Tüm Yazılar1. Sınıf Hukuk Ders NotlarıHukuk Ders NotlarıRoma Hukuku
Roma Hukukunda Tüzel Kişilik: Collegia, Sodalitates ve Universitates
(Birey Üstü Hukukî Yapılar: Dernekler, Cemiyetler ve Kamu Tüzel Kişileri)
📌 Giriş: Tüzel Kişilik Kavramı Roma’da Nasıldı?
Modern hukukta “tüzel kişilik”, birden fazla insanın oluşturduğu ve kendi adına hak ve borç sahibi olabilen, bağımsız bir hukukî kişiliğe sahip organizasyonları ifade eder.
Roma’da tek tek bireyler dışında hukuk düzeni içinde tanınan bazı kolektif yapılar, zamanla “tüzel kişi” olarak kabul edilmiştir. Bu kurumlar, doğrudan “juridic person” olarak tanımlanmasa da, kendi adlarına mal edinebilen, dava açabilen ve dava edilebilen yapılar olarak hukuk sisteminde yer edinmiştir.
🧱 1. Collegia – Dernekler ve Esnaf Teşkilatları
Tanımı:
- Ortak bir amaç için bir araya gelen kişilerin oluşturduğu özel ya da yarı kamu niteliğindeki topluluklardır.
- Ticaret, sanat, dinî görevler veya cenaze hizmetleri için kurulmuşlardır.
Özellikleri:
- En az 3 kişiyle kurulabilir.
- Devletin veya imparatorun izni gerekebilir (özellikle geç Cumhuriyet ve İmparatorluk dönemlerinde).
- Kendilerine ait mal varlığı, ortak kasaları ve yöneticileri vardır.
- Üyeleri değişse de collegium kalıcıdır: Bu, modern tüzel kişilik anlayışının temelidir.
Örnekler:
- Collegium fabrorum: Zanaatkârlar birliği,
- Collegium funeraticium: Cenaze hizmeti organizasyonu.
🧑🤝🧑 2. Sodalitates – Cemiyet ve Topluluklar
- Daha çok dinî ve sosyal amaçlı kurulmuş topluluklardır.
- Birbirine bağlı olan bireylerin ortak inanç, tören veya anı işlevleri çerçevesinde kurdukları gruplardır.
- Kolektif ad altında mal sahibi olabilirler.
- Devletin tanıdığı bir yapıdır, ancak collegia kadar organize değildir.
📌 Sodalitaslar, bugünkü anlamda derneklerin ya da dini vakıfların öncülü sayılabilir.
🏛️ 3. Universitates – Kamu Tüzel Kişilikleri
Tanımı:
- Bir kent, kasaba veya halk topluluğunu temsil eden kamuya ait tüzel kişiliklerdir.
- Roma’da belediye, şehir meclisi ve yerel yönetimlerin tüzel yapıları bu adla anılır.
Özellikleri:
- Kamu hizmetlerini yürütürler (örneğin su yolları, yol yapımı, yerel yargı).
- Kendi adına sözleşme yapabilir, dava açabilir ve mal sahibi olabilirler.
- Bir birey değil, devletin temsiliyle hareket eden bir kişilik olarak kabul edilirler.
📌 Modern anlamda belediye, üniversite ve kamu tüzel kişiliği kavramları, Roma’daki universitas sistemine kadar geri gider.
🧠 Roma’da Tüzel Kişiliğin Temel Özellikleri
| Özellik | Collegia | Sodalitates | Universitates |
|---|---|---|---|
| Amaç | Ticaret, zanaat, hizmet | Dinî, sosyal | Kamu hizmetleri |
| Kurucular | Bireyler | Bireyler | Devlet/toplum |
| Mal Varlığı | Var | Var | Var |
| Süreklilik | Evet | Evet | Evet |
| Hukukî Yetki | Dava açabilir, borçlanabilir | Sınırlı | Tam |
| İzin Şartı | Evet (imparator/vali) | Çoğunlukla yok | Devlet onaylı |
⚖️ Modern Hukuka Etkileri
- Anonim şirketler, kooperatifler, vakıflar ve dernekler, Roma’daki bu kurumların evrimidir.
- Bugünkü tüzel kişilik – gerçek kişi ayrımı, Roma’daki birey dışı organizasyonlardan türemiştir.
- Kurumsal mal varlığı ve süreklilik ilkesi, Roma Hukuku’nda temellenmiştir.
🔗 Tüm Roma Hukuku Ders Notları için:
📎 Roma Hukuku Ders Notları – www.gokhanyagmur.com.tr
Hazırlayan: Avukat Gökhan Yağmur – www.gokhanyagmur.com
📘 Test – Tüzel Kişilikler: Collegia, Sodalitates ve Universitates
- Collegium nedir?
A) Özgür bir birey
B) Hukuksuz birlik
C) Ortak amaçla kurulan organizasyon
D) İmparatorun kararnamesi
E) Aile yapısı - Sodalitas hangi alanda etkilidir?
A) Askeri yapı
B) Ekonomik birlik
C) Dinî ve sosyal topluluk
D) Kölelik sistemi
E) Pretor heyeti - Universitas nedir?
A) Ticaret topluluğu
B) Dini mezhep
C) Kamuya ait tüzel kişi
D) Hukuk dışı organizasyon
E) Kölelerin birleşimi - Tüzel kişiliğe sahip olan yapılar hangisidir?
A) Bireyler
B) Aileler
C) Collegia ve Universitates
D) Sadece imparator
E) Mirasçılar - Collegia hangi şartla kurulabilir?
A) İmparatorun mutlak izni
B) En az 3 kişiyle ve izinle
C) Dava kararıyla
D) Kölelerin katılımıyla
E) Senato önerisiyle - Universitas’ın temel amacı nedir?
A) Ticaret yapmak
B) Özel görev üstlenmek
C) Kamu hizmetlerini yürütmek
D) Aileye destek olmak
E) Hukuk fakültesi kurmak - Roma’da tüzel kişiliğin temel göstergesi nedir?
A) Mal sahibi olamaması
B) Kişisel haklardan yoksun olması
C) Süreklilik ve ortak mal varlığı
D) İmparatorluk onayı
E) Sadece bireylerin tanınması - Collegium’un modern karşılığı nedir?
A) Şirket
B) Vakıf
C) Belediyeler
D) Aile meclisi
E) Konsolosluk - Aşağıdakilerden hangisi kamu tüzel kişiliği örneğidir?
A) Collegiata
B) Universitas
C) Servus
D) Pater familias
E) Edictum - Sodalitaslar hangi amaçla kurulmuştur?
A) Savaş için
B) Ticaret için
C) Dinî ve anma amaçlı
D) Ceza uygulamaları için
E) Hukuk eğitimi için
