Uluslararası Hukuk ile Anayasa İlişkisi | AİHS, AİHM, Anayasa md. 90 Açıklaması + Test Soruları
1. Uluslararası Hukuk ile Anayasal Hukuk Arasındaki İlişki
Uluslararası hukuk ile anayasa hukuku arasında doğrudan bir etkileşim vardır. Bu etkileşim özellikle temel hak ve özgürlüklerin korunması, insan hakları standartlarının uygulanması ve yargı kararlarında uluslararası normlara yer verilmesi alanlarında ortaya çıkar.
a) Uluslararası Hukukun İç Hukuktaki Yeri
Anayasa’nın 90. maddesi, uluslararası andlaşmaların iç hukukta nasıl uygulanacağına dair temel düzenlemeyi içermektedir. Özellikle insan haklarına ilişkin sözleşmeler açısından Anayasa üstü etki kabul edilmiştir.
2. Anayasa’nın 90. Maddesi ve Uluslararası Sözleşmelerin Üstünlüğü
a) Anayasa md. 90/5: Temel Hüküm
“Usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası andlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi durumunda milletlerarası andlaşma hükümleri esas alınır.”
b) Anlamı ve Uygulama
- Anayasa’da kanunlar ile sözleşmeler arasında çatışma varsa, insan hakları sözleşmeleri üstün tutulur.
- Bu, kanun hiyerarşisinde bir istisna oluşturur.
- Yargı makamları, çatışma halinde doğrudan sözleşme hükümlerine dayanabilir.
3. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS)
a) Temel Özellikler
- 1950 yılında kabul edildi, Türkiye 1954’te taraf oldu.
- Avrupa Konseyi tarafından oluşturulmuş ve denetim organı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM)‘dir.
- Türkiye’de iç hukuk kuralı haline gelmiş bir sözleşmedir.
b) Kapsadığı Haklar
- Yaşama hakkı
- İşkence yasağı
- Adil yargılanma hakkı
- Özel yaşam ve haberleşme hakkı
- Düşünce ve ifade özgürlüğü
- Din ve vicdan özgürlüğü
4. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM)
a) Mahkemeye Başvuru
- Ulusal yargı yolları tüketildikten sonra bireyler başvurabilir.
- Başvurular, Sözleşme ve protokollerinde düzenlenen haklarla sınırlıdır.
- AİHM kararları bağlayıcıdır.
b) Türkiye Açısından Önemi
- Türkiye, AİHM kararlarına uymayı taahhüt etmiştir.
- Kararlar, içtihat oluşturur ve Anayasa Mahkemesi bireysel başvurularında da dikkate alınır.
- Bazı davalar Türkiye’de mevzuat değişikliğine yol açmıştır.
5. Anayasa Mahkemesi ve Uluslararası Hukuk
a) Bireysel Başvuru ve AİHS Etkisi
- AYM, bireysel başvuru mekanizmasında AİHS ve AİHM kararlarını dikkate alır.
- İçtihatta “hak ihlali” tespit edilirken AİHM kararları esas alınır.
b) AYM’nin Yorum Yetkisi
- Temel haklara ilişkin uluslararası belgeler, AYM’nin kararlarında doğrudan uygulanabilir.
- Bu durum, uluslararası sözleşmeleri anayasal norm gibi değerlendirme anlamına gelir.
6. Diğer Temel Belgeler
a) BM İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi
- 1948 tarihli bildirge, hukuken bağlayıcı olmasa da evrensel bir ilke kaynağıdır.
b) Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi
- 1966 tarihli, bireylerin devletlere karşı medeni-siyasi haklarını güvence altına alır.
c) Ek Protokoller
- AİHS’ye ek olarak ifade özgürlüğü, mülkiyet hakkı gibi alanları genişleten protokoller de iç hukuka dahil edilmiştir.
📌 Hazırlayan:
Avukat Gökhan Yağmur
Tüm anayasa hukuku ders notları ve test içerikleri için:
🌐 www.gokhanyagmur.com
📘 Tüm Hukuk Ders Notları
📝 Uluslararası Hukuk ve Anayasa İlişkisi – Test Soruları (10 Soru)
1. Anayasa’nın 90. maddesine göre insan haklarına ilişkin milletlerarası andlaşmalarla kanunlar çatışırsa hangisi uygulanır?
A) Kanun
B) İçtihat
C) Yönetmelik
D) Milletlerarası andlaşma
E) Tüzük
✅ Cevap: D
2. Türkiye Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne ne zaman taraf olmuştur?
A) 1949
B) 1950
C) 1954
D) 1961
E) 1982
✅ Cevap: C
3. AİHM’ye bireysel başvuru için hangi şart aranır?
A) Türkiye vatandaşı olmak
B) AYM’ye başvurmuş olmak
C) Anayasa Mahkemesi kararı almak
D) Ulusal yolların tüketilmiş olması
E) Baroya kayıtlı olmak
✅ Cevap: D
4. Aşağıdakilerden hangisi AİHS’nin kapsadığı haklardan biri değildir?
A) Adil yargılanma hakkı
B) Özel yaşam hakkı
C) Sağlık hakkı
D) Din ve vicdan özgürlüğü
E) İşkence yasağı
✅ Cevap: C
5. AİHM kararları Türkiye açısından:
A) Tavsiye niteliğindedir
B) Yalnızca iç hukukta uygulanır
C) Yargıtay tarafından denetlenir
D) Bağlayıcıdır
E) Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilir
✅ Cevap: D
6. Bireysel başvuru hakkı Anayasa Mahkemesi’ne hangi yıl tanınmıştır?
A) 2001
B) 2004
C) 2010
D) 2012
E) 2014
✅ Cevap: D
7. Avrupa Konseyi hangi sözleşmeyi yürürlüğe koymuştur?
A) BM Bildirgesi
B) AİHS
C) Viyana Sözleşmesi
D) Lahey Konvansiyonu
E) Cenevre Sözleşmesi
✅ Cevap: B
8. AİHM kararlarının bağlayıcılığı hangi anayasa maddesi ile ilişkilidir?
A) 2
B) 10
C) 36
D) 90
E) 148
✅ Cevap: D
9. AİHS’nin denetim organı aşağıdakilerden hangisidir?
A) BM
B) Avrupa Parlamentosu
C) AİHM
D) TBMM
E) HSK
✅ Cevap: C
10. Türkiye’nin temel haklar alanında AİHM kararlarını iç hukuka taşıması aşağıdakilerden hangisiyle en çok ilgilidir?
A) Yargıtay kararları
B) Cumhurbaşkanlığı Kararları
C) TBMM İçtüzüğü
D) Anayasa md. 90
E) AİHS’nin 1. maddesi
✅ Cevap: D
