Roma Hukuku’nda Borcun Güçlendirilmesi Yolları: Borç İlişkisine Güvence Sağlayan Hukuki Araçlar
Borcun doğması, tek başına her zaman alacaklının menfaatlerini tam anlamıyla güvence altına almaz. Özellikle borcun ifa edilmediği veya ifasının tehlikeye girdiği durumlarda alacaklı, borcun tahsilini güvence altına almak isteyebilir. İşte bu noktada Roma Hukuku, borç ilişkisinin güçlendirilmesi için birtakım hukuki araçlar öngörmüştür.
Bu araçlar, “obligationes confirmandae modi” olarak adlandırılır. Roma uygulamasında hem kişisel hem de eşya hukuku temelli yöntemlerle borç ilişkisi daha sağlam bir hukuki zemine oturtulmuştur.
📘 1. Borcun Güçlendirilmesi Ne Demektir?
Borcun güçlendirilmesi, alacaklının borcun ifa edilmesini garanti altına almak amacıyla başvurduğu ek güvence yollarıdır. Roma Hukuku’nda bu yollar sayesinde, borçlunun borcu ifa etmemesi hâlinde, alacaklının çeşitli teminatlara başvurma imkânı doğar.
🧾 2. Kişisel Güvenceler (Securitas Personalis)
➤ 1. Sponsio / Fidepromissio / Fideiussio (Kefalet)
Borçlunun borcunu ifa etmemesi hâlinde, bir üçüncü kişi borcu ödemeyi taahhüt eder. Bu tür teminatlara kefalet denir.
🟦 Sponsio:
- Sadece Roma vatandaşları arasında geçerli olan, sözlü kefalet şeklidir.
🟦 Fidepromissio:
- Sponsio’ya benzeyen, ama Latini ve peregriniler tarafından da kullanılabilen şeklidir.
🟦 Fideiussio:
- Daha esnek ve kalıcı bir kefalet şeklidir. Roma İmparatorluk döneminde yaygınlaşmıştır.
🟡 Kefil, borçluyla birlikte müteselsil sorumludur.
➤ 2. Mandatum Pecuniae Credendae (Borç İsteme Taahhüdü)
Bir kişinin üçüncü bir kişiye, borçlu adına kredi istemesi ve bu borcun doğmasına sebep olmasıdır.
Bu durumda, borç doğmasına neden olan kişi, dolaylı sorumluluk altına girer.
🧱 3. Eşyaya Dayalı Teminatlar (Securitas Realia)
➤ 1. Pignus (Rehin)
Borçlunun, alacaklıya borcunu teminat altına almak için bir taşınır malı teslim etmesidir. Alacaklı, borç ödenmezse bu malı paraya çevirerek alacağını tahsil eder.
🟩 Özellikleri:
- Mal alacaklının zilyetliğine geçer.
- Mal borç ödenince geri verilir.
- Sadece taşınırlar için geçerlidir.
➤ 2. Hypotheca (İpotek)
Borçlu, taşınmaz malını alacaklıya zilyetliğini devretmeksizin teminat olarak gösterir.
Bu sistem günümüzdeki ipotek uygulamasının temelidir.
🟦 Özellikleri:
- Taşınmazlar üzerinde kurulur.
- Malın zilyetliği borçluda kalır.
- Borç ödenmezse alacaklı satış talep edebilir.
🔁 4. Cezai Şart (Poena Conventionalis)
Alacaklı ile borçlu arasında yapılan anlaşmayla, borcun süresinde veya gereği gibi ifa edilmemesi durumunda, ek bir cezai ödeme öngörülür. Bu şekilde borçlunun edime sadık kalması teşvik edilir.
📝 Örnek:
“Borcumu zamanında ödemezsem, 100 sesterces ceza ödeyeceğim.”
📚 5. İfa Güvenceleri Günümüz Hukukuna Etkisi
Roma Hukuku’nda geliştirilen kefalet, rehin, ipotek ve cezai şart gibi kurumlar, bugünkü Türk Borçlar Kanunu ve Türk Medeni Kanunu başta olmak üzere modern hukuk sistemlerinde de aynı işlevi korumaktadır.
📌 Örnekler:
- Fideiussio → Kefalet (TBK m. 581 vd.)
- Pignus → Rehin (TMK m. 939 vd.)
- Hypotheca → İpotek (TMK m. 881 vd.)
📝 ÖSYM Tarzı 10 Test Sorusu
1. Aşağıdakilerden hangisi borcu güçlendirme yoludur?
A) Usucapio
B) Compensatio
C) Confusio
D) Fideiussio
E) Novatio
🟩 Doğru Cevap: D
2. Roma Hukuku’nda borç için verilen taşınır rehni nedir?
A) Hypotheca
B) Precarium
C) Pignus
D) Servitus
E) Obligatio
🟩 Doğru Cevap: C
3. Hypotheca hangi tür mal üzerinde kurulur?
A) Para
B) Köle
C) Taşınır
D) Taşınmaz
E) Hakaret
🟩 Doğru Cevap: D
4. “Borçlu borcunu ödemezse, 100 sesterces ceza öder.” Bu durum hangisidir?
A) Takas
B) İbra
C) Poena
D) Confusio
E) Novatio
🟩 Doğru Cevap: C
5. Aşağıdakilerden hangisi hem Roma’da hem modern hukukta var olan borç teminatıdır?
A) Nexum
B) Sponsio
C) Usufructus
D) Fideiussio
E) Manumissio
🟩 Doğru Cevap: D
6. Roma’da borçlu lehine üçüncü kişinin kefil olmasına ne ad verilir?
A) Fideiussio
B) Servitus
C) Precarium
D) Dominium
E) Delictum
🟩 Doğru Cevap: A
7. Rehin verilen mal hangi tarafa geçer?
A) Borçlu
B) Devlet
C) Üçüncü kişi
D) Alacaklı
E) Noter
🟩 Doğru Cevap: D
8. Aşağıdakilerden hangisi eşyaya bağlı teminattır?
A) Sponsio
B) Fideiussio
C) Hypotheca
D) Acceptilatio
E) Novatio
🟩 Doğru Cevap: C
9. Mandatum pecuniae credendae ne anlama gelir?
A) Borcu yok etme
B) Zarar ödeme
C) Başkası adına kredi isteme
D) Eşyayı rehin etme
E) Sözleşme yenileme
🟩 Doğru Cevap: C
10. Hypotheca’nın modern hukukta karşılığı nedir?
A) Rehin
B) Kira
C) İpotek
D) Cezai şart
E) Kefalet
🟩 Doğru Cevap: C
📌 Diğer Roma Hukuku ders notları için:
🔗 https://www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari/
✍️ Hazırlayan: Avukat Gökhan Yağmur
📞 0542 157 06 34
🌐 Daha fazla içerik için: www.gokhanyagmur.com
