Roma Hukuku’nda Sorumluluk ve Tazminat: Haksız Fiil ve Zararın Hukuki Sonuçları
Roma Hukuku’nda özel hukukun en önemli bölümlerinden biri de kişilerin başkalarına verdikleri zararlar karşısında sorumluluk taşıyıp taşımadıklarının ve bu zararları tazmin etme yükümlülüklerinin düzenlenmesidir. Bu çerçevede “sorumluluk ve tazminat (responsabilitas et compensatio damni)” kavramları ortaya çıkar.
Bu ders notunda haksız fiil sorumluluğu, sorumluluğun şartları, kusur kavramı, tazminatın türleri ve kapsamı ile birlikte Roma Hukuku’ndaki önemli uygulamalar detaylı olarak ele alınacaktır.
📘 1. Roma Hukuku’nda Sorumluluk Kavramı
Sorumluluk, bir kişinin hukuka aykırı bir davranışla başkasına zarar vermesi durumunda bu zararı giderme yükümlülüğüdür. Bu yükümlülük, borç ilişkisi dışında, özel hukukta delictum (haksız fiil) başlığı altında incelenir.
🔹 Delictum (Haksız Fiil)
Delictum est actus contra legem sive mores, qui damnum alicui infert.
(Haksız fiil, kanuna ya da ahlaka aykırı bir eylemdir ve başkasına zarar verir.)
🧾 2. Sorumluluğun Doğumu için Gerekli Şartlar
✅ 1. Hukuka Aykırılık
Zarara neden olan davranış, kanuna, teamüle veya kamu düzenine aykırı olmalıdır.
✅ 2. Kusur (Culpa)
Zarar verenin kastı veya ihmali bulunmalıdır. Kusur, Roma Hukuku’nda derecelendirilmiştir:
- Dolus (Kasten): Bilerek ve isteyerek zarar verme
- Culpa lata (Ağır ihmal): Apaçık dikkatsizlik
- Culpa levis (Hafif ihmal): Normal özenin gösterilmemesi
✅ 3. Zarar (Damnum)
Fiil sonucunda gerçek, ölçülebilir bir zarar doğmalıdır.
Maddi ya da manevi olabilir.
✅ 4. Nedensellik Bağı (Causalitas)
Zarar ile fiil arasında doğrudan ve açık bir illiyet bağı olmalıdır.
⚠️ 3. Haksız Fiil Türleri
Roma Hukuku’nda dört temel delictum (haksız fiil) türü vardır:
➤ Furtum (Hırsızlık): Malın izinsiz alınması
➤ Iniuria (Hakaret): Fiziksel saldırı, sözel hakaret
➤ Damnum iniuria datum: Mal varlığına zarar verme
➤ Rapina (Yağma): Şiddet kullanarak mal alma
Her bir fiil, fail için cezaî nitelikli tazminat öngörür.
💰 4. Tazminatın Türleri ve Kapsamı
Roma hukukunda tazminat hem zararın aynen giderilmesi hem de para ile karşılanması yoluyla olabilir.
➤ Actio legis Aquiliae: Damnum iniuria datum hallerinde açılan tazminat davasıdır.
Tazminatın kapsamı:
- Malın bedeli
- Doğrudan zararlar
- Bazen kar kaybı (interesse)
Cezaî tazminat:
Bazı durumlarda fail, zararın 2–4 katı kadar tazminat öder (özellikle furtum ve rapina hâllerinde).
⚖️ 5. Sorumluluğu Kaldıran veya Azaltan Hâller
- Mücbir sebep (vis maior): Deprem, sel gibi olağanüstü olaylar
- Zarar görenin kusuru: Tazminat azaltılabilir
- Zarar görenin rızası: Sorumluluğu kaldırabilir
- İlliyet bağının kopması: Fiil zarara neden olmamışsa, tazminat sorumluluğu doğmaz
🔄 6. Günümüz Hukuku ile Karşılaştırma
Bugünkü Türk Borçlar Kanunu’nun 49-76. maddeleri, Roma Hukuku’ndaki haksız fiil anlayışının devamı niteliğindedir.
| Roma Hukuku | Modern Hukuk |
|---|---|
| Actio legis Aquiliae | Tazminat davası |
| Dolus, Culpa | Kasten – ihmalen sorumluluk |
| Delictum | Haksız fiil |
| Interesse | Maddi zarar – manevi zarar |
📝 ÖSYM Tarzı 10 Test Sorusu
1. Roma Hukuku’nda haksız fiilden doğan borca ne ad verilir?
A) Contractus
B) Delictum
C) Confusio
D) Acceptilatio
E) Novatio
🟩 Doğru Cevap: B
2. Aşağıdakilerden hangisi haksız fiil değildir?
A) Furtum
B) Iniuria
C) Damnum iniuria datum
D) Locatio conductio
E) Rapina
🟩 Doğru Cevap: D
3. Delictum sorumluluğunun doğması için aşağıdakilerden hangisi gerekli değildir?
A) Hukuka aykırılık
B) Kusur
C) Zarar
D) Sözleşme
E) Nedensellik bağı
🟩 Doğru Cevap: D
4. Roma Hukuku’nda kast derecesindeki kusura ne ad verilir?
A) Culpa lata
B) Culpa levis
C) Dolus
D) Vis maior
E) Pactum
🟩 Doğru Cevap: C
5. Zarar ile fiil arasındaki ilişki neyle ifade edilir?
A) Confusio
B) Obligatio
C) Causalitas
D) Acceptilatio
E) Intercessio
🟩 Doğru Cevap: C
6. Aşağıdakilerden hangisi tazminatın konusudur?
A) Sadece manevi zarar
B) Yalnız para
C) Malın aynen iadesi veya bedeli
D) Kefalet
E) Sponsio
🟩 Doğru Cevap: C
7. Aşağıdakilerden hangisi tazminat miktarını azaltabilir?
A) Haksız fiil
B) Kusur
C) Zarar görenin rızası
D) Sözleşme
E) Locatio conductio
🟩 Doğru Cevap: C
8. Aşağıdaki davalardan hangisi damnum iniuria datum’a karşı açılır?
A) Actio communi dividundo
B) Actio legis Aquiliae
C) Actio familiae erciscundae
D) Actio empti
E) Actio negatoria
🟩 Doğru Cevap: B
9. Aşağıdakilerden hangisi Roma’da cezaî tazminat gerektirir?
A) Sponsio
B) Precarium
C) Furtum
D) Servitus
E) Locatio
🟩 Doğru Cevap: C
10. Modern hukukta haksız fiil hükümleri hangi yasa kapsamında düzenlenir?
A) Anayasa
B) Medeni Kanun
C) Borçlar Kanunu
D) Ceza Kanunu
E) İcra İflas Kanunu
🟩 Doğru Cevap: C
📌 Diğer Roma Hukuku ders notlarına ulaşmak için:
🔗 https://www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari/
✍️ Hazırlayan: Avukat Gökhan Yağmur
📞 0542 157 06 34
🌐 Daha fazla içerik için: www.gokhanyagmur.com
