Türk Yargı Sistemi – Hukuka Giriş (Hukuk Başlangıcı) Kapsamlı Ders Notu
Modern hukuk devletlerinde adaletin sağlanması, yalnızca yazılı kanunlarla değil, bu kuralların doğru ve tarafsız şekilde uygulanmasını sağlayan etkin bir yargı sistemi ile mümkündür. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’na göre yargı yetkisi, Türk milleti adına bağımsız ve tarafsız mahkemeler tarafından kullanılır. Bu yetkinin hangi yapılar aracılığıyla kullanıldığı ise “Türk yargı sistemi” başlığı altında incelenir.
Bu ders notunda; Türk yargı sisteminin yapısı, işleyişi, yargı kolları ve mahkemeler detaylı şekilde ele alınacaktır. Konu sonunda 10 özgün OSMY tarzı test sorusu da yer alır.
⚖️ 1. Türk Yargı Sisteminin Temel Dayanakları
📌 Türk yargı sistemi, 1982 Anayasası’nın yargıya ilişkin hükümleriyle belirlenmiştir. En temel düzenlemeler:
- Anayasa m.9: Yargı yetkisi, Türk milleti adına bağımsız ve tarafsız mahkemelerce kullanılır.
- Anayasa m.36: Herkes, meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde hak arama hakkına sahiptir.
Bu maddeler, yargı bağımsızlığı, tarafsızlık, hak arama özgürlüğü ve hukuk devleti ilkelerinin temelidir.
🧭 2. Türk Yargı Sisteminin Yapısı
Türk yargı sistemi üç ana yargı kolundan oluşur:
🔹 A) Adlî Yargı
📌 Ceza ve özel hukuk uyuşmazlıklarının çözümlendiği yargı koludur.
Mahkemeleri:
- Sulh Hukuk Mahkemesi
- Asliye Hukuk/Ceza Mahkemesi
- Ağır Ceza Mahkemesi
- Aile Mahkemesi
- Ticaret Mahkemesi
- İş Mahkemesi vb.
🧷 Temyiz mercii: Yargıtay (Adli yargının en yüksek mahkemesidir)
🔹 B) İdarî Yargı
📌 İdari makamların işlemlerine karşı açılan davaları karara bağlar.
Mahkemeleri:
- İdare Mahkemesi
- Vergi Mahkemesi
- Bölge İdare Mahkemesi
🧷 Temyiz mercii: Danıştay
🔹 C) Anayasa Yargısı
📌 Kanunların, KHK’ların, TBMM İçtüzüğü’nün ve bireysel başvuruların Anayasaya uygunluğunu denetler.
Görevli Mahkeme:
- Anayasa Mahkemesi
🔹 D) Uyuşmazlık Yargısı
📌 Yargı kolları arasında çıkan görev ve yetki uyuşmazlıklarını çözer.
Görevli Mahkeme:
- Uyuşmazlık Mahkemesi
🏛️ 3. Türk Yargı Sistemindeki Yüksek Mahkemeler
| Yüksek Mahkeme | Görevi |
|---|---|
| Yargıtay | Adli yargıdaki kararların son inceleme merciidir. |
| Danıştay | İdari yargı kararlarını temyiz eder, ayrıca idari işlem denetiminde ilk derece mahkemesi olarak da görevlidir. |
| Anayasa Mahkemesi | Anayasaya aykırılık denetimi yapar. Ayrıca bireysel başvuruları inceler. |
| Uyuşmazlık Mahkemesi | Yargı kolları arasında çıkan görev ve yetki çatışmalarını çözer. |
| Sayıştay | TBMM adına kamu harcamalarını denetler. Yargı yetkisi sınırlıdır. |
🔒 4. Yargı Bağımsızlığı ve Hâkimlik Güvencesi
Anayasaya göre:
- Hâkimler, görevlerinde bağımsızdır; Anayasa, kanun ve hukuka uygun vicdani kanaatlerine göre karar verirler.
- Hâkim ve savcılar, Hâkimler ve Savcılar Kurulu (HSK) tarafından atanır ve denetlenir.
- Yargılamanın gizliliği, doğal hâkim ilkesi ve masumiyet karinesi korunur.
👩⚖️ 5. Özel Mahkemeler
Türk yargı sisteminde bazı özel uyuşmazlıklar için uzmanlaşmış mahkemeler kurulmuştur:
- Aile Mahkemesi
- İş Mahkemesi
- Fikri ve Sınai Haklar Mahkemesi
- Tüketici Mahkemesi
- Çocuk Mahkemesi
🧷 Bu mahkemeler, genel mahkemeler gibi adlî yargıya bağlıdır ancak belirli konularda uzmanlaşmışlardır.
🌐 6. Anayasa Mahkemesi ve Bireysel Başvuru
📌 Anayasa Mahkemesi, 2010 yılında yapılan anayasa değişikliği ile bireysel başvuru hakkını kabul etmiştir.
Bir kişi:
- Temel hak ve özgürlüklerinin,
- Kamu gücü tarafından ihlal edildiğini düşünüyorsa,
Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yapabilir.
📝 Şart: Bireysel başvuru yapabilmek için bütün idari ve yargı yollarının tükenmiş olması gerekir.
🎯 SONUÇ
Türk yargı sistemi, adaletin sağlanması için oluşturulmuş üçlü bir yapıya dayanır: adlî, idarî ve anayasa yargısı. Yargıtay, Danıştay ve Anayasa Mahkemesi gibi yüksek mahkemeler ile Uyuşmazlık Mahkemesi, sistemin omurgasını oluşturur. Bu sistem, hukuk devletinin en temel güvencesi olan yargı bağımsızlığı ilkesi çerçevesinde işler.
📎 Tüm Hukuk Ders Notlarına Buradan Ulaşabilirsiniz:
👉 https://www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari/
✉️ Hazırlayan: Avukat Gökhan Yağmur – 0542 157 06 34
🌐 www.gokhanyagmur.com
📝 OSMY Tarzı 10 Test Sorusu: Türk Yargı Sistemi
- Türk yargı sisteminde ceza davaları hangi yargı koluna aittir?
A) İdarî yargı
B) Anayasa yargısı
C) Uyuşmazlık yargısı
D) Adlî yargı
E) Uluslararası yargı
✅ Cevap: D - Türkiye’de idari işlem ve kararların hukuka uygunluğunu hangi mahkeme denetler?
A) Yargıtay
B) Danıştay
C) Anayasa Mahkemesi
D) Sayıştay
E) Aile Mahkemesi
✅ Cevap: B - Anayasaya aykırılık denetimi hangi mahkeme tarafından yapılır?
A) Danıştay
B) Anayasa Mahkemesi
C) Yargıtay
D) Sulh Hukuk Mahkemesi
E) Tüketici Mahkemesi
✅ Cevap: B - Aşağıdakilerden hangisi özel mahkemelerden biridir?
A) Ağır Ceza Mahkemesi
B) Sulh Ceza Hakimliği
C) İş Mahkemesi
D) Vergi Mahkemesi
E) İcra Mahkemesi
✅ Cevap: C - Hâkimler ve Savcılar Kurulu’nun (HSK) görevi nedir?
A) Yasama organını düzenlemek
B) Hâkim ve savcıları denetlemek ve atamak
C) Anayasayı yorumlamak
D) Kanunları çıkarmak
E) İdari denetim yapmak
✅ Cevap: B - Yargı kolları arasında çıkan yetki uyuşmazlıklarını çözen mahkeme hangisidir?
A) Anayasa Mahkemesi
B) Sayıştay
C) Danıştay
D) Yargıtay
E) Uyuşmazlık Mahkemesi
✅ Cevap: E - Bireysel başvuru hakkı hangi yıl Anayasa Mahkemesi’ne tanınmıştır?
A) 2004
B) 2010
C) 1982
D) 1999
E) 2012
✅ Cevap: B - Vergi uyuşmazlıkları hangi mahkemede görülür?
A) İş Mahkemesi
B) Sulh Ceza
C) Vergi Mahkemesi
D) Aile Mahkemesi
E) Ticaret Mahkemesi
✅ Cevap: C - Temyiz mercii olan Yargıtay hangi yargı kolunun en üst mahkemesidir?
A) İdarî
B) Ceza
C) Anayasa
D) Adlî
E) Uyuşmazlık
✅ Cevap: D - Anayasa Mahkemesi kararları aşağıdakilerden hangisi için geçerli değildir?
A) Kanunların iptali
B) KHK’ların denetimi
C) İçtihatların belirlenmesi
D) TBMM içtüzüğü
E) Bireysel başvurular
✅ Cevap: C
