Hükümet Sistemleri: Başkanlık, Yarı-Başkanlık ve Parlamenter Sistem Nedir? | Anayasa Hukuku Konu Anlatımı + Test Soruları (2025)
📚 1. Hükümet Sistemi Nedir?
Hükümet sistemi, yasama ve yürütme organları arasındaki ilişkinin nasıl kurulduğunu ve bu organların birbirlerine karşı yetki ve sorumluluklarını düzenleyen siyasal mekanizmadır.
Bir devletin yönetim şekli, sadece anayasa ile değil; aynı zamanda yürürlükteki hükümet sistemiyle birlikte değerlendirilmelidir. Anayasal düzenin işleyişi ve kuvvetler ayrılığının şekli, büyük oranda hükümet sistemine bağlıdır.
📘 2. Temel Hükümet Sistemleri
a) Parlamenter Sistem
Tanımı:
Yasama organının yürütme üzerindeki etkinliğinin yüksek olduğu, yürütmenin iki başlı olduğu (Devlet Başkanı + Başbakan), yürütmenin yasama karşısında siyasi sorumluluğa sahip olduğu sistemdir.
Özellikleri:
- Yürütme iki başlıdır: Devlet başkanı (cumhurbaşkanı/kral) ve hükümet başkanı (başbakan).
- Yürütme yasamaya karşı sorumludur.
- Parlamentonun güvenoyu vermesiyle hükümet kurulur.
- Yasama yürütmeyi feshedebilir, yürütme de meclisi feshedebilir (çift taraflı fesih).
- Tipik örnek: Birleşik Krallık.
Türkiye’de Uygulaması:
1921, 1961 ve 1982 Anayasalarında çeşitli dönemlerde parlamenter sistem uygulanmıştır. 2017 değişikliği ile bu sistem terk edilmiştir.
b) Başkanlık Sistemi
Tanımı:
Yasama ve yürütme organlarının birbirinden kesin çizgilerle ayrıldığı, yürütme yetkisinin halk tarafından doğrudan seçilen bir başkanda toplandığı sistemdir.
Özellikleri:
- Yürütme tek başlıdır: Başkan hem devlet hem de hükümet başkanıdır.
- Başkan halk tarafından doğrudan seçilir.
- Yasama ve yürütme ayrı seçimlerle belirlenir.
- Başkan, yasama karşısında sorumlu değildir; görevden alınamaz (istisna: azil).
- Bakanlar başkana karşı sorumludur, meclise karşı değil.
- Başkan meclisi feshedemez, meclis de başkanı görevden alamaz.
- Tipik örnek: ABD.
Türkiye’de Uygulaması:
2017 Anayasa değişikliği ile Türkiye, başkanlık sistemine geçmiştir. Cumhurbaşkanı artık hem devletin hem yürütmenin başıdır.
c) Yarı-Başkanlık Sistemi
Tanımı:
Yarı-başkanlık sistemi, devlet başkanının halk tarafından seçildiği ve yürütmenin hem devlet başkanı hem de başbakan arasında paylaşıldığı sistemdir.
Özellikleri:
- Cumhurbaşkanı halk tarafından seçilir.
- Başbakan, parlamentonun güvenoyu ile göreve gelir.
- Yürütme çift başlıdır ama cumhurbaşkanı yetkilidir.
- Cumhurbaşkanı dış politika ve güvenlik gibi konularda daha etkindir.
- Parlamento, başbakan ve kabineyi düşürebilir.
- Tipik örnek: Fransa.
Türkiye’de Uygulaması:
2007 yılında cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi ilk adımı oluşturduysa da Türkiye’de hiçbir zaman tam anlamıyla yarı-başkanlık sistemi uygulanmadı.
📌 3. Hükümet Sistemlerinin Karşılaştırılması
| Özellik | Parlamenter Sistem | Başkanlık Sistemi | Yarı-Başkanlık Sistemi |
|---|---|---|---|
| Yürütmenin yapısı | Çift başlı | Tek başlı | Çift başlı |
| Yasama-yürütme ilişkisi | Güçlü | Zayıf | Orta düzeyde |
| Yasama fesih yetkisi | Mevcut (karşılıklı) | Yok | Mevcut olabilir |
| Yürütmenin sorumluluğu | Yasamaya karşı sorumlu | Yasamaya karşı sorumsuz | Karma |
| Başkanın seçim yöntemi | Dolaylı veya doğrudan | Doğrudan | Doğrudan |
📚 4. Türkiye’de Hükümet Sistemi Değişimi (2017)
2017 Anayasa değişikliği ile parlamenter sistemden başkanlık sistemine geçilmiştir.
Önemli değişiklikler:
- Başbakanlık kaldırılmış, Cumhurbaşkanı yürütmenin tek başı olmuştur.
- Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar, meclise değil sadece Cumhurbaşkanına karşı sorumludur.
- Meclisin güvenoyu mekanizması kaldırılmıştır.
- Meclis ile Cumhurbaşkanı’nın karşılıklı seçimleri yenileme yetkisi getirilmiştir.
Bu yeni yapı ile kuvvetler ayrılığı daha keskin hale gelmiştir. Ancak denge ve denetim mekanizmalarının zayıfladığı yönünde eleştiriler de bulunmaktadır.
📌 Hazırlayan:
Avukat Gökhan Yağmur
Anayasa hukuku ders notları ve güncel sistem açıklamaları için:
🌐 www.gokhanyagmur.com
📘 Tüm ders notları için tıklayın
📝 Hükümet Sistemleri – Test Soruları (10 Soru)
1. Hükümet sistemleri, aşağıdakilerden hangisinin ilişkisini düzenler?
A) Anayasa ile birey
B) Yasama ve yürütme
C) Yargı ve anayasa
D) Yargı ve yürütme
E) Başkan ve başbakan
✅ Cevap: B
2. Aşağıdaki sistemlerden hangisinde yürütme tek başlıdır?
A) Parlamenter
B) Yarı-başkanlık
C) Meclis hükümeti
D) Başkanlık
E) Karma sistem
✅ Cevap: D
3. Türkiye’de hangi yıl başkanlık sistemine geçilmiştir?
A) 2007
B) 2010
C) 2014
D) 2017
E) 2018
✅ Cevap: D
4. Yarı-başkanlık sisteminde cumhurbaşkanı nasıl seçilir?
A) TBMM tarafından
B) Halk tarafından
C) Bakanlar Kurulu tarafından
D) Anayasa Mahkemesi tarafından
E) Devlet konseyi tarafından
✅ Cevap: B
5. Yürütme organı meclise karşı sorumluysa, bu sistem nedir?
A) Başkanlık
B) Oligarşik
C) Parlamenter
D) Totaliter
E) Askeri
✅ Cevap: C
6. Türkiye’de başbakanlık makamı hangi tarihte kaldırılmıştır?
A) 2017
B) 2018
C) 2019
D) 2020
E) 2021
✅ Cevap: B
7. Fransa’nın hükümet sistemi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Başkanlık
B) Yarı-başkanlık
C) Parlamenter
D) Karma
E) Meclis hükümeti
✅ Cevap: B
8. Başkanlık sisteminde yürütmenin yasamayı fesih yetkisi var mıdır?
A) Evet
B) Sadece seçimle
C) Meclise bağlı olarak
D) Hayır
E) Karşılıklı mutabakatla
✅ Cevap: D
9. Türkiye’de hükümet sisteminin değiştiği anayasa değişikliği hangi yöntemle kabul edilmiştir?
A) Referandumsuz TBMM kararı
B) Referandumla
C) Yargı kararıyla
D) Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle
E) Bakanlar kurulu kararıyla
✅ Cevap: B
10. Başkanlık sisteminde kabine üyeleri kime karşı sorumludur?
A) Meclise
B) Cumhurbaşkanına
C) Yargıya
D) Halk meclisine
E) Eyaletlere
✅ Cevap: B
