygusal bağ
E) Hak ve borç ilişkisi
✅ Cevap: D - “Kiracı ile ev sahibi arasındaki ilişki” hukuki ilişki bakımından ne türdür?
A) Mutlak ilişki
B) Kamu hukuku ilişkisi
C) Ahlaki ilişki
D) Nispi ilişki
E) Fiili ilişki
✅ Cevap: D - Aşağıdakilerden hangisi mutlak hukuki ilişkiye örnektir?
A) Borç ilişkisi
B) Satım sözleşmesi
C) Mülkiyet hakkı
D) Kira sözleşmesi
E) Ortaklık ilişkisi
✅ Cevap: C - Hukuki ilişkiyi başlatan olay ya da davranış aşağıdakilerden hangisidir?
A) Obje
B) Sebep
C) Fiil
D) Kapsam
E) Görüşme
✅ Cevap: C - Taraflardan birinin hak, diğerinin borç yüklenmesi hangi unsura aittir?
A) Fiil
B) Hukuki bağ
C) Obje
D) Tanım
E) Süje
✅ Cevap: B - Evlilik birliğinde karşılıklı sadakat yükümlülüğü hangi niteliği taşır?
A) Obje
B) Süje
C) Fiil
D) Borç
E) Yaptırım
✅ Cevap: D - Hukuki ilişki kurabilmek için tarafların sahip olması gereken özellik nedir?
A) Zenginlik
B) Nüfus kaydı
C) Fiil ehliyeti
D) Dini mensubiyet
E) Meslek grubu
✅ Cevap: C - Aşağıdakilerden hangisi hukuken korunmayan bir ilişki olabilir?
A) Borç ilişkisi
B) Miras hakkı
C) Fiili birliktelik
D) Satım sözleşmesi
E) Ortaklık sözleşmesi
✅ Cevap: C
