Roma Hukuku’nda Borcun İfa Edilmesi ve Sona Ermesi: Solutio ve Extinctio Kavramları
Borcun ifası ve sona ermesi, Roma Hukuku’nda borç ilişkilerinin son aşamasını oluşturan ve alacaklı ile borçlu arasındaki hukuki bağın ortadan kalktığı süreçtir. Bu süreçte borçlu, taahhüt ettiği edimi yerine getirerek borcundan kurtulur. Edim yerine getirilmezse borç devam eder ve çeşitli hukuki yaptırımlar doğar.
Roma hukukçuları bu süreci “solutio” (ifa) ve “extinctio obligationis” (borcun sona ermesi) başlıkları altında inceler. Bu notta borcun ifa edilmesi, ifa yerine geçen durumlar ve borcu sona erdiren diğer sebepler sistemli biçimde açıklanacaktır.
📘 1. Borcun İfa Edilmesi (Solutio)
➤ Solutio nedir?
Solutio, borçlunun edimi, borcun gerektirdiği biçimde yerine getirmesi ve böylece borç ilişkisinin sona ermesidir. İfa, borcun doğal sona erme şeklidir.
“Solutio est obligatio per actum voluntatis debitoris finita.”
(İfa, borçlunun iradi hareketiyle borcun sona ermesidir.)
➤ İfanın Şartları:
- Edim yerine getirilmelidir: Edim belirli, mümkün ve hukuka uygun olmalıdır.
- Doğru kişiye yapılmalıdır: Edim, alacaklıya veya yetkili temsilcisine yapılmalıdır.
- Doğru kişi tarafından yapılmalıdır: Borçlu veya onun adına hareket eden kişi tarafından yapılmalıdır.
- Uygun zamanda ve yerde yapılmalıdır: Sözleşmede belirlenen zaman ve yere uygunluk gerekir.
🏛️ 2. Borcun Sona Erme Hâlleri (Extinctio Obligationis)
Borcun ifa dışındaki yollarla da sona ermesi mümkündür. Bu haller Roma Hukuku’nda sistemli olarak aşağıdaki şekilde incelenir:
✅ 1. İbra (Acceptilatio)
Alacaklının, borçluyu borçtan açık bir beyanla ibra etmesiyle borç sona erer.
➡️ Genellikle stipulatio sözleşmeleri için uygulanır.
✅ 2. Novatio (Yenileme)
Mevcut borcun yerine yeni bir borç ilişkisi kurularak önceki borcun sona erdirilmesidir.
Şartları:
- Tarafların aynı olması
- Eski borcu sona erdirme iradesi
- Yeni borcun doğması
✅ 3. Compensatio (Takas)
Tarafların karşılıklı borç ve alacaklarını birbirine mahsup etmesiyle borçların sona ermesidir.
Örnek: A’nın B’ye 100 sesterces, B’nin A’ya 80 sesterces borcu varsa → mahsuplaşma sonucu A sadece 20 öder.
✅ 4. Confusio (Birleşme)
Alacaklı ve borçlunun aynı kişi hâline gelmesidir.
➡️ Örnek: Borçlu, alacaklının mirasçısı olursa, borç düşer.
✅ 5. Impossibilitas (İfanın İmkânsızlaşması)
Borçlunun kusuru olmaksızın edimin yerine getirilmesi mümkünsüz hâle gelirse, borç sona erer.
Örnek: Satılmak istenen eşyanın doğal afetle yok olması
✅ 6. Zamanaşımı (Praescriptio)
Belirli süre geçtikten sonra alacaklının borcu talep etme hakkını kaybetmesiyle, borç fiilen sona erer (teorik olarak değil).
➡️ Genellikle 30 yıl olarak uygulanır.
🛠️ 3. İfa Yerine Getirilemezse Ne Olur?
- İfa gecikirse: Mora hali doğar. Borçlu temerrüde düşer.
- Borçlunun kusuru varsa: Tazminat sorumluluğu doğar.
- İfa mümkün değilse ama kusur yoksa: Borç sona erer (örneğin taşkın, savaş, doğal afet).
- Temsilen ifa: Borçlu edimi kendisi yerine başka biri aracılığıyla ifa ettirebilir.
📚 4. Günümüz Hukukuyla Karşılaştırma
Roma hukukundaki solutio, novatio, compensatio, ibra gibi kurumlar bugünkü Türk Borçlar Kanunu’nda da benzer yapılarla korunmuştur.
Örneğin:
- İfa = TBK m. 83 vd.
- İbra = TBK m. 132
- Takas = TBK m. 139-144
- Yenileme = TBK m. 133
Roma hukukunun bu alandaki düzenlemeleri, modern borçlar hukukunun temelini oluşturur.
📝 ÖSYM Tarzı 10 Test Sorusu
1. Roma Hukuku’nda borcun doğal sona erme şekli nedir?
A) Compensatio
B) Novatio
C) Acceptilatio
D) Solutio
E) Confusio
🟩 Doğru Cevap: D
2. “Novatio” aşağıdakilerden hangisidir?
A) Alacaklı değişikliği
B) Borcun ifası
C) Borcun takasa dönüşmesi
D) Borcun yeni bir borçla sona erdirilmesi
E) Borçlu ve alacaklının birleşmesi
🟩 Doğru Cevap: D
3. Aşağıdakilerden hangisi ifa ile borcun sona erme şartlarından biri değildir?
A) Edimin mümkün olması
B) Borçlunun kusurlu olması
C) Doğru kişiye yapılması
D) Doğru kişi tarafından yapılması
E) Uygun yerde ve zamanda yapılması
🟩 Doğru Cevap: B
4. Confusio hangi durumu ifade eder?
A) Alacaklı ile borçlunun aynı kişi olması
B) Borcun imkânsızlaşması
C) Alacaklının ölmesi
D) Borcun kısmen ifa edilmesi
E) Edimin değişmesi
🟩 Doğru Cevap: A
5. Aşağıdakilerden hangisi compensatio’nun (takas) şartlarındandır?
A) Aynı alacaklı ve borçlu
B) Mal değişimi
C) Miras yoluyla devir
D) Malın ifası
E) Doğal afet
🟩 Doğru Cevap: A
6. Impossibilitas hali borcu ne zaman sona erdirir?
A) Borçlunun kusuru varsa
B) Kusur yoksa ve edim imkânsız hale gelirse
C) Alacaklı feragat ederse
D) Borçlunun malvarlığı azalırsa
E) Taraflar anlaşamazsa
🟩 Doğru Cevap: B
7. Acceptilatio ne anlama gelir?
A) Sözleşmenin yenilenmesi
B) Borcun zamanaşımı
C) Alacaklının borçluyu ibra etmesi
D) Edimin zamana yayılması
E) Tazminat
🟩 Doğru Cevap: C
8. Borcun sona ermesiyle ilgili olmayan kavram hangisidir?
A) Confusio
B) Solutio
C) Novatio
D) Sponsio
E) Compensatio
🟩 Doğru Cevap: D
9. Edim fiilen yerine getirilemeyecek durumda ise ve borçlunun kusuru yoksa ne olur?
A) Alacaklı dava açar
B) Borç sona erer
C) İfa ertelenir
D) Borç başka kişiye devredilir
E) Borç zamanaşımına uğrar
🟩 Doğru Cevap: B
10. Zamanaşımı süresi sonunda borcun durumu nedir?
A) Borç ortadan kalkar
B) Borç yok sayılır
C) Borç devam eder, dava açılamaz
D) Borç iptal edilir
E) Borç cezaya dönüşür
🟩 Doğru Cevap: C
📌 Diğer Roma Hukuku ders notlarına ulaşmak için:
🔗 https://www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari/
✍️ Hazırlayan: Avukat Gökhan Yağmur
📞 0542 157 06 34
🌐 Daha fazla içerik için: www.gokhanyagmur.com
