Genel İşlem Koşulları Nedir? | Avukat Gökhan Yağmur
Genel işlem koşulları, sözleşmenin tarafları arasında önceden ve tek taraflı olarak hazırlanmış, karşı tarafın müzakere imkanı olmaksızın kabul etmesi beklenen standart sözleşme hükümleridir. Özellikle banka, sigorta, telekomünikasyon, taşıma, e-ticaret gibi çok sayıda müşteriyle çalışan işletmeler tarafından kullanılır. Tüketici, bu tür sözleşmelere “okudum, kabul ediyorum” şeklinde onay vermek zorunda kalabilir.
Genel işlem koşulları, Türk Borçlar Kanunu (TBK) m.20-25 arasında düzenlenmiştir. Kanun, bu koşulların dürüstlük kuralına aykırı olmamasını ve tüketicinin aleyhine haksız şartlar içermemesini emreder.
Genel İşlem Koşullarının Unsurları
Genel işlem koşullarından söz edebilmek için şu unsurlar aranır:
- Önceden Hazırlanmış Olma: Sözleşme koşullarının, taraflardan biri tarafından önceden ve çok sayıda kişiyle akdedilmek üzere hazırlanması gerekir.
- Tek Taraflı Olarak Düzenleme: Koşullar yalnızca bir tarafça belirlenir, karşı tarafın müzakere etme imkânı olmaz.
- Sözleşmeye Sonradan Eklenme: Bu koşullar, esas sözleşmeye ek olarak sunulur ve karşı taraf bunları kabul ettiğini beyan eder.
Genel İşlem Koşullarının Geçerliliği
Genel işlem koşullarının bağlayıcı olabilmesi için karşı tarafça bilindiğinin veya bilinebilecek durumda olduğunun ispatlanması gerekir. TBK m.20/2 hükmü gereğince, “Genel işlem koşullarına taraf olan kimse, bunların varlığını bilmediğini ileri sürebilir.”
Örnek:
Bir banka, kredi sözleşmesi yaparken çok sayfalı genel işlem koşullarını müşterisine hiç göstermeden imzalatırsa, müşteri bu koşulların kendisine bildirilmediğini iddia edebilir.
Yargıtay Kararlarıyla Genel İşlem Koşulları
Yargıtay 15. Hukuk Dairesi, 2016/3445 E., 2018/1342 K. sayılı kararında:
“Genel işlem koşullarının geçerli olabilmesi için, sözleşmenin kurulması sırasında karşı tarafa açıkça bildirildiği ve kabul edildiğinin ispat edilmesi gerekir. Aksi halde bu koşullar haksız şart olarak değerlendirilir.” demektedir.
Yargıtay 13. Hukuk Dairesi, 2020/4862 E., 2021/1362 K. sayılı kararında ise:
“Tüketicinin açıkça bilgilendirilmediği, müzakere imkânı verilmeden dayatılan genel işlem koşulları, TBK m.25 uyarınca geçersizdir.” denilmiştir.
Genel İşlem Koşullarının Denetlenmesi ve Haksız Şartlar
Genel işlem koşulları, hukuki denetime tabiidir. Özellikle tüketici sözleşmelerinde, denetim açık hükümler ve dürüstlük kuralı (TBK m.2) esas alınarak yapılır.
Genel işlem koşulları;
- Hakkaniyete aykırıysa,
- Taraflar arasında dengesizlik yaratıyorsa,
- Tüketicinin aleyhine ağır yükümlülükler getiriyorsa,
haksız şart olarak değerlendirilir ve geçersiz sayılır.
Avukat Gökhan Yağmur’un Görüşü
Genel işlem koşulları, pratikte işletmeler için kolaylık sağlasa da, tüketici hakları ve sözleşme serbestisi bakımından titizlikle incelenmesi gereken bir konudur. Bu nedenle, her iki tarafın haklarının dengeli korunması, genel işlem koşullarının hazırlanmasında en temel prensip olmalıdır.
Bu alanda yaşanabilecek uyuşmazlıklar için detaylı hukuki danışmanlık almak, ileride doğabilecek mağduriyetleri önleyecektir. www.gokhanyagmur.com adresinden bizimle iletişime geçebilirsiniz.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS) – Genel İşlem Koşulları
Genel işlem koşullarını imzaladım, iptal edebilir miyim?
Eğer bu koşullar size bildirilmeksizin dayatıldıysa veya müzakere etme imkanınız olmadıysa, haksız şart olarak iptali mümkündür. Yargıtay bu tür uygulamalarda tüketici lehine kararlar vermektedir.
Banka sözleşmesindeki küçük yazılı maddeler genel işlem koşulu mudur?
Evet, özellikle banka ve sigorta sözleşmelerinde kullanılan küçük yazılı maddeler genellikle genel işlem koşuludur. Ancak bu maddeler size açıkça anlatılmadıysa geçersizlik iddiası ileri sürülebilir.
Genel işlem koşulları sadece tüketici sözleşmelerinde mi geçerlidir?
Hayır. Genel işlem koşulları hem ticari hem de tüketici sözleşmelerinde gündeme gelebilir. Ancak tüketici sözleşmelerinde daha sıkı denetime tabiidir.
Genel işlem koşullarına karşı dava açabilir miyim?
Evet, eğer bu koşullar haksız şart içeriyorsa, tüketici mahkemesi veya ilgili hukuk mahkemesinde dava açabilirsiniz. Avukat desteği ile bu süreç daha sağlıklı yürütülür.
Genel işlem koşullarında Yargıtay’ın emsal kararları önemli midir?
Kesinlikle. Yargıtay kararları, genel işlem koşullarının geçerliliği ve uygulanabilirliği konusunda yol göstericidir ve davalarda emsal teşkil eder.
