2. Temel Hükümet Sistemleri (Devam)
a) Parlamenter Sistem (devam)
Özellikleri (devam):
- Yasama, yürütmeyi güvensizlik oyu ile düşürebilir.
- Yürütme, yasamayı feshedebilir.
- Kuvvetler ayrılığı yumuşak ve işbirliğine dayalıdır.
Örnek Ülkeler:
Birleşik Krallık, Almanya, İtalya.
Türkiye, 1924-2018 yılları arasında parlamenter sistemle yönetilmiştir.
b) Başkanlık Sistemi
Tanımı:
Yasama ve yürütme organlarının birbirinden katı biçimde ayrıldığı, yürütmenin tek başlı olduğu ve halk tarafından doğrudan seçildiği sistemdir.
Özellikleri:
- Başkan hem devlet hem hükümet başkanıdır.
- Yasama ve yürütme birbirinden bağımsızdır.
- Başkan, yasamayı feshedemez.
- Yasama organı da başkanı görevden alamaz (istisna: azil).
- Kuvvetler ayrılığı serttir.
Örnek Ülkeler:
ABD, Brezilya, Meksika.
Türkiye, 2017 Anayasa değişikliği sonrası bu sisteme geçmiştir.
c) Yarı-Başkanlık Sistemi
Tanımı:
Devlet başkanının halk tarafından seçildiği, yürütmenin hem cumhurbaşkanı hem başbakandan oluştuğu ve başbakanın parlamentoya karşı sorumlu olduğu sistemdir.
Özellikleri:
- Devlet başkanı güçlüdür ve halk tarafından seçilir.
- Hükümet başı olan başbakan, parlamentoya karşı sorumludur.
- Yasama, başbakanı görevden alabilir.
- Devlet başkanı doğrudan hükümete müdahil olabilir.
Örnek Ülkeler:
Fransa, Portekiz, Romanya.
📚 3. Karşılaştırmalı Tablo
| Özellik | Parlamenter Sistem | Başkanlık Sistemi | Yarı-Başkanlık Sistemi |
|---|---|---|---|
| Yürütme yapısı | İki başlı (Cumhurbaşkanı + Başbakan) | Tek başlı (Başkan) | İki başlı (Cumhurbaşkanı + Başbakan) |
| Yürütmenin seçimi | Yasama güvenoyu ile | Halk tarafından doğrudan | Halk + Yasama karışık |
| Güvenoyu mekanizması | Var | Yok | Var |
| Kuvvetler ayrılığı | Yumuşak | Sert | Karma |
| Meclisi fesih hakkı | Yürütmede olabilir | Yok | Bazı durumlarda olabilir |
| Örnek ülke | Almanya | ABD | Fransa |
📘 4. Türkiye’de Hükümet Sistemleri Tarihi
- 1921 ve 1924 Anayasaları: Parlamenter sistemin temelleri atıldı.
- 1961 ve 1982 Anayasaları: Yarı-parlamenter eğilimli sistemler uygulandı.
- 2007 Değişikliği: Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi kabul edildi.
- 2017 Anayasa Değişikliği ile:
- Tam başkanlık sistemine geçildi.
- Bakanlar kurulu kaldırıldı.
- Başbakanlık kaldırıldı.
- Cumhurbaşkanlığı kararnameleri sisteme girdi.
📌 5. Sistemlerin Avantajları ve Eleştirileri
Parlamenter sistem avantajları:
- Demokratik denge ve denetim mekanizmaları güçlüdür.
- Yürütme parlamentoya karşı hesap verir.
Başkanlık sistemi avantajları:
- Hızlı karar alma ve güçlü yürütme sağlar.
- İstikrar sağlar (koalisyon zorlukları yaşanmaz).
Yarı-başkanlık avantajları:
- Hem güçlü liderlik hem de parlamenter denetim mümkündür.
Eleştiriler:
- Parlamenter sistemde siyasi istikrarsızlık olabilir.
- Başkanlık sisteminde otoriterleşme riski vardır.
- Yarı-başkanlıkta yetki çatışmaları doğabilir.
📌 Hazırlayan:
Avukat Gökhan Yağmur
Anayasa Hukuku hükümet sistemleri konusu için en güncel kaynaklar:
🌐 www.gokhanyagmur.com
📘 Tüm ders notları için tıklayın
📝 Hükümet Sistemleri – Test Soruları (10 Soru)
1. Türkiye 2017 Anayasa değişikliğiyle hangi hükümet sistemine geçmiştir?
A) Parlamenter
B) Yarı-başkanlık
C) Başkanlık
D) Karma
E) Konfederal
✅ Cevap: C
2. Başkanlık sisteminde yürütme nasıl oluşur?
A) Parlamento tarafından seçilir
B) Cumhurbaşkanı ve başbakan vardır
C) Başkan halk tarafından seçilir
D) Anayasa Mahkemesi atar
E) Koalisyonla kurulur
✅ Cevap: C
3. Parlamenter sistemin temel özelliği nedir?
A) Başkanlık kararnameleri
B) Yasama-yürütme tam bağımsız
C) Yürütme parlamentoya karşı sorumlu
D) Devlet başkanı halk tarafından seçilir
E) Anayasa Mahkemesi yürütmeyi belirler
✅ Cevap: C
4. Fransa’da uygulanan hükümet sistemi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Parlamenter
B) Başkanlık
C) Yarı-başkanlık
D) Tek meclisli sistem
E) Konfederasyon
✅ Cevap: C
5. Başkanlık sisteminde başkan görevden nasıl alınabilir?
A) Güvensizlik oyu
B) Referandum
C) İmpeachment (azil)
D) Anayasa değişikliği
E) Halk oylaması
✅ Cevap: C
6. Türkiye’de başbakanlık kurumu ne zaman kaldırıldı?
A) 2014
B) 2015
C) 2016
D) 2017
E) 2018
✅ Cevap: D
7. Aşağıdakilerden hangisi yarı-başkanlık sisteminin özelliğidir?
A) Yalnızca başkan yürütmededir
B) Parlamentonun rolü yoktur
C) Başbakan parlamentoya karşı sorumludur
D) Yürütme yargıya bağlıdır
E) Egemenlik halka ait değildir
✅ Cevap: C
8. Başkanlık sisteminde yürütme yasamayı feshedebilir mi?
A) Evet
B) Sadece savaş halinde
C) Hayır
D) Referandumla
E) Mahkeme kararıyla
✅ Cevap: C
9. Parlamenter sistemde hükümet nasıl kurulur?
A) Yargı onayıyla
B) Başkan atamasıyla
C) Güvenoyu ile
D) Anayasa Mahkemesi kararıyla
E) Bakanlar kurulu referandumu ile
✅ Cevap: C
10. Aşağıdaki ülkelerden hangisi başkanlık sistemine sahiptir?
A) Almanya
B) Fransa
C) İngiltere
D) Türkiye (2018 sonrası)
E) İtalya
✅ Cevap: D
