Anayasa Yargısı: Norm Denetimi, Bireysel Başvuru ve Anayasa Mahkemesi | Anayasa Hukuku + Test Soruları
1. Anayasa Yargısının Tanımı
Anayasa yargısı, yasama organının çıkardığı normların Anayasa’ya uygunluğunu denetleyen ve bireylerin temel hak ve özgürlüklerinin korunmasını sağlayan yargı denetimidir. Bu görev Türkiye’de Anayasa Mahkemesi tarafından yerine getirilir.
2. Anayasa Mahkemesi’nin Yapısı
a) Üye Sayısı ve Seçim Usulü
- 15 üyeden oluşur.
- Üyeler; Cumhurbaşkanı (12), TBMM (3) tarafından seçilir.
- Üyelerin görev süresi 12 yıldır ve tekrar seçilemezler.
- Seçilen üyelerin yüksek yargı organları, avukatlık, öğretim üyeliği ve kamu hizmeti geçmişleri olmalıdır.
b) Başkan ve Başkanvekili
- Kendi üyeleri arasından gizli oyla 4 yıl için başkan ve başkanvekili seçilir.
3. Anayasa Mahkemesi’nin Görevleri
Anayasa md. 148 ve 6216 sayılı Kanun’a göre:
- Kanunların, KHK’ların ve TBMM İçtüzüğü’nün Anayasa’ya uygunluğunu denetlemek (norm denetimi)
- Anayasa şikâyetlerini (bireysel başvuru) incelemek
- Siyasi parti kapatma davalarına bakmak
- Siyasi partilerin mali denetimini yapmak
- Yüce Divan sıfatıyla Cumhurbaşkanı, bakanlar ve yüksek yargı üyeleri hakkında açılan davalara bakmak
4. Norm Denetimi
a) Soyut Norm Denetimi (İptal Davası)
- Amaç: Hukuka aykırı normun tümden iptali
- Başvurucular: Cumhurbaşkanı, TBMM üyelerinin 1/5’i, siyasi partiler
- Süre: Yayım tarihinden itibaren 60 gün içinde
- Kapsam: Yürürlükteki normun herhangi bir davaya konu olmadan denetlenmesi
b) Somut Norm Denetimi (İtiraz Yolu)
- Amaç: Görülmekte olan bir davada Anayasa’ya aykırılık iddiası
- Süreç: Mahkeme, kuralın Anayasa’ya aykırı olduğu kanaatine varırsa AYM’ye başvurur
- Tarafların böyle bir talepte bulunması zorunlu değildir, mahkeme kendiliğinden başvurabilir
5. Anayasa Şikâyeti (Bireysel Başvuru)
a) Amaç
- Kişilerin Anayasa’da güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinin kamu gücü tarafından ihlal edildiğini iddia ettikleri durumlarda başvurulabilecek istisnai bir yoldur.
b) Başvuru Şartları
- Tüm idari ve yargısal yollar tüketilmiş olmalıdır
- Başvuru süresi 30 gündür
- Kamu gücü işlemiyle doğrudan hak ihlali yaşanmalı
- Konu daha önce AİHM’de sonuçlanmamış olmalı
- Sadece bireysel başvurular yapılabilir (dernekler, vakıflar kendi adlarına sadece ilgili haklar açısından)
c) Sonuçları
- İhlalin tespiti
- Yeniden yargılama kararı
- Maddi veya manevi tazminat kararı
- İhlal sonucu ortadan kaldırılabilir
6. Anayasa Yargısında Usul
- Kararlar nihai olup, gerekçeli karar Resmî Gazete’de yayımlanır.
- Anayasa Mahkemesi’nin iptal kararları geriye yürümez.
- Kararlar bağlayıcıdır; yasama, yürütme ve yargı organlarını etkiler.
- İptal kararı, Resmî Gazete’de yayımlandıktan 1 yıl içinde yürürlüğe girer (bazı durumlar hariç hemen de yürürlüğe girebilir).
📌 Hazırlayan:
Avukat Gökhan Yağmur
Tüm anayasa hukuku ders notları ve test içerikleri için:
🌐 www.gokhanyagmur.com
📘 Tüm Hukuk Ders Notları
📝 Anayasa Yargısı – Test Soruları (10 Soru)
1. Anayasa Mahkemesi kaç üyeden oluşur?
A) 11
B) 13
C) 15
D) 17
E) 21
✅ Cevap: C
2. Anayasa Mahkemesi üyeleri kaç yıl görev yapar?
A) 5
B) 6
C) 8
D) 10
E) 12
✅ Cevap: E
3. Somut norm denetiminde başvuru kim tarafından yapılır?
A) Avukat
B) Mahkeme
C) Cumhurbaşkanı
D) Vatandaş
E) TBMM
✅ Cevap: B
4. Bireysel başvuru için başvuru süresi kaç gündür?
A) 15
B) 20
C) 30
D) 45
E) 60
✅ Cevap: C
5. Aşağıdakilerden hangisi bireysel başvuru şartlarındandır?
A) Yasa teklifi vermek
B) Kanun teklifi sunmak
C) Kamu gücü işleminden zarar görmüş olmak
D) İçtihat oluşturmak
E) Mahkeme kararıyla tutuklanmak
✅ Cevap: C
6. Anayasa Mahkemesi hangi görevle Yüce Divan sıfatı kazanır?
A) Partilerin kapatılması
B) Hak ihlallerinin değerlendirilmesi
C) Cumhurbaşkanı ve bakanların yargılanması
D) Milletvekili dokunulmazlığının kaldırılması
E) HSK kararlarını denetlemek
✅ Cevap: C
7. Aşağıdakilerden hangisi iptal davası açabilir?
A) Vatandaş
B) Belediye
C) Anayasa Mahkemesi Başkanı
D) TBMM üyelerinin 1/5’i
E) Danıştay Başkanı
✅ Cevap: D
8. Norm denetimi sonucunda verilen iptal kararı ne zaman yürürlüğe girer?
A) Hemen
B) 7 gün içinde
C) 15 gün içinde
D) 1 yıl içinde
E) 6 ay içinde
✅ Cevap: D
9. Anayasa Mahkemesi kararları yayımlandıktan sonra hangi yayın organında duyurulur?
A) TRT
B) Anadolu Ajansı
C) Resmî Gazete
D) Yargı Bülteni
E) TBMM Bülteni
✅ Cevap: C
10. Aşağıdakilerden hangisi Anayasa Mahkemesi’nin görevlerinden biri değildir?
A) Kanunların denetimi
B) Bireysel başvuruları incelemek
C) İçtihat birliği sağlamak
D) TBMM İçtüzüğü denetimi
E) Siyasi parti kapatma davalarına bakmak
✅ Cevap: C
