Hukuki İşlemlerin Geçerlilik Şartları – Hukuka Giriş (Hukuk Başlangıcı) Kapsamlı Ders Notu
Hukuki işlemler, kişilerin hukuk düzeni tarafından tanınan sonuçları doğurmak amacıyla yaptıkları irade açıklamalarıdır. Ancak her irade beyanı otomatik olarak hukuken geçerli sayılmaz. Bir işlemin geçerli bir hukuki işlem olabilmesi için bazı şartları taşıması gerekir.
Bu ders notunda hukuki işlemin geçerliliğini etkileyen unsurlar detaylı şekilde açıklanacak; özellikle ehliyet, irade, konu, şekil ve sebep unsurları ayrıntılı olarak ele alınacaktır. Konu sonunda ise 10 adet ÖSYM formatında test sorusu sunulacaktır.
⚖️ Hukuki İşlem Nedir? (Kısa Hatırlatma)
🔍 Hukuki işlem, bir ya da birden fazla kişinin, belirli bir hukuki sonucu elde etmek amacıyla yaptığı irade açıklamasıdır.
📌 Örnekler:
- Satım sözleşmesi
- Vasiyet
- Bağış
- İstifa
Ancak bu işlemlerin hukuki sonuç doğurabilmesi için bazı temel şartların gerçekleşmiş olması gerekir.
✅ Hukuki İşlemlerin Geçerlilik Şartları
Bir hukuki işlemin geçerli sayılabilmesi için beş temel unsur aranır:
1. Ehliyet
📌 Kişinin hukuki işlem yapabilme yeteneğidir.
Hukukta ehliyet iki ana başlıkta incelenir:
- Hak Ehliyeti: Kişinin haklara ve borçlara sahip olabilme yeteneğidir. Her insan bu ehliyete sahiptir.
- Fiil Ehliyeti: Kişinin bizzat hukuki işlem yapabilme gücüdür. Bu ehliyet için: 🔹 Ayırt etme gücüne sahip olmak
🔹 Ergin olmak (18 yaş veya evlenmeyle)
🔹 Kısıtlı olmamak gerekir
📌 Örnek: 5 yaşındaki bir çocuğun yaptığı bağış işlemi geçersizdir çünkü fiil ehliyeti yoktur.
2. İrade ile Beyan Arasında Uygunluk
📌 Hukuki işlemde kişinin gerçek iradesiyle beyanı arasında uyum bulunmalıdır.
- Eğer kişi, başka bir şeyi kastettiği halde farklı bir beyanda bulunuyorsa (örneğin dil sürçmesi, yazım hatası), bu işlem hükümsüz sayılabilir.
🔸 İrade Bozuklukları (Borçlar Kanunu m. 30 vd.):
- Yanılma (Hata)
- Aldatma (Hile)
- Korkutma (İkrah)
Bu hâllerde işlem geçersiz ya da iptal edilebilir hâle gelir.
3. Hukuka ve Ahlaka Uygun Konu
📌 Hukuki işlemin konusu hukuka, ahlaka, kamu düzenine ve kişilik haklarına aykırı olmamalıdır.
📌 Örnekler:
- Uyuşturucu satışı sözleşmesi → Geçersiz
- Başkasının ölümünü vaat eden anlaşma → Geçersiz
- Ahlaka aykırı borç sözleşmesi → Geçersiz
4. Şekil Şartına Uyum
📌 Kanun tarafından belirli işlemler için öngörülen şekil şartlarına uyulmalıdır.
- Bazı işlemler yazılı, noter onaylı veya resmi senetle yapılmalıdır.
📌 Örnek:
- Taşınmaz satışı → Tapu müdürlüğünde resmi senetle yapılmalıdır
- Vasiyet → El yazılı, noterlikte düzenleme veya sözlü vasiyet şeklinde olabilir
🔸 Şekle aykırı yapılan işlemler geçersizdir.
5. Sebep (Neden) – Causa
📌 Hukuki işlemlerde tarafların hukuki nedenleri de geçerli olmalıdır.
- İşlemin görünüşte geçerli olması yetmez; altında yatan sebep de hukuka uygun olmalıdır.
📌 Örnek:
Taraflar görünüşte “bağış” işlemi yapıyor ama aslında vergi kaçırmak için örtülü satış yapılmışsa → Geçersiz
⚠️ Hukuki İşlemlerde Geçersizlik Halleri
Bir hukuki işlem geçerlilik şartlarını taşımıyorsa:
- Yokluk: Hukuki işlem hiç doğmamış sayılır (örneğin şekil eksikliği varsa)
- Butlan (Kesin hükümsüzlük): İşlem baştan itibaren geçersizdir
- İptal Edilebilirlik: Taraflardan biri isterse işlemi geçersiz kılabilir (örneğin korkutma ile yapılan işlem)
🏁 SONUÇ
Hukuki işlemler bireylerin iradeleriyle hukukî dünyada sonuç doğurmalarını sağlar. Ancak her beyan geçerli sonuç doğurmaz. Hukuki işlemin geçerli olabilmesi için ehliyet, irade, uygun konu, şekil ve sebep gibi unsurların eksiksiz şekilde bulunması gerekir. Bu şartların sağlanmadığı durumlarda işlem geçersiz ya da iptal edilebilir olur.
📎 Tüm Hukuk Ders Notlarına Buradan Ulaşabilirsiniz:
👉 https://www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari/
✉️ Hazırlayan: Avukat Gökhan Yağmur – 0542 157 06 34
🌐 www.gokhanyagmur.com
📝 OSMY Tarzı 10 Test Sorusu: Hukuki İşlemlerin Geçerlilik Şartları
- Aşağıdakilerden hangisi hukuki işlemin geçerlilik şartlarından biridir?
A) Ahlaki takdir
B) İrade açıklaması
C) Toplum baskısı
D) Maddi çıkar
E) Sosyal onay
✅ Cevap: B - Fiil ehliyeti için aşağıdakilerden hangisi şart değildir?
A) Ergin olmak
B) Kısıtlı olmamak
C) Ayırt etme gücüne sahip olmak
D) Velayet altında olmak
E) Aklî yeterlilik
✅ Cevap: D - Hukuki işlemlerde şekil şartı zorunluysa, buna uyulmaması hâlinde ne olur?
A) İşlem geçici olur
B) İşlem iptal edilir
C) İşlem yok hükmünde olur
D) İşlem kanuna aykırı sayılmaz
E) İşlem vergiye tabi tutulur
✅ Cevap: C - İrade beyanıyla gerçek irade arasında fark varsa hangi durum ortaya çıkar?
A) Cezai sorumluluk
B) Disiplin cezası
C) İrade bozukluğu
D) Hakkın kötüye kullanımı
E) Tasarruf hakkı
✅ Cevap: C - Hukuka ve ahlaka aykırı işlemler için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
A) Şekle uygun ise geçerli olur
B) Taraflar isterse geçerli olur
C) Başka işlemle değiştirilebilir
D) Geçersizdir
E) Yorumla geçerli sayılır
✅ Cevap: D - Taşınmaz satışında şekil şartı nedir?
A) Noter tasdiki
B) Yazılı anlaşma
C) Tapu müdürlüğünde resmi senet
D) Sözlü beyan
E) El yazısı ile beyan
✅ Cevap: C - Hukuki işlemin geçerliliği için irade açıklaması neyle yapılabilir?
A) Sadece yazılı beyanla
B) Sadece sözlü beyanla
C) Açık veya örtülü şekilde
D) Devlet onayıyla
E) Medya ilanıyla
✅ Cevap: C - Aşağıdakilerden hangisi iptal edilebilirlik halidir?
A) Şekil eksikliği
B) Ayırt etme gücü bulunmaması
C) Korkutma ile işlem yapılması
D) Kamu düzenine aykırılık
E) Hukuki konu yokluğu
✅ Cevap: C - Sebepsiz işlemlerde geçerlilik açısından ne aranır?
A) Tanık
B) Yasal gerekçe
C) Ahlaki değer
D) Toplumsal ihtiyaç
E) Ekonomik fayda
✅ Cevap: B - Ayırt etme gücüne sahip olmayan bir kişinin yaptığı hukuki işlem ne olur?
A) Geçici
B) Şartlı
C) Yarı geçerli
D) Yok hükmünde
E) Onay bekleyen
✅ Cevap: D
