Roma Hukukunda Tüzel Kişilik: Collegia, Sodalitates, Universitates

📌 Giriş: Roma’da Toplulukların Hukukî Statüsü

Roma Hukuku’nda kişilik yalnızca bireylere değil, belirli şartları sağlayan topluluklara da tanınmıştır. Bu bağlamda birey üstü varlıklar olan Collegia, Sodalitates ve Universitates, Roma’nın ilk tüzel kişilik örneklerini oluşturur. Bu yapılar günümüz dernek, vakıf, oda, belediye ve kamu tüzel kişiliklerinin temelidir.

---

🧱 1. Collegia – Dernekler ve Esnaf Teşkilatları

Collegium, ortak bir amacı gerçekleştirmek için bir araya gelen bireylerden oluşan hukuki topluluktur. Özellikle:

• Cenaze hizmetleri,
• Dini törenler,
• Esnaf ve zanaat faaliyetleri
  amacıyla kurulan collegia’lar hem özel hem de yarı kamu niteliğindeydi.

Kuruluş şartları:

• En az 3 kişi gereklidir.
• Cumhuriyet sonrası dönemlerde devlet izni aranmıştır.
• Kendi adlarına mal sahibi olabilir, dava açabilirler.

---

🤝 2. Sodalitates – Cemiyetler ve Sosyal Topluluklar

Sodalitas, genellikle dini ya da sosyal amaçla kurulmuş, daha az formel ama kolektif yapılarla hareket eden gruplardır.

• Anma, mezarlık, dini ibadet ve dostluk temelli topluluklardır.
• Bireysel üyeler değil, topluluğun ortak varlığı vardır.
• Kamusal tanınırlığı sınırlı, ancak toplumsal etkisi büyüktür.

---

🏛️ 3. Universitates – Kamu Tüzel Kişilikleri

Universitas, günümüzdeki anlamıyla belediye, şehir yönetimi veya kamu kurumu işlevi gören Roma kurumlarıdır.

• Devletin yerel düzeyde yürütme gücünü temsil ederler.
• Kamuya ait malları yönetir, davalarda taraf olabilirler.
• Süreklilik gösterir ve kendi başına mal edinip hak doğurabilir.

---

📌 Genel Özellikler

Kurum	Mal Varlığı	Hukuki Statü	Kamu/Ticari Amaç
Collegia	Var	Yarı Kamu / Özel	Ticari / Dini
Sodalitates	Var	Sosyal Topluluk	Dini / Sosyal
Universitates	Var	Kamu Tüzel Kişisi	Kamu Hizmeti

---

⚖️ Modern Hukuka Etkisi

Bugünkü:

• Dernekler,
• Belediyeler,
• Sendikalar,
• Ticaret odaları gibi yapılar,
  Roma’daki bu kolektif organizasyonların devamı niteliğindedir.

---

📘 Test – Tüzel Kişilik (Collegia, Sodalitates, Universitates)

1. Collegium nedir?
   A) Aile birimi
   B) Ticaret mahkemesi
   C) Hukuki bir topluluk
   D) Köle meclisi
   E) Pretor heyeti
2. Sodalitas ne amaçla kurulur?
   A) Savaş eğitimi
   B) Ekonomik ticaret
   C) Dini/sosyal amaç
   D) Temyiz yargısı
   E) Askeri danışma
3. Universitas örneği hangisidir?
   A) Ticaret kervanı
   B) Aile birliği
   C) Belediye
   D) Zanaat okulu
   E) Tapınak
4. Collegia kaç kişiyle kurulabilir?
   A) 2
   B) 3
   C) 5
   D) 10
   E) 12
5. Collegia’nın hukukî kişiliği var mıdır?
   A) Hayır
   B) Sadece devlet kurarsa
   C) Evet
   D) Yalnızca dini olanlar
   E) Pretor izin verirse
6. Universitates hangi alanda etkilidir?
   A) Kişisel haklar
   B) Özel sözleşmeler
   C) Kamu hizmetleri
   D) Ticaret anlaşmaları
   E) Miras işlemleri
7. Roma’da tüzel kişiliğin ilk örneği hangisidir?
   A) Kölelik sistemi
   B) Patria potestas
   C) Collegium
   D) Familia
   E) Edictum
8. Sodalitaslar nasıl işler?
   A) Senato onayıyla
   B) Kutsal yasaya göre
   C) Gönüllü üyelikle
   D) İmparatorluk kararıyla
   E) Forum kararlarıyla
9. Aşağıdakilerden hangisi collegia’nın faaliyet alanı değildir?
   A) Cenaze hizmeti
   B) Ticaret
   C) Dini ibadet
   D) Askeri eğitim
   E) Esnaf örgütlenmesi
10. Modern hukukta universitas kavramı neye karşılık gelir?
    A) Vakıf
    B) Sendika
    C) Belediye
    D) Ticaret odası
    E) Kooperatif