Roma Hukuku’nda Eşya Kavramı (Res): Tanımı, Türleri ve Hukuki Nitelikleri
Roma Hukuku’nda eşya (res) kavramı, mülkiyet ve borç ilişkilerinin temelini oluşturan bir konudur. Özellikle mülkiyet hakkının ne üzerine kurulabileceği, hangi varlıkların hukuken eşya sayılacağı ve hangi tür hakların eşya ile birlikte düşünülebileceği gibi sorular, eşya kavramı ile doğrudan ilişkilidir.
Bu ders notunda eşya kavramı (res) kapsamlı şekilde ele alınacak, türleri ve hukukî sonuçları açıklanacaktır.
🏛️ Eşya Kavramının (Res) Tanımı
Res kelimesi Latince’de “şey” anlamına gelir. Ancak Roma hukukçuları açısından her “şey” eşya değildir. Bir nesnenin eşya (res) olarak kabul edilebilmesi için bazı temel özellikleri taşıması gerekir:
🔹 Eşya Olarak Kabul Edilmenin Şartları
- Cisimsel (corporeal) olmalı: Yani fiziksel bir varlık olmalıdır. Örneğin bir taş, tarla, ev.
- İnsan dışı olmalı: Roma hukuku insanı eşya olarak görmez. (İstisna: Köleler → servus = res mancipi)
- Hukuken korunabilir olmalı: Hukuken anlamlı ve korunan bir varlık olmalıdır.
- Maddi değeri olmalı: Ekonomik değeri olmayan varlıklar eşya sayılmaz.
Bu bağlamda, örneğin bir düşünce, bilgi ya da soyut bir fikir Roma hukukunda eşya kabul edilmez.
📚 Eşya Türleri (Res’lerin Sınıflandırılması)
Roma hukukçuları, eşyaları farklı yönlerden sınıflandırmışlardır. Aşağıda bu sınıflamalar ayrıntılı olarak ele alınacaktır:
1. Res Divini Iuris – Res Humani Iuris
🔸 Res Divini Iuris (İlahi Hukuka Tabi Eşyalar)
Bu tür eşyalar tanrılara adanmış, kutsal sayılan şeylerdir. Bireyler arasında mülkiyet konusu olamazlar.
- Res Sacrae: Tapınaklar, sunaklar gibi kutsal eşyalar.
- Res Religiosae: Mezarlıklar ve kutsanmış mezar yerleri.
- Res Sanctae: Şehir surları, kapılar gibi kamuya ait kutsal alanlar.
🔸 Res Humani Iuris (İnsan Hukukuna Tabi Eşyalar)
İnsanların özel mülkiyetine konu olabilen eşyadır. Tüm özel hukuk ilişkileri bu tür eşyalar üzerine kuruludur.
2. Res Mancipi – Res Nec Mancipi
Bu ayrım, özellikle mülkiyetin devri bakımından önemlidir.
✅ Res Mancipi:
Roma vatandaşlarının mülkiyetinde olması gereken, toplumsal-ekonomik yönden önemli eşyalar.
- Kırsal taşınmazlar (tarla, bağ, bahçe)
- Köleler
- Taşımada kullanılan hayvanlar (öküz, at vb.)
- Roma’da bulunan kırsal aletler
Bu eşyaların devri ancak mancipatio ya da in iure cessio gibi özel yöntemlerle mümkündür.
✅ Res Nec Mancipi:
Diğer tüm eşyalar bu gruba girer. Basit teslim (traditio) ile mülkiyetleri devredilebilir.
3. Res Mobilis – Res Immobilis
🧱 Res Immobilis (Taşınmaz Eşya):
Yer değiştiremeyen ya da yerle sıkı bağlantısı olan eşyadır. Örn: Arsa, bina, bağ.
🪙 Res Mobilis (Taşınır Eşya):
Yer değiştirebilen eşyadır. Örn: Kıyafet, altın, kitap.
4. Res Corporales – Res Incorporales
🔹 Res Corporales:
Elle tutulup gözle görülebilen fiziksel eşyalar. (örneğin masa, taş, at)
🔹 Res Incorporales:
Somut olmayan, ancak hukukça tanınan varlıklardır. Örneğin miras hakkı, intifa hakkı.
5. Kamusal – Özel Eşyalar
🔹 Res Publicae:
Devletin (populus Romanus) ortak kullanımına sunulan eşyadır. Örn: yollar, su kaynakları, şehir meydanları.
🔹 Res Privatae:
Bireylerin özel mülkiyetinde bulunan eşyadır. Tüm özel hukuk ilişkilerinin temelidir.
⚖️ Eşya Kavramının Hukuki Önemi
Eşya kavramı, özellikle şu hukuki alanlarda belirleyicidir:
- Mülkiyet hakkının konusu eşyalardır.
- Zilyetlik (possession) eşya üzerinde kurulur.
- Haksız fiillerde zararın belirlenmesi eşyaya göre yapılır.
- Borç ilişkilerinde ifa konusu çoğu zaman bir eşyadır.
📌 Sonuç
Roma Hukuku’nda eşya kavramı, sadece somut cisimleri değil, aynı zamanda mülkiyetin, borcun ve hukuki ilişkinin temelini oluşturur. Bu nedenle, eşya türlerinin doğru sınıflandırılması ve hangi işlemlere tabi olduklarının bilinmesi, Roma Hukuku’nun anlaşılması açısından elzemdir.
📝 OSYM Tarzı 10 Test Sorusu
1. Aşağıdakilerden hangisi res mancipi kapsamındadır?
A) Kitap
B) At
C) Altın
D) Kılıç
E) Masa
🟩 Doğru Cevap: B
2. “Res Divini Iuris” sınıfına giren eşyalar hakkında hangisi doğrudur?
A) Özel kişilerin mülkiyetine geçebilir.
B) Miras bırakılabilir.
C) Ticaret konusu olabilir.
D) Hukuki işlemlere konu olabilir.
E) Kutsal eşyalar olup, mülkiyete konu olamaz.
🟩 Doğru Cevap: E
3. Roma Hukuku’na göre aşağıdaki eşyalardan hangisi res corporales değildir?
A) Kılıç
B) At
C) Kitap
D) İntifa hakkı
E) Elbise
🟩 Doğru Cevap: D
4. Bir taşınmazın mülkiyet devri Roma’da aşağıdakilerden hangisiyle mümkündür?
A) Traditio
B) Konsensüs
C) Mancipatio
D) Usucapio
E) Nexum
🟩 Doğru Cevap: C
5. Aşağıdakilerden hangisi res nec mancipi kapsamına girer?
A) Tarla
B) Köle
C) Sığır
D) Yüzük
E) At
🟩 Doğru Cevap: D
6. “Res publicae” ifadesi aşağıdakilerden hangisini ifade eder?
A) Bireylerin eşya üzerindeki hakkı
B) Devlete ait, kamuya açık eşyalar
C) Yalnızca kiliseye ait kutsal yerler
D) Roma vatandaşlarına ait köleler
E) İmparatora ait özel eşyalar
🟩 Doğru Cevap: B
7. Aşağıdakilerden hangisi hem res corporales hem de res mobilis kapsamına girer?
A) Tapınak
B) Köle
C) Tarla
D) Araba
E) Miras hakkı
🟩 Doğru Cevap: D
8. Hangisi res incorporales örneğidir?
A) Kılıç
B) At
C) İntifa hakkı
D) Sığır
E) Masa
🟩 Doğru Cevap: C
9. Res humani iuris neyi ifade eder?
A) İnsanların mülkiyetine konu olmayan eşyaları
B) Tapınak gibi kutsal yerleri
C) İnsanların mülkiyetine konu olabilen eşyaları
D) Doğal kaynakları
E) Mezarlıkları
🟩 Doğru Cevap: C
10. Eşya kavramına dahil olmayan varlık aşağıdakilerden hangisidir?
A) Köle
B) At
C) Düşünce
D) Tarla
E) Kılıç
🟩 Doğru Cevap: C
📌 Diğer Roma Hukuku ders notlarına ulaşmak için:
🔗 https://www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari/
✍️ Hazırlayan: Avukat Gökhan Yağmur
📞 İletişim: 0542 157 06 34
🌐 Daha fazlası için ziyaret edin: www.gokhanyagmur.com
