Hükümet Sistemleri Nelerdir? Başkanlık, Yarı-Başkanlık ve Parlamenter Sistem Açıklaması (2025)
📚 1. Hükümet Sistemi Nedir?
Hükümet sistemi, bir devlette yasama ve yürütme organları arasındaki ilişkinin nasıl kurulduğunu ve yürütüldüğünü gösteren siyasal yapıdır. Bu sistem; devletin işleyişini, halkın iradesinin nasıl temsile dönüştürüldüğünü ve siyasal istikrarın sağlanma biçimini belirler.
Hükümet sistemleri, yasama ve yürütme organları arasındaki kuvvetler ayrılığı veya birleşikliği derecesine göre sınıflandırılır.
📌 2. Temel Hükümet Sistemleri
2.1. Parlamenter Sistem
Parlamenter sistemde yürütme, iki başlıdır:
- Devlet başkanı (cumhurbaşkanı veya kral),
- Hükûmet başkanı (başbakan).
Yürütme, yasamaya karşı sorumludur ve parlamentonun güvenoyuna tabidir.
Temel Özellikleri:
- Yasama ve yürütme arasında “yumuşak kuvvetler ayrılığı” vardır.
- Yürütme, yasama organı tarafından denetlenebilir.
- Hükümet, parlamentodan güvenoyu alarak göreve başlar.
- Parlamentonun hükümeti düşürme yetkisi vardır.
Örnek Ülkeler: Almanya, İtalya, Birleşik Krallık, 1982–2017 dönemi Türkiye.
2.2. Başkanlık Sistemi
Başkanlık sisteminde yasama ve yürütme tamamen birbirinden bağımsızdır. Yürütmenin başı olan başkan, doğrudan halk tarafından seçilir ve yasamaya karşı siyasi sorumluluğu yoktur.
Temel Özellikleri:
- Katı kuvvetler ayrılığı vardır.
- Başkan hem devletin hem yürütmenin başıdır.
- Başkan parlamentoyu feshedemez, parlamentonun da başkanı düşürme yetkisi yoktur.
- Başkan, kendi bakanlarını atar ve görevden alabilir.
Örnek Ülkeler: ABD, Brezilya, 2017 sonrası Türkiye.
2.3. Yarı-Başkanlık Sistemi
Yarı-başkanlık sistemi, hem başkanlık hem de parlamenter sistemin özelliklerini bünyesinde barındırır. Devlet başkanı (başkan) doğrudan halk tarafından seçilir ama yürütme, parlamentoya karşı da sorumludur.
Temel Özellikleri:
- İki başlı yürütme vardır: Devlet başkanı ve başbakan.
- Devlet başkanı güçlüdür; dış politika, savunma gibi alanlarda yetkilidir.
- Hükûmet, meclisin güvenoyuna dayanır.
Örnek Ülkeler: Fransa, Portekiz, Finlandiya.
📌 3. Türkiye’de Hükümet Sisteminin Dönüşümü
3.1. 1982–2017 Arası: Parlamenter Sistem
Türkiye, 1982 Anayasası ile parlamenter sisteme dayalı olarak yönetildi. Cumhurbaşkanı, sembolik yetkilere sahipti ve yürütmenin esas sorumluluğu başbakana aitti.
3.2. 2017 Anayasa Değişikliği ile: Başkanlık Sistemi
2017 referandumu ile kabul edilen değişiklikler sonucu Türkiye Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi’ne geçmiştir. Bu sistem, başkanlık sistemi örnek alınarak oluşturulmuş ama bazı özgün unsurlar da barındırmaktadır.
Yeni sistemde:
- Başbakanlık kaldırılmıştır.
- Yürütme yetkisi yalnızca Cumhurbaşkanına aittir.
- Cumhurbaşkanı, yürütme yetkisini kararnamelerle kullanabilir.
- Meclis ile Cumhurbaşkanı seçimleri aynı gün yapılır.
📚 4. Sistemlerin Karşılaştırılması
| Özellik | Parlamenter Sistem | Başkanlık Sistemi | Yarı-Başkanlık |
|---|---|---|---|
| Yürütme başı | Başbakan | Başkan | Başkan + Başbakan |
| Yasama ile ilişki | Siyasi sorumluluk var | Siyasi sorumluluk yok | Karma |
| Meclis feshi | Mümkün | Mümkün değil | Kısıtlı |
| Halk seçimi | Meclis + dolaylı | Doğrudan | Doğrudan |
📘 5. Öğretici Bilgiler ve Notlar
- Kuvvetler ayrılığı en katı şekilde başkanlık sisteminde görülür.
- Sistem seçimi, devletin siyasal istikrarını ve yönetim etkinliğini doğrudan etkiler.
- Başkanlık sisteminde yargının bağımsızlığı ve denge-denetim mekanizmaları daha fazla önem taşır.
📌 Hazırlayan:
Avukat Gökhan Yağmur
Daha fazla konu anlatımı ve hukuk ders notları için:
🌐 www.gokhanyagmur.com
📚 Tüm notlar: https://www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari/
