Hukukun Türleri ve Ayrımları – Hukuka Giriş (Hukuk Başlangıcı) Ders Notları
Hukukun temel tanımını yaptıktan ve kaynaklarını inceledikten sonra en önemli konulardan biri de hukukun türleri ve ayrımlarıdır. Çünkü hukuk, tek bir bütün değil; farklı alanlara, amaçlara ve uygulama biçimlerine göre çeşitlenen bir sistemdir.
Bu notta hukuk türleri; kamu hukuku – özel hukuk ayrımı, maddi – şekli hukuk ayrımı, yazılı – yazısız hukuk, pozitif – tabii hukuk, ulusal – uluslararası hukuk gibi temel başlıklar altında öğretici ve detaylı biçimde incelenmektedir.
⚖️ 1. Kamu Hukuku ve Özel Hukuk Ayrımı
Bu ayrım, hukukun en temel tasniflerinden biridir ve devletin süje olup olmamasına göre yapılır.
📌 A) Kamu Hukuku
- Devletin üstün yetkiyle taraf olduğu, kamu yararını gözeten hukuk dallarını içerir.
- Devlet – birey ilişkisi esastır.
- Kamu gücü (imperium) kullanımı ön plandadır.
🔹 Kamu Hukuku Dalları:
- Anayasa Hukuku
- Ceza Hukuku
- İdare Hukuku
- Vergi Hukuku
- Ceza Yargılama Hukuku
- Kamu Uluslararası Hukuku
📌 B) Özel Hukuk
- Tarafların eşit statüde olduğu, bireyler arası ilişkilere dair hukuk dalıdır.
- Devlet de özel hukuk ilişkilerinde taraf olabilir; ancak burada ayrıcalıklı değildir.
🔹 Özel Hukuk Dalları:
- Medeni Hukuk
- Borçlar Hukuku
- Ticaret Hukuku
- İş Hukuku
- Miras Hukuku
- Uluslararası Özel Hukuk
📍 Karışık Nitelikli Alanlar:
Bazı hukuk dalları hem kamu hem özel hukuk unsurlarını içerir. Örn: İş Hukuku, Çevre Hukuku.
📚 2. Maddi Hukuk – Şekli Hukuk Ayrımı
📌 A) Maddi Hukuk
- Hak ve borçları doğrudan düzenleyen hukuk kurallarıdır.
- Ne yapılması gerektiğini belirtir.
🔸 Örnek: Borçlar Hukuku’nda “Borçlu, alacaklıya ödeme yapmakla yükümlüdür.”
📌 B) Şekli Hukuk (Usul Hukuku)
- Maddi hukuktan doğan hakların nasıl kullanılacağını, usul kurallarını belirler.
- Yargılama ve takip yollarını gösterir.
🔸 Örnek: Hukuk Muhakemeleri Kanunu, Ceza Muhakemesi Kanunu
🏛️ 3. Yazılı Hukuk – Yazısız Hukuk Ayrımı
📌 A) Yazılı Hukuk
- Yasama organı tarafından oluşturulan kanunlar ve mevzuat metinlerini kapsar.
- En yaygın ve bağlayıcı hukuk kaynağıdır.
📌 B) Yazısız Hukuk (Örf ve Âdet)
- Toplumda yerleşmiş, süreklilik kazanmış, hukuk düzenince tanınan davranış kurallarıdır.
- Yazılı kaynak olmadığında başvurulur.
🌐 4. Ulusal Hukuk – Uluslararası Hukuk Ayrımı
📌 A) Ulusal (İç) Hukuk
- Bir devletin sınırları içinde geçerli olan hukuk kurallarıdır.
- Tüm vatandaşlara ve ülke sınırları içindeki kişilere uygulanır.
📌 B) Uluslararası Hukuk
- Devletler arası ilişkileri düzenleyen hukuk sistemidir.
- Devletler, uluslararası kuruluşlar, bireyler taraf olabilir.
- Temel kaynağı antlaşmalar, teamüller, kararlardır.
🧭 5. Pozitif Hukuk – Doğal Hukuk Ayrımı
📌 A) Pozitif (Yürürlükteki) Hukuk
- Belirli bir zamanda yürürlükte olan ve uygulanması zorunlu hukuk kurallarıdır.
- Devlet tarafından yapılmış, yürürlüktedir.
📌 B) Doğal Hukuk (Tabii Hukuk)
- İnsan aklı ve adalet anlayışına dayanan, evrensel hukuk kurallarıdır.
- Yazılı olmasa da ahlaki ve vicdani bağlayıcılığı vardır.
📌 Ekstra: Emredici Hukuk – İstisnâi Hukuk Ayrımı
📌 Emredici Hukuk Kuralları
- Taraflarca değiştirilemez.
- Aykırılık hâlinde yaptırım uygulanır.
🔹 Örn: “Ceza kanunları kamu düzenine ilişkindir.”
📌 Yedek (Tamamlayıcı) Hukuk Kuralları
- Taraflarca aksine anlaşma yapılmadıkça uygulanır.
🔹 Örn: Sözleşmede aksi kararlaştırılmadıysa faiz oranı %9’dur.
📊 Karşılaştırmalı Tablo:
| Ayrım Türü | Tür 1 | Tür 2 |
|---|---|---|
| Devletin taraf olması | Kamu Hukuku | Özel Hukuk |
| Hak-borç düzenlemesi | Maddi Hukuk | Şekli Hukuk (Usul) |
| Kaynak niteliği | Yazılı Hukuk | Yazısız Hukuk |
| Uygulama alanı | Ulusal Hukuk | Uluslararası Hukuk |
| Normun dayanağı | Pozitif Hukuk | Doğal Hukuk |
✅ SONUÇ
Hukukun türleri, hem uygulama açısından hem teorik bakımdan büyük önem taşır. Özellikle hâkim, avukat, savcı gibi uygulayıcılar için doğru hukuk dalını ve kurallarını tespit etmek temel bir yetkinliktir. Hukuka Giriş dersinde bu ayrımların iyi anlaşılması, diğer tüm derslerin de temellerini oluşturur.
📎 Tüm ders notlarına buradan ulaşabilirsiniz:
👉 https://www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari/
✉️ Hazırlayan: Avukat Gökhan Yağmur – 0542 157 06 34
🌐 www.gokhanyagmur.com
📝 OSMY Tarzı 10 Test Sorusu: Hukukun Türleri ve Ayrımları
- Aşağıdakilerden hangisi kamu hukukuna girer?
A) Miras Hukuku
B) Borçlar Hukuku
C) Ticaret Hukuku
D) Anayasa Hukuku
E) İş Hukuku
✅ Cevap: D - Şekli hukuk ile ilgili olarak hangisi doğrudur?
A) Doğrudan hak doğurur
B) Toplumsal geleneklere dayanır
C) Yargılama usulünü düzenler
D) Sadece sözleşmelerde uygulanır
E) Emredici değildir
✅ Cevap: C - Bireyler arasında eşit statüdeki ilişkileri düzenleyen hukuk dalı hangisidir?
A) Ceza Hukuku
B) Vergi Hukuku
C) Medeni Hukuk
D) Anayasa Hukuku
E) İdare Hukuku
✅ Cevap: C - Yazısız hukuk kuralları genellikle neye dayanır?
A) Kanunlar
B) Tüzükler
C) Anayasaya
D) Örf ve âdet
E) Resmî gazeteler
✅ Cevap: D - Uluslararası hukuk hangi taraflar arasında uygulanabilir?
A) Yalnız bireyler
B) Sadece tüzel kişiler
C) Devletler ve uluslararası kuruluşlar
D) Mahkemeler
E) Belediye başkanlıkları
✅ Cevap: C - Pozitif hukuk ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
A) Evrenseldir, değişmez
B) Vicdani bağlayıcılığı esastır
C) O anda yürürlükte olan kurallardır
D) Din kurallarına dayanır
E) Toplumsal gelenekleri içerir
✅ Cevap: C - Emredici hukuk kuralına örnek aşağıdakilerden hangisi olabilir?
A) Taraflar faiz oranını serbestçe belirleyebilir
B) Evlilik yaşı en az 18 olmalıdır
C) Sözleşmede özel düzenleme geçerli olur
D) Taraflar istedikleri şekilde boşanabilir
E) İşçi tazminat hakkından vazgeçebilir
✅ Cevap: B - Maddi hukuk ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Hak ve borçları belirler
B) Usul kurallarını düzenler
C) Davanın konusunu belirler
D) Doğrudan uygulanır
E) Borç ilişkisini düzenleyebilir
✅ Cevap: B - Yedek hukuk kurallarının özelliği nedir?
A) Hiçbir zaman uygulanmaz
B) Taraflarca değiştirilemez
C) Aykırılık cezalandırılır
D) Sözleşmede düzenleme yoksa uygulanır
E) Sadece kamu hukukunda geçerlidir
✅ Cevap: D - Ceza yargılaması hukuku hangi ayrımda yer alır?
A) Özel hukuk – maddi hukuk
B) Kamu hukuku – şekli hukuk
C) Özel hukuk – şekli hukuk
D) Kamu hukuku – yazısız hukuk
E) Maddi hukuk – doğal hukuk
✅ Cevap: B
