Roma Hukuku’nda Mülkiyet Hakkı (Dominium): En Geniş Ayni Hak
Roma Hukuku’nun temel taşlarından biri olan mülkiyet hakkı (dominium ya da proprietas), bireylerin bir eşya üzerindeki en kapsamlı ve mutlak ayni hakkı olarak kabul edilir. Mülkiyet hakkı, hukuki sistemin hem özel mülkiyeti hem de toplumsal düzeni anlamada merkezî rol oynar. Bu bağlamda, “dominium” kavramı Roma vatandaşlarına özgü olan, tam ve sınırsız mülkiyeti ifade eden teknik bir terimdir.
Bu ders notunda mülkiyet hakkının tanımı, unsurları, türleri, kazanılması ve kaybedilmesi ile sınırlamaları Roma Hukuku çerçevesinde detaylı biçimde ele alınacaktır.
📘 1. Mülkiyet Hakkının (Dominium) Tanımı
Mülkiyet, bir eşya üzerinde sahibine kullanma (usus), yararlanma (fructus) ve tasarruf etme (abusus) yetkilerini bir arada sağlayan en geniş ayni haktır. Bu hakka sahip olan kişi, eşyayı kullanabilir, ürünlerinden yararlanabilir, onu satabilir, bağışlayabilir ya da yok edebilir.
➤ Latince Tanım:
“Dominium est ius utendi, fruendi, abutendi re sua, quatenus iuris ratio patitur.”
(Mülkiyet, bir kimsenin kendi malını hukukun sınırları dâhilinde kullanma, ondan yararlanma ve üzerinde tasarruf etme hakkıdır.)
🧱 2. Mülkiyet Hakkının Unsurları
Mülkiyetin üç temel yetkiyi bir araya getirmesi, onu diğer ayni haklardan ayırır:
- Usus (Kullanma Yetkisi): Malı kullanma, ondan fiilen yararlanma hakkıdır. Örneğin, evde oturma, tarlada tarım yapma.
- Fructus (Semere Yetkisi): Malın sağladığı ürün ve gelirlerden yararlanma hakkıdır.
- Abusus (Tasarruf Yetkisi): Malı satma, bağışlama, rehin etme veya imha etme hakkıdır.
🏛️ 3. Dominium ex Iure Quiritium (Kuirit Mülkiyeti)
Dominium ex iure Quiritium, Roma vatandaşlarına tanınan gerçek ve tam mülkiyettir. Bu mülkiyetin geçerli olabilmesi için aşağıdaki şartların birlikte bulunması gerekir:
- Sahip Roma vatandaşı olmalıdır.
- Eşya res mancipi veya res nec mancipi olabilir.
- Mülkiyet uygun usulle (mancipatio, in iure cessio, traditio vb.) kazanılmış olmalıdır.
- Eşya, Roma toprağında (ager Romanus) yer almalıdır.
Bu özellikleriyle kuirit mülkiyeti sadece Roma vatandaşlarına özgü olup, uluslararası özel hukuktan farklı olarak yurttaşlık temellidir.
📚 4. Mülkiyetin Türleri
Roma Hukuku’nda mülkiyetin aşağıdaki alt türleri de gelişmiştir:
🔹 a. Ortak Mülkiyet (Communio)
Bir eşyada birden fazla kişinin mülkiyet hakkına birlikte sahip olmasıdır. Hisseli mülkiyeti ifade eder. Her ortak, kendi payı üzerinde işlem yapabilir ama tamamı üzerinde değil.
🔹 b. Bölünmüş Mülkiyet (Dominium Duplex)
Mülkiyetin yararlanma (intifa) ve çıplak mülkiyet (nuda proprietas) şeklinde ikiye bölündüğü durumdur. Bir kişi malı kullanırken, diğeri malın asıl sahibidir.
🛠️ 5. Mülkiyetin Kazanılma Yolları
Mülkiyet, asli (originair) veya fer’i (derivatif) yollarla kazanılabilir.
➤ Asli Kazanım (Orijinal)
Hiç kimseye ait olmayan bir malın mülkiyetinin doğrudan kazanılmasıdır.
- Occupatio (Sahipsiz Malın Sahiplenilmesi)
- Accessio (Eklenti)
- Specificatio (Yeni Mal Yaratma)
- Usucapio (Zamanaşımı ile Kazanım)
➤ Fer’i Kazanım (Türevsel)
Bir başkasının mülkiyet hakkını devretmesiyle kazanım söz konusudur.
- Mancipatio
- In Iure Cessio
- Traditio
🚫 6. Mülkiyetin Kaybedilmesi
- Malın başkasına devri
- Malın yok olması veya kullanılamaz hale gelmesi
- Mülkiyetten feragat
- Zamanaşımı (Usucapio ile başkasına geçmesi)
⚠️ 7. Mülkiyet Hakkının Sınırlandırılması
Roma hukukunda, mülkiyet hakkı mutlak bir hak olmasına rağmen kamu yararı veya komşuluk ilişkileri gibi sebeplerle sınırlandırılabilir:
- Komşunun hava, ışık, su hakkı
- Ateş, duman, koku çıkarma yasağı
- Su taşkınları ya da yapı sınırları
📝 OSYM Tarzı 10 Test Sorusu
1. Mülkiyet hakkı aşağıdakilerden hangisini içermez?
A) Kullanma
B) Semere alma
C) El koyma
D) Tasarruf
E) Yararlanma
🟩 Doğru Cevap: C
2. Dominium ex iure Quiritium aşağıdakilerden hangisini ifade eder?
A) Yabancıların sahip olabileceği mülkiyet
B) Roma vatandaşlarının tam mülkiyeti
C) Yalnızca kamu arazisi üzerindeki hak
D) Kısıtlı mülkiyet hakkı
E) Vasiyetle devredilen hak
🟩 Doğru Cevap: B
3. Mülkiyetin asli kazanım yollarından biri değildir:
A) Usucapio
B) Occupatio
C) Accessio
D) Traditio
E) Specificatio
🟩 Doğru Cevap: D
4. Roma’da bir kölenin mülkiyeti nasıl devredilirdi?
A) In iure cessio
B) Occupatio
C) Accessio
D) Specificatio
E) İntifa hakkı
🟩 Doğru Cevap: A
5. Ortak mülkiyet hakkında aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) Birden fazla kişi aynı mala sahip olabilir
B) Paydaş kendi hissesini devredebilir
C) Herkes malın tamamı üzerinde işlem yapabilir
D) Malın tümü üzerindeki işlemler için diğerlerinin rızası gerekir
E) Hisseler oranında hak kullanılır
🟩 Doğru Cevap: C
6. Usucapio için gerekli koşullardan biri değildir:
A) Zilyetlik
B) Süre
C) İyi niyet
D) Sahipsiz mal
E) Haklı sebep
🟩 Doğru Cevap: D
7. Roma’da bir eşyanın devri için en basit yöntem hangisidir?
A) Traditio
B) In iure cessio
C) Mancipatio
D) Nexum
E) Emphyteusis
🟩 Doğru Cevap: A
8. Mülkiyet hakkının bölünmesiyle oluşan haklar aşağıdakilerden hangisidir?
A) Nuda proprietas – Usufructus
B) Traditio – Nexum
C) Mancipatio – In iure cessio
D) Occupatio – Accessio
E) Dominium – Possessio
🟩 Doğru Cevap: A
9. Mülkiyetin kaybedilme yollarından biri değildir:
A) Malın yok olması
B) Malın devri
C) Zaman aşımıyla kazanım
D) Malın üzerine ipotek konması
E) Feragat
🟩 Doğru Cevap: D
10. Roma’da kuirit mülkiyeti kazanabilmek için gereken şartlardan biri değildir:
A) Roma vatandaşı olmak
B) Uygun usulü kullanmak
C) Roma toprağında olması
D) Eşyanın res mancipi olması
E) Mirasçı olmak
🟩 Doğru Cevap: E
📌 Tüm Roma Hukuku ders notlarına ulaşmak için:
🔗 https://www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari/
✍️ Hazırlayan: Avukat Gökhan Yağmur
📞 0542 157 06 34
🌐 Daha fazla içerik için: www.gokhanyagmur.com
