Roma Hukukunda Vesayet ve Kayyımlık: Tutela ve Cura
(Ehliyetsiz Kişilerin Korunması ve Temsil Edilmesi Mekanizmaları)
📌 Giriş: Vesayet ve Kayyımlık Neden Vardı?
Roma Hukuku’nda kişilik ve ehliyet kavramları oldukça merkezî bir yere sahipti. Ancak:
- Yaş küçüklüğü,
- Cinsiyet,
- Ruhsal hastalık,
- Fizikî engel gibi sebeplerle bazı bireyler hukuken kendi başlarına işlem yapamazdı.
İşte bu bireylerin haklarını korumak ve onları temsil etmek amacıyla geliştirilen sistemler:
👉 Tutela (Vesayet)
👉 Cura (Kayyımlık)
Bu kurumlar sayesinde hem toplum düzeni korunmuş hem de bireyin hak kaybı önlenmiştir.
👦 1. Tutela (Vesayet) – Çocuklar ve Kadınlar İçin Koruma
Tanımı:
Tutela, henüz tam fiil ehliyetine sahip olmayan kişilerin haklarının korunması ve temsili amacıyla atanan vesayet sistemidir.
Kimlere uygulanır?
- Pubertes (ergenlik) çağına gelmemiş erkek çocuklar
- Her yaştan kadınlar (özellikle sui iuris kadınlar)
Vesayet Türleri:
a) Tutela Impuberum
- Henüz pubertes (ergenlik) yaşına gelmemiş çocuklar için.
- Vesayet eden kişiye “tutor” denir.
- Çocukların yapacağı bazı işlemlerde tutor’un rızası gerekir.
- Çocuğun yaptığı işlemler, tutor’un izni yoksa geçersiz olabilir.
b) Tutela Mulierum
- Kadınların sürekli vesayet altında bulunması ilkesi.
- Roma’da kadınlar fiil ehliyetine sahip olsalar bile, kadınların sosyal ve ahlaki açıdan korunması gerekçesiyle vesayet altında sayılırlardı.
- Kadınlar; miras alırken, mülk devrederken, vasiyetname yaparken tutor’un onayına ihtiyaç duyardı.
Tutor Kimdir?
- Çocuğun veya kadının en yakın erkek akrabası atanırdı.
- Akraba yoksa praetor ya da magistra tarafından atanır.
- Vesayet görevi reddedilemezdi; bir onur görevi sayılırdı.
👴 2. Cura (Kayyımlık) – Akıl Hastaları, Savurganlar ve Erişkinler İçin Koruma
Tanımı:
Cura, sui iuris olup da aklî veya fiziksel sebeplerle kendini yönetemeyen kişilerin temsil ve yönetimi için kurulan kayyımlık sistemidir.
Kimlere uygulanır?
a) Cura Furiosi:
- Akıl hastaları için atanır.
- Bireyin tüm işlemleri curatori tarafından yürütülür.
b) Cura Prodigi:
- Savurgan kişiler için atanır.
- Malvarlıklarını kötü yöneten kişilere devlet müdahale eder.
- Bu kişiler bazı hukukî işlemleri yapamaz.
c) Cura Minorum:
- 25 yaş altı gençler için.
- Tam ehliyetli görünseler de, tecrübesizlikleri nedeniyle koruma altına alınırlar.
📌 Curator, tutor’dan farklı olarak genellikle daha geniş yetkilidir ve fiil ehliyetini tamamen kullanamayan bireyler adına işlem yapabilir.
⚖️ Tutela ile Cura Arasındaki Farklar
| Özellik | Tutela | Cura |
|---|---|---|
| Kapsam | Çocuklar ve kadınlar | Akıl hastaları, savurganlar, gençler |
| Yaş grubu | Genç (ergenlik öncesi) | Yetişkin |
| Amaç | Hukukî desteğe ihtiyaç | Kişinin kendini yönetememesi |
| Atama şekli | Genellikle aile içinden | Yargı makamı tarafından |
| Temsil gücü | Onay verir (çoğunlukla) | Bizzat işlem yapar |
🧠 Modern Hukuka Etkileri
- Günümüzdeki velayet, vasilik ve kayyımlık kavramları, doğrudan Roma’dan gelen bu sistemlere dayanır.
- Türk Medeni Kanunu’nda da benzer şekilde:
- Ergin olmayanlar için velayet,
- Kısıtlılar için vesayet,
- İdari kararlar için kayyım tayini uygulanır.
- Roma’daki “kadınlar için sürekli vesayet” sistemi, modern çağda cinsiyet eşitliği ilkesiyle tamamen terk edilmiştir.
🔗 Tüm Roma Hukuku Ders Notları için:
📎 Roma Hukuku Ders Notları – www.gokhanyagmur.com.tr
Hazırlayan: Avukat Gökhan Yağmur – www.gokhanyagmur.com
📘 Test – Tutela ve Cura
- Tutela nedir?
A) Kamu görevi
B) Evlilik türü
C) Fiil ehliyeti olmayanları koruma kurumu
D) Malvarlığı paylaşımı
E) Askerî yetki - Kimler tutela altına alınır?
A) Sui iuris erkekler
B) Pretorlar
C) Kadınlar ve çocuklar
D) Senatörler
E) Savaş esirleri - Tutela mulierum nedir?
A) Kadınlar için evlenme yasağı
B) Kadınların oy kullanma hakkı
C) Kadınların sürekli vesayet altında bulunması
D) Kadınların miras reddi
E) Kadınların senator olması - Cura prodigi kimler için uygulanır?
A) Çocuklar
B) Akıl hastaları
C) Savurgan kişiler
D) Vatandaş olmayanlar
E) Esirler - Cura nedir?
A) Vesayet türü
B) Mirasın kabulü
C) Kayyımlık kurumu
D) Senato kararı
E) Ceza yargısı - Cura minorum neyi ifade eder?
A) Akıl hastaları
B) 25 yaş altı gençler
C) Kadınlar
D) Vatandaş olmayanlar
E) Özgür bırakılan köleler - Tutor kimdir?
A) Vasi
B) Avukat
C) Vesayet eden kişi
D) Öğretmen
E) Hâkim - Cura furiosi ne içindir?
A) Çocuklar
B) Savurganlar
C) Akıl hastaları
D) Köleler
E) Pretorlar - Tutela’nın reddi mümkün müdür?
A) Evet, istenir
B) Hayır, onur görevidir
C) Kadına bağlıdır
D) Konsüle yazılır
E) Vatandaşlık şartına bağlıdır - Kayyımlık ve vesayet arasındaki temel fark nedir?
A) Biri kamu diğeri özel
B) Kayyım sadece köleler içindir
C) Yaş ve zihinsel yeterlilik esasına göre ayrılır
D) Miras ilişkileriyle ilgilidir
E) Sadece senato karar verir
