Uluslararası Sözleşmeler ve Anayasa İlişkisi: AİHS, AİHM ve Anayasa m.90 (2025 Anayasa Hukuku Konu Anlatımı + Test Soruları)
📚 1. Uluslararası Hukuk ve Anayasa Arasındaki İlişki
Uluslararası hukuk; devletlerin birbirleriyle ve uluslararası kuruluşlarla olan ilişkilerini düzenleyen hukuk dalıdır. Uluslararası sözleşmeler, bu ilişkilerin yazılı kurallarıdır. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, uluslararası hukuk ile iç hukuk arasında üstünlük ilişkisini Anayasa m.90 ile kurmuştur.
Bu bağlamda uluslararası sözleşmelerin, iç hukuk sistemimizde nasıl uygulanacağı, hangi sıraya tabi olacağı ve temel haklar bakımından etkileri çok önemlidir.
📘 2. Uluslararası Sözleşmelerin İç Hukuktaki Yeri (Anayasa m.90)
Anayasa m.90/5 şu şekilde düzenlenmiştir:
“Usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin uluslararası andlaşmalar ile kanunlar arasında çıkabilecek uyuşmazlıklarda, uluslararası andlaşma hükümleri esas alınır.”
Bu hükümle birlikte:
- Uluslararası sözleşmeler kanun gücünde kabul edilir.
- Ancak temel haklara ilişkin olanlar kanunların üzerindedir.
- Bu hüküm yargı organları tarafından doğrudan uygulanabilir.
📌 3. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS)
AİHS, 1950 yılında Avrupa Konseyi tarafından kabul edilen ve Türkiye’nin 1954 yılında taraf olduğu bir insan hakları sözleşmesidir. AİHS, Türkiye bakımından temel hak ve özgürlükleri güvence altına alan en önemli uluslararası metindir.
AİHS ile güvence altına alınan bazı temel haklar:
- Yaşam hakkı (md.2)
- İşkence yasağı (md.3)
- Adil yargılanma hakkı (md.6)
- Özel yaşamın korunması (md.8)
- Din ve vicdan özgürlüğü (md.9)
- İfade özgürlüğü (md.10)
📘 4. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM)
AİHM, AİHS’ye taraf devletlerin vatandaşlarının bireysel başvuru yapabileceği uluslararası bir yargı organıdır.
Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları, iç hukuk yollarını tükettikten sonra AİHM’ye başvurabilir.
Başvuru şartları:
- İç hukuk yollarının tükenmiş olması
- İhlal tarihinden itibaren 4 ay içinde başvuru yapılması
- Başvuranın kişisel olarak mağdur olması
AİHM kararları bağlayıcıdır ve ihlal bulunması hâlinde Türkiye, tazminat ödemekle yükümlü olur.
📌 5. Anayasa Mahkemesi ve AİHS İlişkisi
2012 yılından itibaren Türkiye’de Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru hakkı getirilmiş, böylece AİHS standartlarına daha da yaklaşılmıştır. AYM, AİHS’i bir yorum kaynağı olarak kullanmakta ve AİHM kararlarını içtihatlarına dahil etmektedir.
AİHM kararları ile uyumlu bir anayasa yargısı geliştirilmesi hedeflenmektedir. Bu nedenle Anayasa m.90 büyük önem taşır.
📚 6. Uluslararası Sözleşmelere Anayasa Mahkemesi Denetimi
Usulüne uygun olarak yürürlüğe konan uluslararası sözleşmeler, Anayasa Mahkemesi tarafından denetlenemez.
Anayasa m.90/son:
“Usulüne göre yürürlüğe konulmuş uluslararası andlaşmalar hakkında Anayasa’ya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesi’ne başvurulamaz.”
Bu hükümle birlikte, bir uluslararası sözleşme imzalanıp TBMM tarafından uygun bulunur ve yürürlüğe girerse, artık Anayasa Mahkemesi bu metni iptal edemez.
📌 Hazırlayan:
Avukat Gökhan Yağmur
AİHS, AİHM kararları ve Anayasa uygulamaları hakkında daha fazlası için:
🌐 www.gokhanyagmur.com
📚 https://www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari/
📘 Uluslararası Hukuk ve Anayasa m.90 – Test Soruları (10 Soru)
1. Anayasa’nın 90. maddesi hangi konuyu düzenler?
A) Yasama süreci
B) Uluslararası sözleşmelerin iç hukuktaki yeri
C) Bütçe görüşmeleri
D) Milletvekili dokunulmazlığı
E) Siyasi partiler
✅ Cevap: B
2. AİHS hangi yıl Türkiye tarafından imzalanmıştır?
A) 1949
B) 1950
C) 1952
D) 1954
E) 1961
✅ Cevap: D
3. AİHM’ye başvuru süresi kaç aydır?
A) 2
B) 3
C) 4
D) 5
E) 6
✅ Cevap: C
4. AİHS’ye göre hangisi temel hak değildir?
A) Yaşam hakkı
B) İşkence yasağı
C) Oy kullanma hakkı
D) İfade özgürlüğü
E) Adil yargılanma hakkı
✅ Cevap: C
5. Anayasa Mahkemesi hangi uluslararası metni denetleyemez?
A) Yürürlüğe girmemiş anlaşmalar
B) TBMM kararı
C) Usulüne göre yürürlüğe konmuş anlaşmalar
D) Kanunlar
E) CB Kararnamesi
✅ Cevap: C
6. AİHM kararları Türkiye için ne ifade eder?
A) Tavsiye niteliğindedir
B) Bağlayıcıdır
C) Hukuken geçersizdir
D) TBMM onayı gerekir
E) Mahkemelere yönlendirme içerir
✅ Cevap: B
7. AİHM’ye kimler başvurabilir?
A) Tüm vatandaşlar
B) Mağdur olan bireyler
C) Siyasi partiler
D) Hükümetler
E) TBMM üyeleri
✅ Cevap: B
8. AİHS hangi örgüte bağlı bir metindir?
A) Birleşmiş Milletler
B) Avrupa Konseyi
C) Avrupa Birliği
D) NATO
E) OECD
✅ Cevap: B
9. Uluslararası sözleşmelerle kanunlar arasında çatışma varsa ne uygulanır?
A) Hangisi yeniyse
B) TBMM kararı
C) Cumhurbaşkanı kararı
D) Uluslararası sözleşme
E) AYM kararı
✅ Cevap: D
10. AİHS Türkiye’de hangi mahkeme tarafından yorumlanır?
A) Danıştay
B) Yargıtay
C) Anayasa Mahkemesi
D) HSYK
E) TBMM
✅ Cevap: C
