Roma Hukukunda “Res” Kavramı ve Eşya Türleri
(Eşyanın Tanımı, Sınıflandırılması ve Hukukî Önemi)
📌 Giriş: “Res” Ne Demektir?
Roma Hukuku’nda “res” kelimesi, sadece fiziksel eşyaları değil, aynı zamanda hukukî olarak değer taşıyan her türlü varlığı kapsayan geniş bir kavramdır. Bu anlamda “res”, Türkçeye genellikle “eşya”, “şey” ya da “konu” olarak çevrilir. Ancak Roma’da “res” yalnızca maddi şeylerle sınırlı değildir. Bazen haklar, statüler ya da davalar da bu kapsamda değerlendirilebilmiştir.
⚖️ Hukukî Açıdan “Res” Neden Önemlidir?
- Mülkiyet hakkının konusu **“res”**tir.
- Hakların devri, kazanımı, kullanımı bu kavram çerçevesinde yürütülür.
- Eşyaların sınıflandırılması, hangilerinin özel hukuk işlemlerine konu olabileceği konusunu doğrudan etkiler.
🏷️ I. Res’in Genel Tanımı
Res, kişinin mülkiyetine konu olabilen ya da bir hakkın konusu yapılabilen şeylerdir.
Roma Hukuku’nda eşyaların hukukî niteliklerine göre birçok farklı sınıflaması yapılmıştır. Aşağıda bunlar ayrıntılı olarak açıklanacaktır.
📚 II. Eşya Türleri – Ana Sınıflandırmalar
1. Res Corporales ve Res Incorporales
(Eşyalar – Cismani vs. Gayri Cismani)
- Res corporales: Fiziksel olarak var olan, duyularla algılanabilen nesnelerdir.
Örnek: Arsa, köle, ev, hayvan. - Res incorporales: Maddi olmayan ancak hukukî olarak değer taşıyan haklardır.
Örnek: Miras hakkı, intifa hakkı, alacak hakkı.
📌 Not: Bu ayrım modern hukuktaki maddi-manevi haklar ayrımına benzer.
2. Res Mancipi ve Res Nec Mancipi
Bu ayrım Roma mülkiyet sisteminin temelidir:
- Res Mancipi:
Toplum ve ekonomi için vazgeçilmez, önemli eşyalar.
▪ Roma vatandaşlarına ait olabilir.
▪ Sadece mancipatio veya in iure cessio gibi resmî yollarla devredilebilir. Res Mancipi Örnekleri:- Toprak (İtalya’daki topraklar)
- Köleler
- Çiftlik hayvanları (öküz, at, katır)
- Kırsal hizmet hakları (yol, su kullanımı vs.)
- Res Nec Mancipi:
Daha önemsiz eşyalar.
▪ Sade teslim (traditio) ile mülkiyeti devredilebilir.
▪ Hukuken daha esnektir. Res Nec Mancipi Örnekleri:- Taşınabilir eşyalar (elbise, kap, süs eşyası)
- Şehirdeki taşınmazlar (İtalya dışındaki topraklar)
- Paralar, kitaplar, mücevherler
3. Res In Commercio ve Res Extra Commercium
Bu ayrım, bir şeyin hukukî işlem konusu olup olamayacağını belirler.
- Res in commercio:
Mülkiyet hakkına konu olabilir.
▪ Örneğin: Ev, arazi, hayvan. - Res extra commercium:
Hukukî işlem konusu olamaz.
▪ Örneğin: Tapınaklar, kamu yolları, kutsal eşyalar.
4. Res Divini Iuris ve Res Humani Iuris
- Res divini iuris: Tanrılara ait şeyler, kutsal statüde olanlar.
▪ Örneğin: Tapınak, kurban alanı, mezarlık. - Res humani iuris: İnsanlar arası kullanıma açık olan eşyalar.
▪ Örneğin: Kamu yolları, köprüler.
5. Res Mobilis – Res Immobilis (Taşınır – Taşınmaz)
- Res mobilis: Taşınabilir şeyler (hayvanlar, eşyalar).
- Res immobilis: Yerinde sabit kalan şeyler (arsa, bina).
Bu ayrım modern eşya hukukunun da temelidir.
🧠 Değerlendirme
Bu sınıflamalar Roma Hukuku’nda sadece eşyanın niteliğini değil, mülkiyetin kazanılma ve devredilme biçimlerini de belirlemiştir. Özellikle res mancipi ve res nec mancipi ayrımı, özel mülkiyetin sınırlarını çizmiştir.
🔗 Tüm Roma Hukuku Ders Notları için:
📎 Roma Hukuku Ders Notları – www.gokhanyagmur.com.tr
Hazırlayan: Avukat Gökhan Yağmur – www.gokhanyagmur.com
📘 Test – Res Kavramı ve Türleri
- “Res” kavramı neyi ifade eder?
A) Sadece taşınmaz malları
B) Kamu hizmetlerini
C) Hukukî işlem konusu olabilecek değerleri
D) Roma vatandaşlarını
E) Ceza yargısını - Aşağıdakilerden hangisi res corporales değildir?
A) Köle
B) Ev
C) At
D) Miras hakkı
E) Taşınır eşya - Res nec mancipi hangisine örnek olabilir?
A) Tarla
B) Öküz
C) Altın yüzük
D) Roma’daki arsa
E) Su hakkı - Res mancipi’nin devri nasıl olur?
A) Sadece mirasla
B) Yalnızca yazılı sözleşmeyle
C) Mancipatio veya in iure cessio ile
D) Vergi kaydıyla
E) Evlilik yoluyla - Res extra commercium nedir?
A) Ticaret dışı eşya
B) Pazarda satılan mal
C) Sahipsiz taşınmaz
D) Miras eşyası
E) Alacak hakkı - Res divini iuris neyi ifade eder?
A) Kölelik sistemi
B) Tanrılara ait kutsal eşyalar
C) Ticari haklar
D) Kamuya ait yol
E) Aile evi - Aşağıdakilerden hangisi res incorporales örneğidir?
A) Kitap
B) Köpek
C) Alacak hakkı
D) Toprak
E) Kemer - Roma’da kutsal alan ne tür eşya sayılır?
A) Res nec mancipi
B) Res incorporales
C) Res in commercio
D) Res extra commercium
E) Res mobilis - Traditio yöntemiyle hangi eşya devredilir?
A) Tapınak
B) Köle
C) Tarla
D) Altın yüzük
E) Kamu yolu - “Res humani iuris” örneği hangisidir?
A) Kurban alanı
B) Tapınak
C) Kamu yolu
D) Özel ev
E) Heykel
