Roma Hukuku’nda Hak Arama Süreçleri: İstihkak, Müdahale ve Koruma Davaları
Roma Hukuku’nda hak sahiplerinin, haklarını korumak ve ihlalleri ortadan kaldırmak için başvurdukları çeşitli dava türleri (actiones) bulunmaktadır. Bu davalar, hak sahibinin zilyetliğini, mülkiyetini, kişisel ya da ayni haklarını korumak amacıyla geliştirilmiştir. Özellikle rei vindicatio (istihkak davası) ve actio negatoria (müdahale davası), mülkiyetin korunmasında önemli bir rol oynamıştır.
Bu kapsamda Roma hukukundaki başlıca hak arama süreçlerini, özelliklerini ve modern hukukla bağlantılarını ele alacağız.
🏛️ 1. Rei Vindicatio (İstihkak Davası)
Rei vindicatio, haksız olarak elinde bulundurduğu bir malı iade etmeyen kişiye karşı, malın gerçek malikinin açtığı ayni nitelikli davadır.
📌 Özellikleri:
- Davacı mülkün sahibi olmalıdır (dominus).
- Davalı ise malı zilyet olarak elinde bulunduran kişidir.
- Dava sonucunda mal sahibine iade edilir.
📌 Aranılan Şartlar:
- Dava konusu res mancipi veya res nec mancipi olabilir.
- Davacı mülkiyetini ispatla yükümlüdür.
- Davalı, malın kendisine ait olduğunu ileri sürebilir (exceptio).
📌 Modern Karşılığı:
Türk Medeni Hukuku’ndaki istihkak davası (TMK 683 vd.) ile neredeyse aynıdır.
🧱 2. Actio Negatoria (Müdahale Davası)
Actio negatoria, malik olmayan kişinin, mal üzerinde haksız bir şekilde tasarrufta bulunması durumunda açılan davadır. Amaç, müdahalenin ortadan kaldırılması ve tekrarlanmasının önlenmesidir.
📌 Örnek Durumlar:
- Bir kişinin komşu arsaya geçerek yapı inşa etmesi
- Birinin başkasının arsasına izinsiz geçmesi
- Hava sahasını izinsiz kullanması
📌 Talepler:
- Müdahalenin kaldırılması
- Eski hale getirme
- Gerekirse maddi tazminat
📦 3. Actio Publiciana (Zilyetliğe Dayalı Mülkiyet Koruması)
Zilyet olan kişinin henüz usulüne uygun mülkiyet kazanmadığı ancak kazanma yolunda adımlar attığı durumlarda başvurduğu bir koruma yoludur. Malik gibi davranan zilyet, malını elinden alan üçüncü kişiye karşı bu dava ile hakkını korur.
📌 Özellik:
- “Kazanmanın eşiğindeki” zilyet için geliştirilmiştir.
- İyi niyetli zilyet korunur.
- Roma’da mülkiyet devri şekle tabiydi; bu davayla şekle uymayan devirlerde zilyet korunmuş olur.
🧑🌾 4. Interdictum’lar ile Hak Arama
Pretor tarafından verilen geçici kararlarla da haklar korunmuştur. Bu emir niteliğindeki koruma yolları, özellikle zilyetlik uyuşmazlıklarında önemlidir.
📌 Öne Çıkan Interdictumlar:
- Interdictum uti possidetis: Zilyetliğin korunması
- Interdictum unde vi: Zorla çıkarılan kişinin geri alınması
- Interdictum de precario: Geçici kullanım hakkı sona eren kişinin tahliyesi
⚙️ 5. Actio Furti (Hırsızlık Davası)
Malı çalınan kişi tarafından hırsıza karşı açılan davadır. Roma’da malın geri alınması yanında, cezai nitelikli tazminat da öngörülmüştür.
📚 6. Actio Aquiliana (Haksız Fiil Nedeniyle Tazminat Davası)
Roma’da haksız fiil sonucu zarara uğrayan kişi, zarar verene karşı actio legis Aquiliae ile tazminat talep edebilir.
🔁 Modern Hukuk ile Karşılaştırma
| Roma Davası | Modern Karşılığı |
|---|---|
| Rei Vindicatio | İstihkak Davası (TMK 683) |
| Actio Negatoria | Müdahalenin Men’i Davası |
| Actio Publiciana | İyi niyetli zilyedin korunması |
| Interdictum unde vi | Tahliye Davası |
| Actio Furti | Ceza + Tazminat Davası |
| Actio Aquiliana | Haksız Fiil Sorumluluğu |
📝 ÖSYM Tarzı 10 Test Sorusu
1. Aşağıdaki dava türlerinden hangisi istihkak davasıdır?
A) Actio Publiciana
B) Rei Vindicatio
C) Actio Negatoria
D) Interdictum de precario
E) Actio Furti
🟩 Doğru Cevap: B
2. Mal sahibinin, haksız müdahaleyi durdurmak için başvurduğu dava türü hangisidir?
A) Actio Negatoria
B) Rei Vindicatio
C) Actio Publiciana
D) Interdictum uti possidetis
E) Actio Aquiliana
🟩 Doğru Cevap: A
3. Aşağıdakilerden hangisi zilyetliğin korunması için başvurulan bir koruma yoludur?
A) Rei Vindicatio
B) Actio Furti
C) Interdictum uti possidetis
D) Actio Aquiliana
E) Actio Serviana
🟩 Doğru Cevap: C
4. Actio Publiciana’nın temel özelliği nedir?
A) Haksız fiil tazminatı
B) Malik olmayan iyi niyetli zilyedin korunması
C) Hırsıza karşı açılan ceza davası
D) Mülkiyetin kaybı
E) Kamu malına el atma
🟩 Doğru Cevap: B
5. Hırsızlık sonucu açılan Roma davası hangisidir?
A) Actio Furti
B) Actio Damni
C) Rei Vindicatio
D) Actio Publiciana
E) Interdictum
🟩 Doğru Cevap: A
6. Komşunun, izinsiz bir şekilde başkasının tarlasına geçmesi halinde hangi dava açılır?
A) Actio Publiciana
B) Actio Negatoria
C) Interdictum de precario
D) Actio Furti
E) Actio Emptio
🟩 Doğru Cevap: B
7. İyi niyetli zilyet hangi davayla hakkını koruyabilir?
A) Rei Vindicatio
B) Actio Publiciana
C) Actio Damni
D) Actio Aquiliana
E) Interdictum
🟩 Doğru Cevap: B
8. Interdictum unde vi’nin konusu nedir?
A) Mülkiyetin tespiti
B) Borcun ifası
C) Zorla çıkarılan zilyedin geri alınması
D) Rehin hakkı
E) Satım sözleşmesi
🟩 Doğru Cevap: C
9. Actio Aquiliana hangi durumda açılır?
A) Haksız fiil sonucu zarar
B) Zilyetlik devri
C) Malın kaybı
D) Hırsızlık
E) Müdahalenin kaldırılması
🟩 Doğru Cevap: A
10. Aşağıdakilerden hangisi ayni nitelikli bir davadır?
A) Actio Aquiliana
B) Actio Furti
C) Actio Negatoria
D) Actio Locati
E) Actio Mandati
🟩 Doğru Cevap: C
📌 Tüm Roma Hukuku ders notlarına ulaşmak için:
🔗 https://www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari/
✍️ Hazırlayan: Avukat Gökhan Yağmur
📞 0542 157 06 34
🌐 Daha fazlası için: www.gokhanyagmur.com
