Roma Hukuku’nda Hakların Korunması: Actio, Interdictum ve İnfaz Araçları
Roma Hukuku’nda hakların korunması, sadece bir hakkın var olmasıyla değil, o hakkın actio (dava), interdictum (yasak emri) ya da infaz yolları ile savunulabilmesiyle mümkündür. Dolayısıyla Roma’da hak, ancak bir hukuk yoluyla korunuyorsa, gerçek anlamda var kabul edilmiştir. Bu anlayış modern hukuk sistemlerinin temel taşlarından biridir.
Bu derste, Roma Hukuku’nda hakların korunmasında kullanılan yollar, uygulama biçimleri ve özel koruma araçları detaylı şekilde ele alınacaktır.
📘 1. Hakların Korunmasında Temel Yaklaşım
Roma’da şu ilke geçerlidir:
“Ubi remedium ibi ius” (Nerede bir dava yolu varsa, orada bir hak vardır.)
Yani bir hak ancak korunuyorsa değer taşır. Roma hukukçuları bir hakkın varlığını, ona ilişkin açılabilecek bir actio ile ölçmüşlerdir.
⚙️ 2. Hakların Korunma Yolları
✅ A) Actio (Dava Açma Hakkı)
Bir kimsenin hakkını ihlal eden kişi aleyhine başvurabileceği en temel hukuk yoludur. Daha önce detaylandırdığımız gibi, actio’lar in rem ve in personam olmak üzere ikiye ayrılır.
Örnek:
- Rei vindicatio → Mülkiyet hakkının iadesi için
- Actio empti → Satım sözleşmesine dayalı haklar için
✅ B) Interdictum (Yargı Dışı Koruma Emri)
Pretor’un yargı yetkisi dahilinde, acil veya özel durumlarda verdiği önleyici, düzenleyici veya eski hale getirici emirlerdir. Davaya dönüşmeden önce hukuki düzen sağlanır.
Interdictum türleri:
- Interdicta Prohibitoria (Önleyici):
Bir kişinin belirli bir fiili yapmasının engellenmesi.
Örn: Komşunun sınır aşımını durdurmak. - Interdicta Restitutoria (Eski Hale Getirme):
Hakkın ihlali durumunda eski durumun iadesini sağlar.
Örn: Bir taşınmazdan zorla çıkarılan kimsenin geri alınması. - Interdicta Exhibitoria (Gösterme):
Bir malın ya da kişinin gösterilmesini sağlar.
Örn: Sahiplik iddiası olan kişinin malları incelemesi.
✅ C) İnfaz Araçları (İcra Yolları)
Hak ihlalinin giderilmesi için actio veya interdictum sonrası, kararın yerine getirilmesini sağlayan araçlardır.
Roma’da uygulanan infaz yolları:
- Manus Iniectio:
Alacaklının borçluyu bedenî olarak ele geçirmesi.
Eski ve sert bir yöntemdir. - Pignoris Capio:
Borçlunun malvarlığından bir eşyanın alınıp rehin edilmesidir. - Missio in Bona:
Borçlunun tüm mallarına alacaklıların el koyması.
🧩 3. Hakların Korunmasında Pretor’un Rolü
Pretor, Roma yargı sisteminde koruma sistemlerinin mimarıdır.
- Uyuşmazlıkları çözmekle kalmaz, actio tanımlar, interdictum verir, iudex tayin eder.
- Özellikle zilyetlik, miras, kira gibi hassas alanlarda aktif koruma araçları sunar.
Pretorun “ediktum” yoluyla koruma araçlarını genişletmesi, Roma hukukunun esnekliğini artırmış ve hukukî gelişmeye katkı sağlamıştır.
⚠️ 4. Modern Hukukta Karşılıkları
| Roma Hukuku Aracı | Modern Hukuktaki Karşılığı |
|---|---|
| Actio | Dava Hakkı, Dava Açma Yetkisi |
| Interdictum | Tedbir Kararı, İhtiyati Tedbir |
| Manus Iniectio | Haciz, Tutuklama (çok sınırlı) |
| Pignoris Capio | Rehin Hakkı, İcra Yoluyla Rehin Alımı |
| Missio in Bona | Konkordato, İflas, Mal Varlığına El Koyma |
🧠 5. Hakların Korunmasına İlişkin Genel Değerlendirme
- Roma Hukuku’nda bir hakkın kendisinden çok korunma biçimi ön plandadır.
- Hakların korunması hem maddi hem de şekli hukuka sıkı bağlıdır.
- Modern hukuk sistemleri, bu yapıdan büyük ölçüde etkilenmiştir.
📝 ÖSYM Tarzı 10 Test Sorusu
1. Roma’da bir hakkın korunabilmesi için en temel yol hangisidir?
A) Senato kararı
B) Dilekçe
C) Actio
D) Komisyon raporu
E) Hakem kararı
🟩 Doğru Cevap: C
2. Aşağıdakilerden hangisi pretor tarafından verilen bir interdictum türü değildir?
A) Prohibitorium
B) Restitutoria
C) Exhibitoria
D) Condemnatio
E) Hepsi interdictum türü değildir
🟩 Doğru Cevap: D
3. Interdictum prohibitorium’un amacı nedir?
A) Malın geri alınması
B) Belirli bir eylemin yapılmasının engellenmesi
C) Delil gösterilmesi
D) Hakimin atanması
E) Dava formülünün yazılması
🟩 Doğru Cevap: B
4. Interdictum restitutoria aşağıdakilerden hangisine örnek olabilir?
A) Komşu sınırına ağaç dikilmesi
B) Zorla çıkarılan birinin geri alınması
C) Malın gösterilmesi
D) Hakimin yargı yetkisi
E) Tapu kaydının tespiti
🟩 Doğru Cevap: B
5. Roma’da borçlunun tüm malvarlığına el konulmasını ifade eden infaz aracı hangisidir?
A) Manus Iniectio
B) Pignoris Capio
C) Missio in Bona
D) Vindicatio
E) Condemnatio
🟩 Doğru Cevap: C
6. Pretor’un yargısal yetkisi kullanarak verdiği emirlere ne ad verilir?
A) Formula
B) Interdictum
C) Edikt
D) Iudicium
E) Sententia
🟩 Doğru Cevap: B
7. Interdictum exhibitorium’un modern hukuktaki karşılığı nedir?
A) Miras davası
B) Mal beyanı
C) Tazminat
D) Haciz
E) Gösterim yükümlülüğü
🟩 Doğru Cevap: E
8. Hakların korunması ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Roma’da hak ancak dava ile korunuyorsa var kabul edilir.
B) Interdictumlar sadece vatandaşlar için geçerlidir.
C) Pretor interdictum verme yetkisine sahiptir.
D) Actio, hakkın korunmasında temel araçtır.
E) Missio in bona, bir infaz aracıdır.
🟩 Doğru Cevap: B
9. Hangi infaz yolu, borçlunun bir malının alınıp rehin tutulmasını sağlar?
A) Manus Iniectio
B) Missio in Bona
C) Pignoris Capio
D) Actio
E) Condemnatio
🟩 Doğru Cevap: C
10. Aşağıdakilerden hangisi hakların korunmasında formel olmayan bir araçtır?
A) Interdictum
B) Actio
C) Iudicium
D) Sententia
E) Obligatio
🟩 Doğru Cevap: A
📌 Tüm Roma Hukuku notları için:
🔗 https://www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari/
✍️ Hazırlayan: Avukat Gökhan Yağmur
📞 0542 157 06 34
🌐 Daha fazla içerik: www.gokhanyagmur.com
