Şahsi Sorumluluk İlkesi – Hukuka Giriş (Hukuk Başlangıcı) Açıklamalı ve Kapsamlı Ders Notu
Hukuk düzeninde borç ilişkilerinin kurulması ve borcun yerine getirilmemesi durumunda, kimin hangi ölçüde sorumlu tutulacağı sorusu büyük önem taşır. İşte bu noktada devreye giren şahsi sorumluluk ilkesi, borçlunun tüm malvararına yönelik sorumluluğunu ifade eder. Bu ilke, borçlar hukukunun en temel yapı taşlarından biridir ve borcun ifa edilmemesi hâlinde alacaklının borçlunun tüm malvarlığına başvurma hakkı olduğunu ortaya koyar.
Bu derste, şahsi sorumluluk ilkesinin tanımı, hukuki dayanakları, diğer sorumluluk türlerinden farkı, istisnaları, uygulama örnekleri, Yargıtay kararları ve konuyu pekiştirmek için 10 adet OSMY tarzı test sorusu ele alınacaktır.
⚖️ 1. Şahsi Sorumluluk İlkesi Nedir?
📌 Şahsi sorumluluk ilkesi, borçlar hukukunda bir borcun yerine getirilmemesi durumunda, borçlunun bu borçtan kendi tüm malvarlığıyla sorumlu olması anlamına gelir.
➡️ Borçlunun malvarlığı, hem mevcut hem de ileride elde edilecek malları kapsar.
💬 “Borçlu, borcunu ifa etmezse, tüm malvarlığı ile sorumludur.”
🧾 2. Hukuki Dayanak – TBK m.113
📌 Türk Borçlar Kanunu m.113:
“Borçlu, borcunu yerine getirmezse, tüm malvarararıyla sorumludur.”
🧷 Bu hüküm, borçlar hukukunun genel bir prensibi olup tüm borç ilişkilerine uygulanabilir.
🧠 3. Şahsi Sorumluluğun Özellikleri
| Özellik | Açıklama |
|---|---|
| Sınırsızlık | Borçlu, borcu kadar değil, tüm malvarlığıyla sorumludur. |
| Kişisellik | Borç, borçluya aittir; borçlunun şahsına sıkı sıkıya bağlıdır. |
| Zamana yayılabilirlik | Borç doğduğu anda mevcut olan ve sonradan kazanılacak mallar da sorumluluğa dahildir. |
🧩 4. Şahsi Sorumluluk ile Diğer Sorumluluk Türlerinin Farkı
| Sorumluluk Türü | Açıklama |
|---|---|
| Şahsi sorumluluk | Borçlu, tüm malvarlığıyla borçtan sorumludur. |
| Sınırlı sorumluluk | Belirli mallar veya miktarlarla sorumluluk sınırlandırılmıştır. |
| Müteselsil (birlikte) sorumluluk | Birden fazla borçlu, borcun tamamından sorumludur. |
| Nispi sorumluluk | Her borçlu kendi payı oranında sorumludur. |
🔍 5. Şahsi Sorumluluğun Uygulama Örnekleri
🔹 A) Genel Borç İlişkileri
- Bir kişi bankadan kredi çektiğinde, geri ödemezse bütün malvarlığına (ev, maaş, araç vb.) haciz uygulanabilir.
🔹 B) Kefalet
- Asıl borçlu borcunu ödemezse, kefil kendi malvarlığıyla sorumlu olur (istisna: adi kefalette sınırlı zaman).
🔹 C) Aile Hukuku
- Eşlerden biri yaptığı bir borçtan, diğeri sorumlu değildir. Şahsi sorumluluk sadece borçluyu bağlar.
⚠️ 6. Şahsi Sorumluluk İlkesinin İstisnaları
- Sınırlı Sorumluluk:
- Şirket ortaklarının koydukları sermaye ile sınırlı sorumluluğu (örneğin, anonim şirket).
- Mal Ayrılığı Rejimi:
- Evlilikte eşlerin borçları birbirine geçmez, her biri sadece kendi malvarlığıyla sorumludur.
- Vakıflar, Dernekler:
- Tüzel kişiliklerde, yönetim kurulu üyeleri doğrudan sorumlu olmaz; tüzel kişi kendi malvarlığıyla sorumludur.
📌 7. Yargıtay Uygulaması
📌 Yargıtay 12. HD, E.2016/541, K.2017/1342:
“Borçlunun borcunu ifa etmemesi durumunda, icra takibi tüm malvarlığına yöneltilebilir.”
📌 Örnek:
Bir kişi, sattığı arabanın bedelini almadığında, karşı tarafın evine, arabasına, banka hesaplarına haciz uygulanabilir.
🧪 8. Alacaklının Hakları
- İcra takibi başlatabilir.
- Borçlunun tüm malvarlığına haciz koyabilir.
- Maaş, kira geliri gibi alacaklara haciz uygulanabilir.
- Borçlunun üçüncü kişilerdeki alacaklarına da el koyulabilir.
🎯 SONUÇ
Şahsi sorumluluk ilkesi, borç ilişkilerinde sorumluluğun bireyselliğini ve kapsamını belirler. Borcun yalnızca belirli mallarla değil, borçlunun tüm ekonomik gücüyle karşılanabileceğini öngörür. Bu ilke sayesinde alacaklı, borçlunun herhangi bir malına yönelerek alacağını tahsil edebilir. Hukuk öğrencileri için borçlar hukukunun temel taşlarından biri olan bu ilke, özellikle icra hukuku ve ticaret hukuku açısından da büyük önem taşır.
📎 Tüm Hukuk Ders Notlarına Buradan Ulaşabilirsiniz:
👉 https://www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari/
✉️ Hazırlayan: Avukat Gökhan Yağmur – 0542 157 06 34
🌐 www.gokhanyagmur.com
📝 OSMY Tarzı 10 Test Sorusu: Şahsi Sorumluluk İlkesi
- Şahsi sorumluluk ilkesinin tanımı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Borçlunun sadece taşınır mallarıyla sorumlu olması
B) Borçlunun yalnızca gelirleriyle borcu ödemesi
C) Borçlunun tüm malvarlığıyla borcundan sorumlu olması
D) Sadece eviyle sorumlu tutulması
E) Üçüncü kişilerin borcundan da sorumlu olması
✅ Cevap: C - Şahsi sorumluluk ilkesinin dayanağı olan TBK maddesi nedir?
A) TBK m.102
B) TBK m.113
C) TBK m.94
D) TBK m.130
E) TBK m.89
✅ Cevap: B - Borçlu borcunu ödemezse alacaklı ne yapabilir?
A) Borçlunun sadece maaşına haciz koyabilir
B) Borçlunun ailesinden talepte bulunabilir
C) Borçlunun tüm malvarlığına haciz koyabilir
D) Borçluya yalnızca ihtar gönderir
E) Mahkemeye başvuramaz
✅ Cevap: C - Aşağıdakilerden hangisi şahsi sorumluluğun istisnasıdır?
A) Zenginlik hali
B) Malvarlığı artışı
C) Sınırlı sorumluluk (örneğin anonim şirkette)
D) Borçlunun borcu kabul etmesi
E) Kefalet
✅ Cevap: C - Şirket ortaklarının koydukları sermaye ile sınırlı sorumlu olması ne tür bir sorumluluktur?
A) Şahsi
B) Ortak
C) Toptan
D) Sınırlı
E) Karma
✅ Cevap: D - Mal ayrılığı rejiminde eşlerin borçlarıyla ilgili ne söylenebilir?
A) Eşler birbirinin borcundan sorumludur
B) Her biri kendi borcundan sorumludur
C) Ortak malvarlığı esas alınır
D) Ev rehnedilir
E) Borç çocuklara geçer
✅ Cevap: B - Borçlu daha sonra miras kalan malı elde ederse ne olur?
A) O mal sorumluluk dışında kalır
B) Alacaklıya devredilir
C) Borçlu hâlâ şahsi sorumluluk altındadır
D) Mal hibe sayılır
E) Borç sona erer
✅ Cevap: C - Şahsi sorumluluğa dayalı icra takibinde borçluya ait hangisi haczedilebilir?
A) Kutsal eşyalar
B) Çocuk oyuncakları
C) Tüm maaşının tamamı
D) Lüks aracı
E) Ev eşyalarının tamamı
✅ Cevap: D - Alacaklı, borçluya ait olmayan bir malı haczedebilir mi?
A) Evet
B) Ancak mahkeme kararı ile
C) Hayır
D) Eşin izniyle
E) Avukatla birlikte
✅ Cevap: C - Şahsi sorumluluk ilkesinde borçlunun sorumluluğu hangi malları kapsar?
A) Yalnızca taşınmazları
B) Yalnızca banka hesapları
C) Tüm mevcut ve ileride elde edeceği malvarlığı
D) Sadece ticari malları
E) Sadece kayıtlı malları
✅ Cevap: C
