Roma Hukuku’nda Ortak Mülkiyet (Communio): Paylı Sahipliğin Temel İlkeleri
Roma Hukuku‘nda mülkiyet hakkı bireysel olduğu kadar birden fazla kişi arasında da paylaşılabilir. Bu durumda ortaya çıkan hukuki yapı communitas veya communio, yani ortak mülkiyettir. Ortak mülkiyet, bir eşya üzerinde birden fazla kişinin aynı anda paylı hakka sahip olması durumudur.
Bu ders notunda ortak mülkiyet kavramı, kurulma nedenleri, paydaşların hakları ve yükümlülükleri, tasfiye süreci ve günümüz hukuku ile benzerlikleri kapsamlı bir şekilde incelenecektir.
📘 1. Ortak Mülkiyetin Tanımı
Ortak mülkiyet (communio), bir eşya üzerindeki mülkiyet hakkının birden fazla kişiye ait olması durumudur. Ortaklar arasında fiziksel bir bölünme olmadan, herkesin aynı eşya üzerinde bir pay hakkı bulunur.
🔍 “Communio est ius in re pro indiviso.”
Ortaklık, bölünmemiş bir şey üzerindeki hak anlamına gelir.
🏛️ 2. Ortak Mülkiyetin Ortaya Çıkma Sebepleri
Roma Hukuku’nda communio, çeşitli hukuki işlemler veya fiili durumlar sonucu oluşabilir:
- Miras yoluyla: Mirasçılar arasında terekeye giren eşyalar üzerinde.
- Satın alma: Bir malın birden çok kişi tarafından birlikte alınması.
- Bağış: Tek bir kişiye değil, birden fazla kişiye yapılan hibe.
- Zilyetliğin paylaşılması: Eşyanın birlikte zilyetliğinin devralınması.
⚖️ 3. Ortak Mülkiyetin Özellikleri
- Eşya bölünmez durumdadır: Paydaşların hisseleri belli olsa da fiziksel bölünme yapılmamıştır.
- Her bir ortak, tüm eşya üzerinde hak sahibidir: Ancak bu hak, sadece kendi hissesi oranındadır.
- Paylar oransal olup aritmetik olarak ifade edilebilir: ½, ⅓ gibi.
- Paydaşlar arasında mülkiyet ilişkisi vardır: Zilyetlik değil, doğrudan ayni hak ilişkisi.
🧾 4. Paydaşların Hakları ve Yükümlülükleri
🔹 Haklar:
- Kullanma hakkı: Her ortak, malın tamamını kullanabilir. Ancak diğer ortakların hakkını zedeleyemez.
- Payını devretme hakkı: Ortak, payını başka birine devredebilir (istisnalar hariç).
- Tasfiye talep etme hakkı (actio communi dividundo): Ortaklık ilişkisini sona erdirme hakkı vardır.
🔹 Yükümlülükler:
- Giderlere katlanma: Malın bakım ve onarımı için yapılan masraflara hissesi oranında katılmalıdır.
- Zararlardan sorumluluk: Eşyanın uğradığı zararlara da katlanma yükümlülüğü vardır.
- İzin almadan tasarrufta bulunamaz: Diğer paydaşların rızası olmadan eşyayı üçüncü kişilere kullandıramaz.
🛠️ 5. Ortaklığın Sona Ermesi
Ortak mülkiyet, aşağıdaki yollarla sona erdirilebilir:
➤ Actio Communi Dividundo (Ortaklığın Giderilmesi Davası)
Paydaşlardan biri, ortak malın paylaşılmasını isteme hakkına sahiptir.
Paylaşım Şekilleri:
- Fiilî bölünme: Eşya fiziksel olarak bölünebilir nitelikteyse.
- Paraya çevrilme: Bölünmesi mümkün değilse, satışla paraya çevrilip paylaştırılır.
➤ Diğer Sona Erme Hâlleri:
- Malın yok olması
- Ortaklardan birinin tüm hisseleri devralması
- Kamulaştırma veya zorunlu ifraz
📚 6. Ortak Mülkiyet ile Zilyetlik ve Mülkiyet Arasındaki Fark
- Zilyetlik: Fizikî hâkimiyet iken communio doğrudan mülkiyet ilişkisidir.
- Bireysel mülkiyet: Kişi malın tamamı üzerinde tek başına hakimken; communio’da pay oranına göre ortaklık vardır.
💡 7. Günümüz Hukuku ile Benzerlik
Roma Hukuku’ndaki communio yapısı, bugünkü paylı mülkiyet (müşterek mülkiyet) kavramının temelini oluşturur. Türk Medeni Kanunu’nda 688 vd. maddelerde düzenlenmiş olan bu yapı, Roma’daki ortak mülkiyet sisteminin modern yansımasıdır.
📝 OSYM Tarzı 10 Test Sorusu
1. Roma Hukuku’nda ortak mülkiyet neyle ifade edilir?
A) Usucapio
B) Dominium
C) Possessio
D) Communio
E) Superficies
🟩 Doğru Cevap: D
2. Ortak mülkiyetin sona erdirilmesi davası hangisidir?
A) Actio Publiciana
B) Actio Rerum
C) Actio Communi Dividundo
D) Actio Servitutis
E) Actio Usucapionis
🟩 Doğru Cevap: C
3. Ortak mülkiyetin konusu olan eşya üzerinde ortaklar ne tür hak sahibidir?
A) Sadece zilyet
B) Ayni hak sahibi
C) Kiracı
D) İntifa hakkı sahibi
E) Detentor
🟩 Doğru Cevap: B
4. Bir paydaşın, eşyanın tamamını tek başına kullanması durumu hangisini doğurur?
A) Mülkiyet devri
B) Diğer paydaşların hakkını zedeler
C) Tam tasarruf yetkisi doğurur
D) Ortaklık sona erer
E) Payı büyür
🟩 Doğru Cevap: B
5. Paydaşlardan biri payını üçüncü kişiye devredebilir mi?
A) Hayır
B) Sadece mirasçısına
C) Diğer ortakların izniyle
D) Evet
E) Tapu sicil müdürü onayıyla
🟩 Doğru Cevap: D
6. Ortaklar arasında çıkan uyuşmazlıklarda hangi dava açılır?
A) Actio Possessoria
B) Interdictum de vi
C) Actio Communi Dividundo
D) Actio Publica
E) Actio Cautio
🟩 Doğru Cevap: C
7. Ortak mülkiyetin sona erdiği hâl hangisi değildir?
A) Payın satılması
B) Malın fiziksel yok olması
C) Ortaklardan birinin ölmesi
D) Malın kamulaştırılması
E) Tüm payların tek kişide toplanması
🟩 Doğru Cevap: C
8. Ortak mülkiyette paydaşlar hangi tür sorumluluğa sahiptir?
A) Kendi payı oranında
B) Tam sorumluluk
C) Sadece borç için
D) Zilyetlik sorumluluğu
E) Vergi yükümlüsü olarak
🟩 Doğru Cevap: A
9. Aşağıdakilerden hangisi communio’nun oluşma nedenidir?
A) Tereke devri
B) Tapu tescili
C) Hediyeleşme
D) Tüketim sözleşmesi
E) Satım iradesi
🟩 Doğru Cevap: A
10. Roma Hukuku’nda communio aşağıdakilerden hangisinin temelini oluşturur?
A) Ortaklık sözleşmesi
B) Paylı mülkiyet
C) Zilyetlik devri
D) Vasiyet ilişkisi
E) Emek sözleşmesi
🟩 Doğru Cevap: B
📌 Diğer Roma Hukuku ders notlarına ulaşmak için:
🔗 https://www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari/
✍️ Hazırlayan: Avukat Gökhan Yağmur
📞 0542 157 06 34
🌐 Daha fazla içerik için: www.gokhanyagmur.com
