Roma Hukuku’nda Eşya Türleri: Mülkiyetin Konusunu Anlamak
Roma Hukuku‘nda eşya kavramı yalnızca maddi varlıkları değil, bunların hukuki değerini ve mülkiyete konu olma özelliklerini de kapsamaktadır. Eşyaların türlere ayrılması, onların nasıl kullanılacağını, kimler tarafından sahiplenileceğini ve hangi yollarla el değiştireceğini belirlemekte son derece önemlidir.
Bu yazıda, eşya türleri (res) Roma hukukundaki temel ayrımlara göre sistemli bir şekilde ele alınacaktır.
🧱 1. Res Corporales ve Res Incorporales (Cisimli ve Cisimsiz Eşyalar)
🔸 Res Corporales – Cisimli Eşyalar
Gözle görülebilen, elle tutulabilen fiziksel varlıklardır. Roma hukukunda çoğunlukla bu tür eşyalar üzerinden işlem yapılır.
Örnekler:
- Taş, sandalye, ev, tarla, köle, altın
Özellikleri:
- Maddidir.
- Zilyetliği mümkündür.
- Mülkiyet hakları somut şekilde kullanılabilir.
🔸 Res Incorporales – Cisimsiz Eşyalar
Fiziksel varlığı olmayan ancak hukuk düzeninde tanınan varlıklardır.
Örnekler:
- Miras hakkı
- İntifa hakkı
- Emekli aylığı hakkı
- Sözleşmeden doğan alacaklar
Not: Bu haklar görünmezdir ama hukukî işlem konusu olabilir.
🏛️ 2. Res Mancipi ve Res Nec Mancipi
Bu ayrım, mülkiyetin devrinde kullanılan yöntemler bakımından son derece önemlidir.
🔸 Res Mancipi
Roma vatandaşları açısından önemli ekonomik değer taşıyan ve özel usullerle devredilmesi gereken eşyalardır.
Örnekler:
- Roma’da yer alan kırsal taşınmazlar (tarla, bağ, bahçe)
- Köleler
- Taşımada kullanılan hayvanlar (at, öküz, katır)
- Tarım araçları
Devri: Mancipatio veya in iure cessio ile mümkündür. Basit teslim (traditio) yeterli değildir.
🔸 Res Nec Mancipi
Res mancipi dışında kalan tüm eşyalardır.
Örnekler:
- Para
- Giyim eşyası
- Mobilyalar
- Kıymetli taşlar
Devri: Sadece traditio ile mümkündür.
🌍 3. Res Divini Iuris ve Res Humani Iuris
🔸 Res Divini Iuris (İlahi Hukuka Ait Eşyalar)
Tanrılara veya kamuya ait kutsal eşyalardır. Mülkiyete konu olamazlar.
Alt ayrımlar:
- Res Sacrae: Tapınak, sunak
- Res Religiosae: Mezarlar
- Res Sanctae: Şehir surları, kamuya ait yapılar
🔸 Res Humani Iuris (İnsan Hukukuna Ait Eşyalar)
Bireylerin özel mülkiyetine konu olabilecek eşyaları ifade eder. Bu sınıfa giren eşyalar hukukî işlemlere konu olabilir.
🏘️ 4. Taşınır ve Taşınmaz Eşyalar (Res Mobilis – Res Immobilis)
🔸 Res Mobilis (Taşınır Eşyalar)
Fiziksel olarak yer değiştirebilen eşyadır.
Örnekler: Altın, masa, kitap, hayvan
🔸 Res Immobilis (Taşınmaz Eşyalar)
Fiziksel olarak yer değiştirmesi mümkün olmayan, sabit konumda bulunan eşyalardır.
Örnekler: Tarla, bina, bağ
⚖️ 5. Kamusal ve Özel Eşyalar
🔸 Res Publicae (Kamu Eşyaları)
Halkın ortak kullanımına sunulmuş, devlete ait eşyadır.
Örnekler: Yollar, meydanlar, kamu yapıları
🔸 Res Privatae (Özel Eşyalar)
Bireylere ait olan ve özel mülkiyete konu olan eşyalardır.
💡 6. Tüketilebilir – Tüketilemez Eşyalar
🔸 Tüketilebilir Eşyalar
Bir kez kullanıldığında ortadan kaybolan veya yok olan eşyadır. Mülkiyeti devredildiğinde aynısıyla değil, misliyle iade edilir.
Örnekler: Yiyecek, içecek, para
🔸 Tüketilemez Eşyalar
Birden fazla kez kullanılabilen, kullanıldığında yok olmayan eşyalardır.
Örnekler: Araba, ev, kıyafet
🎯 Eşya Türlerinin Hukuki Sonuçları
- Mülkiyet devri şekli türlere göre değişir.
- Zilyetliğin kurulması açısından taşınır-taşınmaz ayrımı önemlidir.
- Tapu benzeri belgeler taşınmazlarda geçerlidir.
- Bazı türler için özel devir şekli zorunludur (örneğin res mancipi).
✅ Sonuç
Roma Hukuku’nda eşyaların sınıflandırılması sadece akademik bir ayrım değildir; aynı zamanda hukuki işlemlerin dayandığı temel bir sistemdir. Mülkiyet devri, dava türleri ve hakların sınırları bu türlere göre belirlenir. Eşyaların türlerine hâkim olmak, Roma Hukuku’nun kavranması açısından hayati öneme sahiptir.
📝 OSYM Tarzı 10 Test Sorusu
1. Aşağıdakilerden hangisi res corporales kapsamına girmez?
A) Kitap
B) Masa
C) Miras hakkı
D) Altın
E) At
🟩 Doğru Cevap: C
2. Aşağıdakilerden hangisi res mancipi değildir?
A) At
B) Tarla
C) Köle
D) Altın
E) Öküz
🟩 Doğru Cevap: D
3. Cisimsel olmayan ama hukuken tanınan eşya aşağıdakilerden hangisidir?
A) Tarla
B) Masa
C) Alacak hakkı
D) Hayvan
E) Taş
🟩 Doğru Cevap: C
4. Roma hukukunda res publicae neyi ifade eder?
A) Özel kişilere ait eşyalar
B) Tanrılara adanmış kutsal eşyalar
C) Kamunun ortak kullanımına açık eşyalar
D) Ticari mal niteliği taşıyan eşyalar
E) Savaşta ele geçirilen ganimetler
🟩 Doğru Cevap: C
5. Aşağıdakilerden hangisi res sanctae kapsamındadır?
A) Mezarlık
B) Tapınak
C) Şehir suru
D) Tarla
E) Altın
🟩 Doğru Cevap: C
6. Res nec mancipi devri aşağıdakilerden hangisiyle olur?
A) Usucapio
B) In iure cessio
C) Traditio
D) Mancipatio
E) Nexum
🟩 Doğru Cevap: C
7. Tüketilebilir eşya örneği hangisidir?
A) Araba
B) Ev
C) Kitap
D) Ekmek
E) Kıyafet
🟩 Doğru Cevap: D
8. Hangisi taşınmaz eşya değildir?
A) Bina
B) Tarla
C) Ağaç
D) At
E) Bağ
🟩 Doğru Cevap: D
9. Aşağıdakilerden hangisi hem res mobilis hem de res corporales olabilir?
A) Köle
B) Tapınak
C) Mezarlık
D) Miras hakkı
E) Sözleşmeden doğan alacak
🟩 Doğru Cevap: A
10. Res incorporales için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
A) Fiziksel olarak varlığı vardır.
B) Zilyetliği mümkündür.
C) Mirasla devredilemez.
D) Fiziksel olmayan ama hukuken tanınan haklardır.
E) Kamuya ait kutsal alanlardır.
🟩 Doğru Cevap: D
📌 Diğer Roma Hukuku ders notlarını okumak için:
🔗 https://www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari/
✍️ Hazırlayan: Avukat Gökhan Yağmur
📞 İletişim: 0542 157 06 34
🌐 Detaylı bilgi için: www.gokhanyagmur.com
