Anayasa Yargısı Nedir? Anayasa Mahkemesi, Norm Denetimi, Bireysel Başvuru (2025 Anayasa Hukuku Konu Anlatımı + Test Soruları)
📚 1. Anayasa Yargısının Tanımı ve Önemi
Anayasa yargısı, yasama, yürütme ve yargı organlarının işlem ve eylemlerinin anayasaya uygunluğunun denetlenmesini ifade eder. Bu denetimin amacı, anayasanın üstünlüğü ve hukuk devleti ilkesinin hayata geçirilmesini sağlamaktır.
Anayasa yargısı sayesinde:
- Kanunların anayasa hükümlerine uygunluğu denetlenir.
- Bireylerin anayasal haklarının ihlali engellenir.
- Kuvvetler ayrılığı ilkesi korunur.
- Hukukun üstünlüğü güvence altına alınır.
Türkiye’de anayasa yargısı, Anayasa Mahkemesi tarafından yürütülür.
📘 2. Anayasa Mahkemesi’nin Yapısı
Anayasa Mahkemesi, 1982 Anayasası’nın 146-153. maddeleri arasında düzenlenmiştir.
Mahkemenin yapısı:
- 15 üyeden oluşur.
- Üyelerden bazıları Cumhurbaşkanı tarafından, bazıları TBMM tarafından seçilir.
- 12 yıllık süreyle görev yaparlar ve yeniden seçilemezler.
Başkanlık:
Mahkeme kendi üyeleri arasından bir başkan ve başkanvekili seçer.
Görevleri:
- Norm denetimi (soyut ve somut norm denetimi)
- Anayasa şikâyetlerini incelemek (bireysel başvuru)
- Siyasi partilerin kapatılması
- Mali denetim
- Yüce Divan sıfatıyla yargılama yapmak (Cumhurbaşkanı, Bakanlar, Yargıtay ve Danıştay üyeleri hakkında)
📌 3. Norm Denetimi Nedir?
Norm denetimi, kanunların ve Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin Anayasa’ya uygunluğunun denetlenmesidir. İki türü vardır:
a) Soyut Norm Denetimi:
- Bir kanunun veya kuralın, uygulanması gerekmeksizin doğrudan Anayasa’ya uygunluğu denetlenir.
- İptal davası ile açılır.
- Yetkili makamlar: Cumhurbaşkanı, TBMM’de en az 1/5 oranında milletvekili, Ana muhalefet partisi grubu.
b) Somut Norm Denetimi:
- Bir mahkemede görülen dava sırasında uygulanacak bir kuralın Anayasa’ya aykırı olduğu düşünülürse yapılır.
- Mahkeme, bu kuralı Anayasa Mahkemesi’ne taşır.
- Bu yöntemle itiraz yoluyla denetim yapılır.
📘 4. Anayasa Şikâyeti (Bireysel Başvuru)
2010 Anayasa değişikliğiyle getirilen bu kurum sayesinde bireyler, temel haklarının kamu gücü tarafından ihlal edildiğini düşündüklerinde, Anayasa Mahkemesi’ne başvurabilir.
Şartlar:
- Tüm idari ve yargısal yollar tüketilmiş olmalıdır.
- İhlal kişisel olmalıdır.
- Başvuru, ihlalin kesinleşmesinden itibaren 30 gün içinde yapılmalıdır.
Konu:
- Anayasada güvence altına alınan ve AİHS kapsamına giren haklar.
- Örnek: Adil yargılanma hakkı, ifade özgürlüğü, özel yaşam hakkı, mülkiyet hakkı.
Kararların etkisi:
- İhlal varsa yeniden yargılama kararı verilebilir.
- Tazminat ödenmesine hükmedilebilir.
📌 5. Anayasa Mahkemesi Kararları
Anayasa Mahkemesi kararları:
- Kesindir.
- Geriye yürümezler.
- TBMM’yi ve yürütmeyi bağlar.
- İptal kararları, Resmî Gazete’de yayımlandıktan 9 ay sonra yürürlüğe girer (ancak AYM daha erken tarih de belirleyebilir).
📚 6. Anayasa Yargısının Demokratik Hukuk Devletine Katkısı
Anayasa yargısı sayesinde:
- Meclis çoğunluğunun keyfi yasa yapması engellenir.
- Yürütmenin sınırları belirlenir.
- Temel hak ve özgürlükler güvence altına alınır.
- Hukukun üstünlüğü ve anayasa normunun bağlayıcılığı sağlanır.
Bu nedenle, anayasa yargısı yalnızca teknik bir denetim değil, aynı zamanda demokrasinin güvencesidir.
📌 Hazırlayan:
Avukat Gökhan Yağmur
Anayasa yargısı ve bireysel başvuru rehberi için:
🌐 www.gokhanyagmur.com
📚 https://www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari/
📘 Anayasa Yargısı – Test Soruları (10 Soru)
1. Anayasa Mahkemesi kaç üyeden oluşur?
A) 13
B) 15
C) 17
D) 21
E) 12
✅ Cevap: B
2. Anayasa Mahkemesi bireysel başvuruları hangi yıldan itibaren kabul etmeye başlamıştır?
A) 2004
B) 2006
C) 2010
D) 2012
E) 2014
✅ Cevap: D
3. Aşağıdakilerden hangisi soyut norm denetimi başvurusunda bulunamaz?
A) Cumhurbaşkanı
B) Ana muhalefet partisi
C) TBMM üye tam sayısının beşte biri
D) Yargıtay Başkanı
E) Hiçbiri
✅ Cevap: D
4. Bireysel başvuru süresi kaç gündür?
A) 15
B) 20
C) 30
D) 60
E) 90
✅ Cevap: C
5. Anayasa Mahkemesi kararları hangi tarihte yürürlüğe girer?
A) Resmî Gazete’de yayımlandığında
B) İlgili bakanlığın açıklamasıyla
C) TBMM kararıyla
D) 1 yıl sonra
E) 9 ay sonra
✅ Cevap: E
6. Somut norm denetimi kim tarafından başlatılır?
A) Cumhurbaşkanı
B) TBMM
C) Bir mahkeme
D) Vatandaşlar
E) HSYK
✅ Cevap: C
7. Aşağıdakilerden hangisi bireysel başvuruya konu edilemez?
A) İfade özgürlüğü
B) Mülkiyet hakkı
C) AİHS kapsamındaki hak
D) Vergi kanunları
E) Adil yargılanma hakkı
✅ Cevap: D
8. AYM kararları hakkında hangisi doğrudur?
A) Yargıtay denetimine tabidir
B) Danıştay’a taşınabilir
C) Kesindir
D) HSYK tarafından denetlenir
E) Bakanlar Kurulu iptal edebilir
✅ Cevap: C
9. Aşağıdakilerden hangisi Anayasa Mahkemesi’nin görevlerinden biridir?
A) İcra takiplerini denetlemek
B) Belediye bütçelerini onaylamak
C) Yüce Divan sıfatıyla yargılama yapmak
D) Noterleri denetlemek
E) TBMM Başkanını seçmek
✅ Cevap: C
10. Norm denetimi kapsamındaki “itiraz yolu”, hangi durumda uygulanır?
A) TBMM yeni yasa çıkardığında
B) Yürütme işlem yaptığında
C) Mahkeme anayasa aykırılık görürse
D) Cumhurbaşkanı anayasa ihlali yaparsa
E) Milletvekili şikâyet ederse
✅ Cevap: C
