Anayasa Mahkemesi Nedir? Görevleri, Norm Denetimi ve Anayasa Yargısı (2025 Anayasa Hukuku Konu Anlatımı + Test Soruları)
📚 1. Anayasa Mahkemesi’nin Yapısı ve Yargısal Konumu
Anayasa Mahkemesi (AYM), Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın üstünlüğünü korumakla görevli yüksek yargı organıdır. Temel görevi, yasaların ve diğer hukuki düzenlemelerin Anayasa’ya uygunluğunu denetlemektir.
1.1. Kuruluşu ve Üyeleri
Anayasa Mahkemesi, 1961 Anayasası ile kurulmuş, 1982 Anayasası ile devam ettirilmiştir. 2010 referandumundan sonra yapısal değişikliklere uğramıştır.
- Üye Sayısı: 15’tir.
- Seçim: Üyelerin çoğu Cumhurbaşkanı tarafından, bazıları Yargıtay, Danıştay, Sayıştay, YÖK gibi kurumların gösterdiği adaylar arasından atanır.
- Görev Süresi: 12 yıldır, yeniden seçilme yoktur.
- Başkanlık Süresi: 4 yıldır, aynı kişi tekrar seçilebilir.
📘 2. Anayasa Yargısının İşlevi
Anayasa yargısı, yasama ve yürütme organlarının Anayasa’ya aykırı işlem yapmasını engelleyen bir denetim mekanizmasıdır. Bu yargı türü, hukuk devleti ilkesinin korunmasında merkezi rol oynar.
Anayasa yargısı iki şekilde işler:
- Norm denetimi
- Bireysel başvuru (Anayasa şikâyeti)
📌 3. Norm Denetimi Nedir?
Norm denetimi, kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve TBMM içtüzüğünün Anayasa’ya uygun olup olmadığının denetimidir. İki şekilde yapılır:
3.1. Soyut Norm Denetimi:
- Başvuru Süresi: Yayımından itibaren 60 gündür.
- Kimler Başvurabilir? Cumhurbaşkanı, TBMM’deki en az 1/5 milletvekili, siyasi partiler, yüksek mahkemeler bazı durumlarda.
Soyut denetim, herhangi bir somut dava olmadan yapılır. Amaç, normun Anayasa’ya uygun olup olmadığını tespit etmektir.
3.2. Somut Norm Denetimi (İtiraz Yolu):
- Bir davada mahkeme, uygulanacak bir kanunun Anayasa’ya aykırı olduğunu düşünürse bu konuyu AYM’ye taşır.
- Mahkemenin kararıyla Anayasa Mahkemesi’ne başvuru yapılır.
- Uygulamada genellikle ceza ve idari yargı mahkemeleri bu yolu kullanır.
📘 4. Anayasa Şikâyeti (Bireysel Başvuru)
2010 Anayasa değişikliğiyle vatandaşlara, Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru hakkı tanınmıştır.
4.1. Şartlar:
- Temel hak ve özgürlüklerin kamu gücü tarafından ihlal edilmesi gerekir.
- Tüm iç hukuk yollarının tüketilmesi şarttır.
- Başvuru 30 gün içinde yapılmalıdır.
4.2. Kararların Etkisi:
- AYM, başvuruyu kabul ederse, ihlalin giderilmesine karar verir.
- Bu karar, ilgili idari veya yargı merciini bağlar.
📌 5. İptal Davası ve İtiraz Yolu
- İptal Davası: Kanunun Anayasa’ya aykırı olduğu gerekçesiyle AYM’de doğrudan açılan davadır.
- İtiraz Yolu: Somut bir davada uygulanan bir normun Anayasa’ya aykırılığı iddiasıyla mahkemece AYM’ye başvurulmasıdır.
📚 6. Anayasa Yargısının Önemi ve İşlevi
Anayasa Mahkemesi’nin anayasa yargısı üzerindeki rolü şu yönleriyle önemlidir:
- Hukuk devleti ilkesini korur.
- Yasama ve yürütme organlarını sınırlar.
- İnsan hakları ihlallerinin önlenmesine katkı sağlar.
- AİHM içtihadı ile uyum sağlar.
- Normlar hiyerarşisini dengeleyerek sistemin anayasal düzen içinde işlemesini sağlar.
📌 Hazırlayan:
Avukat Gökhan Yağmur
Anayasa yargısı, bireysel başvuru ve norm denetimi üzerine daha fazla içerik için:
🌐 www.gokhanyagmur.com
📚 https://www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari/
📘 Anayasa Mahkemesi – Test Soruları (10 Soru)
1. Anayasa Mahkemesi’nde kaç üye görev yapar?
A) 11
B) 13
C) 15
D) 17
E) 21
✅ Cevap: C
2. Anayasa Mahkemesi üyeleri kaç yıllığına seçilir?
A) 5 yıl
B) 6 yıl
C) 8 yıl
D) 12 yıl
E) Ömür boyu
✅ Cevap: D
3. Aşağıdakilerden hangisi soyut norm denetimi başvurusu yapabilir?
A) Her vatandaş
B) Mahkemeler
C) Danıştay
D) TBMM’nin 1/5 milletvekili
E) Bakanlar Kurulu
✅ Cevap: D
4. Somut norm denetimi hangi yollarla yapılır?
A) Vatandaşın doğrudan başvurusu
B) AYM re’sen başlar
C) Mahkemenin itirazı ile
D) Cumhurbaşkanı kararıyla
E) Bakanlar Kurulu kararıyla
✅ Cevap: C
5. Bireysel başvuru hakkı Türkiye’ye hangi yıl gelmiştir?
A) 2004
B) 2008
C) 2010
D) 2012
E) 2015
✅ Cevap: C
6. Anayasa Mahkemesi’nin bireysel başvuruda verdiği karar ne etki yaratır?
A) Yalnızca tavsiye niteliğindedir
B) TBMM’yi bağlar
C) Hiçbir merciyi bağlamaz
D) İlgili makamı bağlayıcıdır
E) Vekâletname gerekir
✅ Cevap: D
7. Anayasa Mahkemesi’nin kararları hakkında aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
A) Kesin değildir
B) Yargıtay denetimine tabidir
C) Resmî Gazete’de yayımlanır
D) Danıştay’a gider
E) Cumhurbaşkanı veto eder
✅ Cevap: C
8. Anayasa Mahkemesi aşağıdaki hangi işlemleri denetleyemez?
A) Kanunlar
B) CB Kararnameleri
C) Meclis İçtüzüğü
D) Anayasa değişikliği
E) Olağanüstü hal ilanı
✅ Cevap: E
9. Bireysel başvuru yapılabilmesi için hangi şart aranır?
A) 60 gün içinde başvuru
B) TBMM onayı
C) İç hukuk yollarının tüketilmesi
D) Cumhurbaşkanlığı izni
E) Yargıtay kararı
✅ Cevap: C
10. Norm denetimi kaç farklı türde yapılır?
A) 1
B) 2
C) 3
D) 4
E) 5
✅ Cevap: B
