BORÇLAR HUKUKU DERS NOTLARI ÖZEL HÜKÜMLER BÖLÜM 3- İŞ GÖRME BORCU DOĞURAN SÖZLEŞMELER
Av. Gökhan Yağmur tarafından hazırlanan bu içerik, iş görme borcu doğuran sözleşmelerin türlerini ve Borçlar Hukuku’ndaki sonuçlarını açıklar.
İŞ GÖRME BORCU DOĞURAN SÖZLEŞMELER
İş görme borcu doğuran sözleşmeler, bir tarafın diğer taraf lehine belirli bir işi yapmayı veya bir sonuca ulaşmayı üstlendiği, karşı tarafın ise bunun karşılığında bedel veya menfaat sağladığı sözleşmelerdir. Bu tür sözleşmeler, Borçlar Hukuku Özel Hükümleri kapsamında önemli bir grubu oluşturur ve esasen “eser sözleşmesi”, “vekâlet sözleşmesi” ve benzeri türleri içerir.
Bu bölümde özellikle eser (istisna) sözleşmesi ve vekâlet sözleşmesi incelenir; her iki sözleşme de iş görme borcu doğurmakla birlikte, aralarındaki temel fark “sonuç” ve “süreç” taahhüdüyle ilgilidir.
ESER (İSTİSNA) SÖZLEŞMESİ
Genel Tanım
Eser sözleşmesi, yüklenici (müteahhit) olarak adlandırılan kişinin, belirli bir bedel veya ücret karşılığında, iş sahibine bir eser meydana getirmeyi üstlendiği sözleşme türüdür. Bu sözleşmede yüklenici, yalnızca bir süreci yürütmeyi değil, somut bir sonucu ortaya koymayı taahhüt eder. Dolayısıyla eser sözleşmesi, diğer iş görme borcu doğuran sözleşmelerden bu yönüyle ayrılır.
Eser sözleşmesinde sonuç garantisi esastır; yüklenici, sonucu gerçekleştirmediği takdirde borcunu ifa etmiş sayılmaz.
Eser Sözleşmesinin Esaslı Unsurları
1. Bir Eser Meydana Getirme
Eser sözleşmesinde yüklenicinin borcu, bir eseri meydana getirmektir. Bu eser:
- Maddi varlığa sahip olabilir (örneğin bir bina inşası, bir mobilya üretimi gibi),
- Maddi olmayan bir nitelik taşıyabilir (örneğin bir reklam filmi hazırlanması, bir grafik tasarım oluşturulması, şarkı bestelenmesi gibi).
“Meydana getirme” kavramı yalnızca sıfırdan bir şey üretmeyi değil; mevcut bir nesnede onarım, tadilat veya değişiklik yapılmasını da kapsar. Ayrıca insan vücudu üzerinde yapılan estetik müdahaleler, saç boyama, dövme yapma gibi işlemler de hukuken “eser meydana getirme” olarak değerlendirilir.
Uygulama Notu
Bir kuaförle yapılan “saç boyama” anlaşması, sonucu belirli olduğu için eser sözleşmesi niteliğindedir. Ancak aynı kuaförle “belirli süre bakım hizmeti” için yapılan anlaşma ise hizmet sözleşmesi sayılır.
Yüklenicinin Gecikmesi ve İş Sahibinin Hakları
Yüklenici işe zamanında başlamaz veya işi sözleşmede kararlaştırılan sürede tamamlamayacak şekilde geciktirirse, iş sahibi teslim gününü beklemek zorunda değildir. Bu durumda sözleşmeden dönme hakkını kullanabilir.
Eğer eserin yüklenicinin kusuru nedeniyle ayıplı veya sözleşmeye aykırı biçimde meydana geleceği önceden açıkça belli oluyorsa, iş sahibi yükleniciye yazılı bir ihtar göndererek belirli bir süre tanır. Bu süre içinde aykırılığın giderilmemesi hâlinde, iş sahibi hasar ve masrafları yükleniciye ait olmak üzere, işi üçüncü kişiye yaptırabilir.
Ayıplı Eser Durumunda İş Sahibinin Hakları
Eserdeki ayıplardan dolayı yüklenici sorumlu ise, iş sahibi aşağıdaki seçimlik haklardan birini kullanabilir:
- Sözleşmeden Dönme:
Eser, iş sahibinin kullanamayacağı veya hakkaniyet gereği kabule zorlanamayacağı ölçüde ayıplı ise, sözleşmeden dönebilir. - Bedelden İndirim Talebi:
Eseri alıkoyup, ayıp oranında bedelden indirim isteyebilir. - Ücretsiz Onarım Talebi:
Aşırı bir masraf gerektirmediği sürece, eserin ücretsiz olarak onarılmasını yükleniciden talep edebilir.
İş sahibi ayrıca genel hükümlere dayanarak tazminat da isteyebilir.
Örnek Olay
Bir inşaat firması, iş sahibinin talimatına aykırı olarak mermer yerine seramik kullanırsa ve bu değişiklik kullanım amacını ciddi şekilde etkiliyorsa, iş sahibi sözleşmeden dönme veya bedel indirimi haklarından birini kullanabilir.
Eserin Kabulü ve Gizli Ayıplar
Eserin açık veya örtülü olarak kabul edilmesinden sonra, yüklenici genel olarak sorumluluktan kurtulur. Ancak yüklenici tarafından kasten gizlenen ve gözden geçirme sırasında fark edilemeyecek nitelikteki ayıplar bakımından sorumluluğu devam eder.
İş sahibi eseri inceledikten sonra ayıbı fark ettiği hâlde bildirmezse, eseri kabul etmiş sayılır. Ayıp daha sonra ortaya çıkarsa, iş sahibi durumu derhal yükleniciye bildirmelidir; aksi hâlde yine kabul etmiş sayılır.
Zamanaşımı Süreleri
Ayıplı eser nedeniyle açılacak davalar:
- Taşınmaz olmayan eserlerde: Teslim tarihinden itibaren 2 yıl,
- Taşınmaz yapılarda: 5 yıl,
- Yüklenicinin ağır kusuru varsa, her hâlükârda 20 yıl içinde zamanaşımına uğrar.
Bedel (Ücret) ve Ödeme
1. Ücret Ödeme Taahhüdü
Eser sözleşmesinde yüklenicinin yaptığı işin karşılığı olarak bir ücret ödenmesi gerekir. Bu ücret sözleşmenin esaslı unsurudur.
- Eğer eser ücretsiz yapılacaksa, artık “eser sözleşmesi” değil, başka bir borç ilişkisi söz konusu olur.
- Taraflar ücreti açıkça veya zımnen kararlaştırabilirler.
- Ücretin miktarının baştan belirli olması şart değildir; sonradan da belirlenebilir.
2. Bedelin Muacceliyeti
İş sahibinin bedel ödeme borcu, eserin teslimiyle birlikte muaccel hâle gelir. Eser parça parça teslim ediliyorsa, her parça teslim edildiğinde o parçaya ilişkin bedel ödenir.
Götürü ve Yaklaşık Bedel
- Götürü bedel kararlaştırılmışsa, yüklenici eseri bu bedelle tamamlamak zorundadır. Giderler beklenenden fazla olsa bile bedelin artırılması istenemez.
- Ancak öngörülemeyen olağanüstü durumlar ortaya çıkarsa, yüklenici hakimden uyarlama talep edebilir veya bu mümkün değilse sözleşmeden dönebilir.
Eserin bedeli önceden belirlenmemişse, ücret yapıldığı yer ve zamandaki rayiç değerlere göre tespit edilir.
Eserin Yok Olması
Eser teslimden önce beklenmedik bir olay nedeniyle yok olursa, iş sahibi teslim almada temerrüde düşmemişse, yüklenici ücret talep edemez. Bu durumda malzemeye gelen zarar malzemeyi sağlayana aittir.
Eğer eser, iş sahibinin sağladığı malzemenin ayıbı veya onun talimatı nedeniyle yok olursa, yüklenici zamanında uyarmışsa yaptığı işin değerini ve giderlerini isteyebilir. İş sahibinin kusuru varsa, yüklenici ayrıca zarar tazmini talep edebilir.
Tazminat Karşılığı Fesih
İş sahibi, eserin tamamlanmasından önce, yapılan kısmın bedelini ödeyip yüklenicinin tüm zararlarını karşılamak şartıyla sözleşmeyi feshedebilir. Bu hak, iş sahibine tek taraflı fesih imkânı sağlar.
Tarafların Anlaşması ve Şekil
Eser sözleşmesinin kurulabilmesi için tarafların meydana getirilecek eser ve ücret konusunda anlaşmaları gerekir. Bu sözleşme şekle tabi değildir; sözlü olarak dahi geçerlidir.
Ancak, eğer sözleşme bir taşınmazın mülkiyetini devretme borcu içeriyorsa, örneğin “arsa payı karşılığı inşaat sözleşmesi” gibi durumlarda, resmî şekilde yapılması gerekir.
VEKÂLET SÖZLEŞMESİ
Genel Tanım
Vekâlet sözleşmesi, vekilin, vekâlet veren adına bir iş görmeyi veya bir işlemi yapmayı üstlendiği sözleşmedir. Burada önemli olan sonuç değil, işin yürütülmesidir. Vekil, kural olarak bağımsız çalışır ve belirli bir süreye bağlı değildir.
Vekâlet sözleşmesi de, iş görme borcu doğuran sözleşmeler arasında yer alır; ancak burada yüklenici bir sonuç taahhüdü değil, çaba ve özen borcu altına girer.
Vekâletin Kapsamı
Vekâletin kapsamı, sözleşmede açıkça belirtilmemişse, işin niteliğine göre belirlenir.
Vekâlet, vekilin üstlendiği işin gerektirdiği hukuki işlemleri yapma yetkisini de kapsar.
Ancak vekil özel olarak yetkilendirilmedikçe:
- Dava açamaz veya sulh olamaz,
- Hakeme başvuramaz, iflas veya konkordato talep edemez,
- Bağışlama yapamaz, kefil olamaz,
- Taşınmaz devredemez veya sınırlayamaz.
Vekâlet Sözleşmesinin Unsurları
- Bir İşin Görülmesi:
Vekil, işi vekâlet verenin çıkarına ve iradesine uygun olarak yerine getirmekle yükümlüdür. - Ücret:
Ücret, vekâlet sözleşmesinde zorunlu unsur değildir. Ancak taraflar aksini kararlaştırmışsa veya gelenek böyleyse vekil ücrete hak kazanır. - Anlaşma:
Sözleşme, tarafların karşılıklı irade beyanlarıyla kurulur. Bazı hallerde vekilin vekâleti hemen reddetmemesi kabul anlamına gelir.
Vekilin Borçları
1. Talimata Uygun Davranma
Vekil, vekâlet verenin talimatına uymalıdır. Ancak talimatın uygulanması mümkün değilse ve vekâlet veren de izin vereceği aşikâr ise, vekil bu talimattan ayrılabilir. Aksi durumda doğan zararı tazmin etmek zorundadır.
2. Şahsen İfa, Sadakat ve Özen
Vekil, işi bizzat ve özenle yapmakla yükümlüdür.
- Özen borcunun kapsamı, benzer işlerde faaliyet gösteren basiretli vekilin davranışına göre değerlendirilir.
- Ücretsiz vekâletlerde özen borcu daha hafif uygulanır.
- Özenin yerine getirilmediğini müvekkil ispatlar; vekil ise kusursuzluğunu kanıtlayarak sorumluluktan kurtulabilir.
Uygulama Notu
Bir avukat, dava dilekçesini süresi içinde sunmadığı için dava reddedilirse, bu özen borcuna aykırılık teşkil eder.
3. Hesap Verme Yükümlülüğü
Vekil, işin yürütülmesiyle ilgili hesap vermek ve aldığı her şeyi iade etmekle yükümlüdür. Gecikme halinde faizi de ödemek zorundadır.
4. Sadakat ve Sır Saklama
Vekil, işi yürütürken vekâlet verenin menfaatine sadık kalmalı ve edindiği bilgileri gizli tutmalıdır. Bu yükümlülük iş bittikten sonra da devam eder.
5. Edinilen Hakları Devretme
Vekil, kendi adına ama vekâlet veren hesabına elde ettiği hak ve alacakları, vekâlet verenin borçlarını ifa etmesiyle birlikte devretmek zorundadır.
Vekâlet Verenin Borçları
- Vekilin yaptığı giderleri ve verdiği avansları faiziyle ödemek,
- Vekilin uğradığı zararı tazmin etmek,
- Ücret ödenmesi kararlaştırılmışsa veya teamül varsa, vekile ücreti ödemek.
Birlikte Vekâlet
Birden fazla kişi vekâlet veriyorsa, vekile karşı müteselsil sorumluluk söz konusudur. Aynı şekilde, birden fazla vekil birlikte vekâleti üstlenmişse, yaptıkları işlemlerden de müteselsil sorumluluk taşırlar.
Vekâletin Sona Ermesi
1. Tek Taraflı Sona Erdirme
Vekâlet sözleşmesi her zaman azil veya istifa yoluyla sona erdirilebilir. Ancak uygun olmayan zamanda fesheden taraf, diğerinin uğradığı zararı tazmin etmek zorundadır.
2. Ölüm, Ehliyet Kaybı veya İflas
Taraflardan birinin ölümü, ehliyetini kaybetmesi veya iflası hâlinde vekâlet sözleşmesi kendiliğinden sona erer. Ancak vekâletin sona ermesi vekâlet verenin menfaatini tehlikeye sokuyorsa, vekil veya mirasçısı işleri vekâlet veren işi devralana kadar sürdürmekle yükümlüdür.
Vekilin, sözleşmenin sona erdiğini bilmeden yaptığı işlemlerden dolayı, vekâlet veren veya mirasçıları sözleşme devam ediyormuş gibi sorumludur.
SONUÇ
İş görme borcu doğuran sözleşmeler, Türk Borçlar Hukuku’nun en dinamik alanlarından biridir.
Eser sözleşmesi, yüklenicinin somut bir sonuç taahhüdü altına girdiği; vekâlet sözleşmesi ise vekilin özen ve sadakatle iş yürütmeyi üstlendiği bir hukuki ilişki doğurur.
Her iki sözleşme de uygulamada sıkça karşımıza çıkar ve doğru yorumlanmadığında taraflar açısından ciddi sorumluluklar doğurabilir.
BORÇLAR HUKUKU ÖZEL HÜKÜMLER GİRİŞ
BİRİNCİ BÖLÜM: DEVİR BORCU DOĞURAN SÖZLEŞMELER
İKİNCİ BÖLÜM: KULLANDIRMA AMACINI GÜDEN SÖZLEŞMELER
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: İŞ GÖRME BORCU DOĞURAN SÖZLEŞMELER
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: SAKLAMA BORCU DOĞURAN SÖZLEŞMELER
BEŞİNCİ BÖLÜM: TEMİNAT BORCU DOĞURAN SÖZLEŞMELER
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Av. Gökhan Yağmur, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren, ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşmış bir avukattır. Uzun yıllara dayanan mesleki deneyimiyle birlikte yalnızca dava ve uyuşmazlıkların çözümünde değil, aynı zamanda önleyici hukuk danışmanlığı, sözleşme yönetimi ve şirketlere stratejik hukuki destek sunmaktadır.
Ceza yargılamaları, boşanma ve velayet davaları, ticari uyuşmazlıklar ve marka–patent süreçlerinde müvekkillerine etkin savunma ve çözüm odaklı yaklaşımıyla hizmet vermektedir. Ayrıca TÜRKPATENT, USPTO ve EUIPO nezdinde marka tescili ve fikri mülkiyet koruması konularında hem yerli hem de yabancı müvekkillere danışmanlık sağlamaktadır. – Turkey Brand Law
Kurucusu olduğu Hukuk Plus, HukukBankasi.net ve diğer dijital projeleriyle hukuk öğrencileri, stajyer avukatlar ve meslektaşlara yönelik özgün bir ekosistem geliştirmiştir. Bu sayede hukuk bilgisinin paylaşımı, güncel içtihatların takibi ve mesleki dayanışmanın güçlenmesine katkı sunmaktadır.
Av. Gökhan Yağmur, girişimci vizyonu ile yalnızca klasik avukatlık hizmeti sunmakla kalmayıp; marka yönetimi, e-ticaret hukuku, uluslararası şirket danışmanlığı ve dijital hukuk çözümleri alanlarında da fark yaratan çalışmalara imza atmaktadır.
Daha fazla bilgi için:
📌 www.gokhanyagmur.com
📌 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 0542 157 06 34
Yolculuk Süresini Hesaplayın
Yakındaki yerler için seyahat süresini ve yol tariflerini görün
