Seçim Sistemleri ve Temsilde Adalet Nedir? | Anayasa Hukuku Konu Anlatımı + Çözümlü Test Soruları
1. Seçim Sistemleri Nedir?
Seçim sistemi, halkın iradesini temsilcilere yansıtma biçimini belirleyen yöntemler bütünüdür. Anayasa’nın 67. maddesi seçimlerin “genel, eşit, gizli, doğrudan, tek dereceli” olacağını ve “serbest oy, açık sayım ve döküm esaslarına göre” yapılacağını belirtir. Seçim sistemi, temsilde adalet ve yönetimde istikrar ilkeleri arasında denge kurmayı hedefler.
2. Seçim Sistemlerinin Temel Türleri
A. Çoğunluk Sistemi (Majority System)
Seçim çevresinde en çok oyu alan aday veya parti seçimi kazanır.
Alt türleri:
- Dar bölge çoğunluk sistemi: Her seçim çevresinden bir milletvekili çıkar.
- İki turlu çoğunluk sistemi: İlk turda %50+1 bulunamazsa ikinci tur yapılır.
Avantajları:
- Yönetimde istikrarı sağlar.
Dezavantajları:
- Temsilde adaleti zedeler, az oy alan partiler temsil edilemez.
B. Nispi (Orantılı) Temsil Sistemi
Partilere aldıkları oy oranında sandalye dağıtılır.
Alt türleri:
- D’Hondt sistemi (Türkiye’de uygulanır)
- Sainte-Laguë sistemi
- Hare sistemi
Avantajları:
- Temsilde adaleti sağlar.
Dezavantajları:
- Çok parçalı meclis yapısı oluşabilir, hükümet kurmak zorlaşabilir.
C. Karma Sistemler
Çoğunluk ve nispi temsil sistemlerinin birleştirilmesiyle oluşturulur. Bazı milletvekilleri çoğunluk sistemine göre, bazıları nispi temsil sistemine göre belirlenir. Almanya bu sistemi kullanır.
3. Türkiye’de Uygulanan Sistem
Türkiye’de d’Hondt sistemi uygulanmaktadır. Nispi temsil sistemine dayanır, ancak ülke genelinde %7 seçim barajı bulunur. Bu baraj, temsilde adaleti sınırlar ve yönetimde istikrar lehine bir engel oluşturur.
4. Seçim Barajı
Baraj uygulaması, partilerin meclise girebilmesi için belirli bir oranı aşmasını zorunlu kılar. Türkiye’de 1983 seçimlerinden beri uygulanmaktadır ve günümüzde %7’dir.
Amaç:
- Meclis’in parçalanmasını engellemek
- Koalisyon ihtimalini azaltmak
Eleştiriler:
- Küçük partilerin meclise girmesini zorlaştırır
- Oyların temsile yansımamasına neden olur
5. Temsilde Adalet ve Yönetimde İstikrar
Bu iki kavram arasında denge kurulmalıdır:
- Temsilde adalet: Seçmen iradesinin parlamentoya en doğru şekilde yansımasıdır.
- Yönetimde istikrar: Hükümetin kurulmasını ve çalışmasını kolaylaştıracak çoğunluğun sağlanmasıdır.
Türkiye’deki uygulama:
Baraj nedeniyle temsilde adalet bazen zedelenmektedir, ancak yönetimde istikrar genellikle korunur.
6. Seçim Türleri
- Genel seçim: Meclis’in tüm üyeleri yenilenir.
- Ara seçim: Boşalan milletvekillikleri için yapılır.
- Yerel seçim: Belediye, il genel meclisi, muhtarlık gibi yerel yönetim organları için yapılır.
- Cumhurbaşkanlığı seçimi: 2007 Anayasa değişikliği sonrası halk tarafından yapılır.
- Referandum: Anayasa değişikliği halk oyuna sunulur.
📌 Hazırlayan:
Avukat Gökhan Yağmur
Tüm anayasa hukuku ders notları ve konu anlatımları için:
🌐 www.gokhanyagmur.com
📘 Tüm hukuk ders notları
📝 Seçim Sistemleri ve Temsilde Adalet – Test Soruları (10 Soru)
1. Türkiye’de seçimlerde hangi sistem uygulanmaktadır?
A) Dar bölge çoğunluk sistemi
B) Karma sistem
C) D’Hondt sistemi
D) İki turlu sistem
E) Sainte-Laguë sistemi
✅ Cevap: C
2. Seçim sistemlerinde temsilde adalet en çok hangi sistemde sağlanır?
A) Dar bölge sistemi
B) Nispi temsil sistemi
C) İki turlu çoğunluk sistemi
D) Karma sistem
E) Mutlak çoğunluk sistemi
✅ Cevap: B
3. Temsilde adaletin zedelendiği durum hangisidir?
A) Tüm partilerin mecliste yer bulması
B) Seçim barajı nedeniyle oyların boşa gitmesi
C) Yönetimde istikrarın sağlanması
D) Koalisyon kurulması
E) Hükümetin görev süresinin tamamlanması
✅ Cevap: B
4. D’Hondt sistemi hangi temsil esasına dayanır?
A) Mutlak çoğunluk
B) Orantılı temsil
C) Tek dereceli seçim
D) Dar bölge
E) Açık oy gizli tasnif
✅ Cevap: B
5. %7 seçim barajı hangi sonucu doğurur?
A) Tüm partilerin temsil edilmesini kolaylaştırır
B) Küçük partilerin temsilini engeller
C) Dar bölge sistemini getirir
D) Temsilde adaleti artırır
E) Anayasa Mahkemesi’ne başvuru zorunluluğu getirir
✅ Cevap: B
6. Aşağıdakilerden hangisi temsilde adalet ilkesine uygun değildir?
A) Orantılı oy-sandalye ilişkisi
B) Her partinin oy oranına göre sandalye alması
C) Baraj nedeniyle oyların boşa gitmesi
D) Seçim bölgesi genişliğinin arttırılması
E) Küçük partilerin temsil hakkı
✅ Cevap: C
7. İki turlu sistem en çok hangi ülkede kullanılır?
A) Fransa
B) Türkiye
C) Almanya
D) İngiltere
E) Yunanistan
✅ Cevap: A
8. Karma seçim sistemi aşağıdaki ülkelerden hangisinde uygulanmaktadır?
A) Türkiye
B) ABD
C) Almanya
D) İran
E) Hollanda
✅ Cevap: C
9. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’de halkoyuna sunulabilir?
A) Bakanlar Kurulu kararı
B) TBMM kararları
C) Anayasa değişiklikleri
D) Mahkeme kararları
E) Yönetmelikler
✅ Cevap: C
10. Seçimlerin genel, eşit, gizli ve doğrudan yapılacağı hangi maddede yer alır?
A) Anayasa md. 67
B) Anayasa md. 2
C) Anayasa md. 1
D) Anayasa md. 6
E) Anayasa md. 7
✅ Cevap: A
