Özel Hukuk – Hukuka Giriş (Hukuk Başlangıcı) Kapsamlı Ders Notları
Hukukun temel ayrımında, kamu hukukunun karşısında yer alan özel hukuk, bireyler arasındaki ilişkileri düzenleyen hukuk dalıdır. Tarafların eşit hak ve yetkilerle işlem yaptığı, özel menfaatlerin ön planda olduğu özel hukuk, toplumsal düzenin bireysel boyutunu ilgilendirir. Devlet, bu tür ilişkilerde yer alsa bile kamu gücünü kullanmaz, birey gibi davranır.
Bu notta özel hukukun tanımı, özellikleri, alt dalları ve kamu hukukundan farkları detaylı biçimde açıklanacaktır. Konu sonunda ise 10 adet OSMY tarzı test sorusuyla bilgilerinizi pekiştirebilirsiniz.
⚖️ Özel Hukukun Tanımı
📌 Özel hukuk, eşit statüdeki bireyler arasında doğan hak ve borç ilişkilerini düzenleyen hukuk dalıdır. Bu ilişkilerde kamu yararından çok özel çıkarlar ön plandadır.
Devlet, taraf olduğu bazı özel hukuk işlemlerinde idari üstünlük kullanamaz, diğer tarafla eşit düzeyde işlem yapar. Bu nedenle özel hukuk, bireyler arası ihtilafları eşitlik ve sözleşme serbestisi ilkesi çerçevesinde çözümler.
📌 Özel Hukukun Özellikleri
- Taraflar eşit konumdadır (devlet bile olsa).
- Hak ve borç ilişkileri gönüllülük esasına dayanır.
- Kurallar genellikle tamamlayıcı niteliktedir (aksine anlaşma yapılabilir).
- Taraflar, kendi iradeleriyle sözleşme yapabilir, şartlarını belirleyebilir.
- Uyuşmazlıklar genellikle sulh ya da asliye hukuk mahkemelerinde görülür.
- Kamu yararından çok, bireysel çıkarlar esas alınır.
🏛️ Özel Hukukun Alt Dalları
1. Medeni Hukuk
Toplumun çekirdeğini oluşturan aile, kişiler ve mülkiyet ilişkilerini düzenler.
Alt başlıkları:
- Kişiler Hukuku
- Aile Hukuku
- Miras Hukuku
- Eşya Hukuku
2. Borçlar Hukuku
Bireylerin birbiriyle yaptığı borç ilişkilerini düzenler.
📝 Örnek: Satım sözleşmesi, hizmet sözleşmesi, kira ilişkisi.
3. Ticaret Hukuku
Ticari işletmeler, şirketler, kıymetli evrak, çek, bono gibi konuları düzenler.
4. İş Hukuku (Karma nitelikli)
Her ne kadar işçi lehine koruyucu hükümler içerse de, işçi-işveren ilişkisinin bireysel yapısı nedeniyle özel hukuk niteliği taşır.
5. Uluslararası Özel Hukuk
Yabancılık unsuru taşıyan özel ilişkilerde uygulanacak hukuku ve yetkili yargı organlarını belirler.
📝 Örnek: Bir Türk vatandaşı ile yabancı uyruklu kişinin evliliği
🧮 Kamu Hukuku ve Özel Hukuk Arasındaki Farklar
| Kriter | Kamu Hukuku | Özel Hukuk |
|---|---|---|
| Taraflar | Devlet – birey | Birey – birey |
| Konum | Devlet üstün | Taraflar eşit |
| Kuralların niteliği | Emredici | Genellikle tamamlayıcı |
| Amaç | Kamu yararı | Bireysel çıkarlar |
| Yaptırım | Ceza, idari işlem | Tazminat, ifa, iptal vb. |
| Uyuşmazlık çözümü | İdari ve ceza mahkemeleri | Hukuk mahkemeleri |
📌 Özel Hukukun Temel İlkeleri
- Sözleşme Serbestisi: Taraflar istedikleri konuda, istedikleri kişiyle, istedikleri şartlarla sözleşme yapabilir.
- Hak Arama Özgürlüğü: Her birey yargı yoluna başvurabilir.
- Eşitlik İlkesi: Taraflar arasında hiyerarşi yoktur.
- İrade Özerkliği: Birey kendi hakkına ilişkin kararları serbestçe alabilir.
- Sorumluluk: Haksız fiil veya sözleşmeye aykırılık hâlinde kusurlu taraf, zararı tazmin etmekle yükümlüdür.
🧭 Özel Hukukun Uygulama Alanları
- Günlük hayatta en sık karşılaşılan hukuk dalıdır.
- Ev kiralama, alışveriş, borç alma-verme, evlenme, miras paylaşımı, şirket kurma gibi işlemler hep özel hukuk kapsamındadır.
- Örneğin:
- Bir daire satın almak → Borçlar Hukuku
- Evlilik → Aile Hukuku
- Miras paylaşımı → Miras Hukuku
- Şirket kurmak → Ticaret Hukuku
🔍 Sonuç
Özel hukuk, toplum içindeki bireylerin birbiriyle olan tüm hukuki ilişkilerini düzenleyen, gönüllülük ve eşitlik esasına dayalı, uygulama alanı en geniş hukuk dalıdır. Hukuka Giriş dersinde özel hukuk konusu, öğrencinin günlük hayatta karşılaşacağı olaylara hukuki bakış kazandırması açısından son derece önemlidir.
📎 Tüm Hukuk Ders Notlarına Buradan Ulaşabilirsiniz:
👉 https://www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari/
✉️ Hazırlayan: Avukat Gökhan Yağmur – 0542 157 06 34
🌐 www.gokhanyagmur.com
📝 OSMY Tarzı 10 Test Sorusu: Özel Hukuk
- Aşağıdakilerden hangisi özel hukuka girer?
A) Vergi Hukuku
B) Anayasa Hukuku
C) Ceza Hukuku
D) Borçlar Hukuku
E) İdare Hukuku
✅ Cevap: D - Taraflar arasında eşitliğin esas olduğu hukuk dalı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Kamu Hukuku
B) Ceza Hukuku
C) Özel Hukuk
D) Anayasa Hukuku
E) Vergi Hukuku
✅ Cevap: C - Özel hukukta genellikle hangi tür kurallar uygulanır?
A) Emredici kurallar
B) Tamamlayıcı kurallar
C) Sınırlayıcı kurallar
D) İdari yaptırım kuralları
E) Ceza normları
✅ Cevap: B - Aşağıdaki hukuk dallarından hangisi özel hukuk içinde yer almaz?
A) Medeni Hukuk
B) Ticaret Hukuku
C) Borçlar Hukuku
D) Ceza Hukuku
E) Miras Hukuku
✅ Cevap: D - Devletin, bireyle eşit statüde taraf olduğu sözleşme ilişkisi hangi hukuk dalı kapsamındadır?
A) Ceza Hukuku
B) İdare Hukuku
C) Özel Hukuk
D) Anayasa Hukuku
E) Uluslararası Hukuk
✅ Cevap: C - Sözleşme serbestisi ilkesi hangi hukuk dalının temelidir?
A) Ceza Hukuku
B) Anayasa Hukuku
C) Vergi Hukuku
D) Özel Hukuk
E) İdare Hukuku
✅ Cevap: D - “Bireyler arası borç ilişkisi” hangi özel hukuk dalının konusudur?
A) Miras Hukuku
B) Borçlar Hukuku
C) Aile Hukuku
D) Ticaret Hukuku
E) İş Hukuku
✅ Cevap: B - Aşağıdakilerden hangisi hem kamu hem özel hukuk niteliği taşıyabilir?
A) Ceza Hukuku
B) Vergi Hukuku
C) Ticaret Hukuku
D) İş Hukuku
E) Medeni Hukuk
✅ Cevap: D - Uluslararası özel hukuk, hangi durumlarla ilgilenir?
A) Sınır aşan suçlar
B) Vatandaşlık hukuku
C) Devletler arası savaş kuralları
D) Yabancılık unsuru taşıyan özel ilişkiler
E) Avrupa Birliği kararları
✅ Cevap: D - Özel hukukta uyuşmazlıklar hangi yargı yerinde çözülür?
A) İdare Mahkemesi
B) Askerî Mahkeme
C) Ceza Mahkemesi
D) Anayasa Mahkemesi
E) Hukuk Mahkemesi
✅ Cevap: E
