Türkiye’nin Devlet Şekli ve Yönetim Sistemi Nedir? | Anayasa Hukuku 2025 Konu Anlatımı + Test Soruları
1. Türkiye’nin Devlet Şekli: Cumhuriyet
1982 Anayasası’nın 1. maddesine göre:
“Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir.”
Cumhuriyet, halkın kendi temsilcileri aracılığıyla egemenliği kullandığı bir yönetim biçimidir. Monarşi, oligarşi veya teokrasiye karşı bir alternatif olan cumhuriyet, halk egemenliğine dayanır ve seçimle iş başına gelen organlar aracılığıyla işler.
a) Cumhuriyetin Unsurları
- Devlet başkanlığı görevi seçimle gelir.
- Egemenlik millete aittir.
- Yasama, yürütme ve yargı ayrılığı vardır.
- Hukukun üstünlüğü esastır.
- Temel hak ve özgürlükler güvence altındadır.
b) Cumhuriyetin Nitelikleri
1982 Anayasası’nın 2. maddesi, Türkiye Cumhuriyeti’nin niteliklerini belirtir:
“Türkiye Cumhuriyeti, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devletidir.”
Bu ifade, sadece devletin şekliyle değil aynı zamanda nasıl bir yönetim anlayışına sahip olması gerektiğiyle ilgilidir. Bu maddeler, anayasanın değiştirilemeyecek hükümleri arasındadır (m. 4).
2. Türkiye’de Yönetim Sistemi: Başkanlık Sistemi
Türkiye, 2017 Anayasa değişikliğiyle parlamenter sistemden başkanlık sistemine geçmiştir. Bu değişiklik 16 Nisan 2017 referandumu ile kabul edilmiş ve 2018 genel seçimlerinden itibaren yürürlüğe girmiştir.
a) Yeni Sistemin Özellikleri
- Cumhurbaşkanı yürütmenin tek başıdır.
- Cumhurbaşkanlığı kararnameleri yürürlüğe girdi.
- Başbakanlık makamı kaldırıldı.
- Bakanlar, meclise değil cumhurbaşkanına karşı sorumludur.
- TBMM ve Cumhurbaşkanı karşılıklı olarak seçimleri yenileme yetkisine sahiptir.
- Yasama ve yürütme ayrı seçimlerle belirlenir.
b) Cumhurbaşkanının Yetkileri
- Bakan atama ve görevden alma
- Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarma
- OHAL ilan etme
- TBMM’yi seçimlere götürme
- Üst düzey kamu görevlilerini atama
- Yargıtay ve Danıştay üyelerinin bir kısmını seçme
3. Cumhurbaşkanlığı Sistemi ve Kuvvetler Ayrılığı
Bu sistemde, yasama, yürütme ve yargı birbirinden bağımsız çalışır. Ancak pratikte cumhurbaşkanının yetkilerinin genişliği nedeniyle kuvvetler ayrılığının tam anlamıyla uygulanıp uygulanmadığı tartışma konusudur.
4. Eleştiriler ve Tartışmalar
a) Başkanlık sistemine geçişin eleştirileri:
- Denetim ve denge mekanizmalarının zayıfladığı
- Yargının tarafsızlığına gölge düşebileceği
- Kuvvetler ayrılığı ilkesinin zedelendiği
b) Savunulan görüşler:
- İstikrarlı yönetim sağlar
- Hızlı karar alma imkânı sunar
- Koalisyon krizlerinin önüne geçer
5. Türkiye’nin Üniter Devlet Yapısı
1982 Anayasası’nın 3. maddesi:
“Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür. Dili Türkçedir.”
Bu madde, Türkiye’nin üniter devlet yapısını vurgular. Üniter yapı, merkezi idarenin tüm ülkeye egemen olduğu, federal veya konfederal sistemlerin bulunmadığı bir devlet yapısıdır.
Üniter devletin özellikleri:
- Yasama ve yürütme yetkisi tek bir merkezde toplanır.
- Yerel yönetimler, merkezin denetimindedir.
- Türkiye’de iller, kaymakamlıklar ve valilikler merkezi yönetimin taşra teşkilatıdır.
- Yerel özerklik sınırlıdır.
6. Laiklik İlkesi
Türkiye Cumhuriyeti’nin temel niteliklerinden biri olan laiklik, din ve devlet işlerinin ayrılması anlamına gelir. Laiklik ilkesi uyarınca:
- Din hizmetleri Diyanet İşleri Başkanlığı aracılığıyla yürütülür.
- Devlet herhangi bir dini esas alarak yasa yapamaz.
- Din özgürlüğü anayasa ile güvence altındadır.
7. Sonuç
Türkiye Cumhuriyeti, 1982 Anayasası uyarınca laik, demokratik, sosyal bir hukuk devleti şeklinde yapılandırılmıştır. Devlet şekli cumhuriyet, yönetim sistemi ise 2017 değişikliğiyle başkanlık sistemi haline gelmiştir. Bu yapı içinde halk egemenliğinin, hukukun üstünlüğünün ve temel hakların korunması anayasanın temel ilkeleridir.
📌 Hazırlayan:
Avukat Gökhan Yağmur
Türkiye’nin yönetim sistemi ve anayasal düzeni hakkında en güncel ders notları için:
🌐 www.gokhanyagmur.com
📘 Tüm ders notları için tıklayın
📝 Test Soruları: Türkiye’nin Devlet Şekli ve Yönetim Sistemi
1. Türkiye Cumhuriyeti’nin devlet şekli aşağıdakilerden hangisidir?
A) Monarşi
B) Oligarşi
C) Cumhuriyet
D) Teokrasi
E) Federal
✅ Cevap: C
2. Türkiye hangi yıldan itibaren başkanlık sistemine geçmiştir?
A) 2014
B) 2017
C) 2015
D) 2016
E) 2018
✅ Cevap: E
3. Türkiye Cumhuriyeti’nin resmi dili hangisidir?
A) Arapça
B) Osmanlıca
C) Kürtçe
D) Türkçe
E) Farsça
✅ Cevap: D
4. Türkiye’nin üniter yapısı anayasanın hangi maddesi ile güvence altına alınmıştır?
A) Madde 1
B) Madde 2
C) Madde 3
D) Madde 4
E) Madde 5
✅ Cevap: C
5. Cumhurbaşkanı TBMM’yi seçimlere götürme yetkisini hangi durumda kullanabilir?
A) Bakanlar Kurulu isterse
B) Anayasa Mahkemesi isterse
C) Meclis güvensizlik oyu verirse
D) Gerek gördüğünde
E) Kendi kararı ile
✅ Cevap: E
6. Türkiye’de yürütme yetkisi kimdedir?
A) Başbakan
B) Bakanlar Kurulu
C) Cumhurbaşkanı
D) TBMM
E) Anayasa Mahkemesi
✅ Cevap: C
7. Türkiye’de laiklik ilkesi anayasanın kaçıncı maddesinde düzenlenmiştir?
A) 1
B) 2
C) 3
D) 4
E) 5
✅ Cevap: B
8. Üniter devlet yapısında aşağıdakilerden hangisi görülmez?
A) Merkezi otorite
B) Yerel yönetimlerin özerkliği
C) Bölgesel yasama organları
D) Tek anayasa
E) Bütünlük esası
✅ Cevap: C
9. Anayasa’ya göre Türkiye Cumhuriyeti nasıl bir devlettir?
A) Yarı-başkanlık
B) Monarşi
C) Teokratik
D) Laik, demokratik, sosyal hukuk devleti
E) Federal devlet
✅ Cevap: D
10. Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile aşağıdakilerden hangisi yapılamaz?
A) Temel hakları sınırlamak
B) Bakanlık kurmak
C) Cumhurbaşkanı yardımcısı atamak
D) Olağanüstü hal ilanı
E) Üst düzey atama
✅ Cevap: A
