ON DÖRDÜNCÜ (14) BÖLÜM – YARGILAMA GİDERLERİ VE TAZMİNAT – CMK DERS NOTLARI
Ceza Muhakemesi Kanunu’nda düzenlenen yargılama giderleri ve tazminat hükümlerinin kapsamlı biçimde açıklandığı bu bölümde; yargılama giderlerinin kapsamı, ödenmesi, hazineye veya sanığa yükletilmesi, haksız tutuklama ve gözaltı nedeniyle tazminat isteme koşulları ayrıntılı olarak incelenmektedir. CMK m. 324– compensation 141– compensation 144 (CMK m. 324–338 ve 141–144) hükümleri doğrultusunda hazırlanan bu ders notları, ceza muhakemesinde adil yargılanma hakkının tamamlayıcısı olan maddi ve manevi tazminat sistemini ayrıntılı biçimde ele alır. Hukuk öğrencileri, hâkimlik-savcılık adayları ve uygulamacılar için güncel, açıklayıcı ve sistematik nitelikte CMK ders notlarıdır.
YARGILAMA GİDERLERİ VE TAZMİNAT CMK DERS NOTLARI
Ceza muhakemesi, yalnızca maddi gerçeğin ortaya çıkarılması değil, aynı zamanda kamu kaynaklarının ve bireylerin haklarının dengeli biçimde kullanılmasını amaçlar.
Bu nedenle, yapılan yargılama faaliyetinin doğurduğu ekonomik yükümlülükler ve olası zararların giderilmesi, sistemin adil işleyişi açısından büyük önem taşır.
Bu bölümde, yargılama giderlerinin kapsamı, kim tarafından karşılanacağı ve haksız yargılama nedeniyle tazminat hakkı ayrıntılı biçimde incelenir.
I. YARGILAMA GİDERLERİ
Tanımı ve Kapsamı
Yargılama giderleri, bir ceza davasının yürütülmesi sırasında kamu tarafından yapılan harcamalardır.
Bunlar, adalet hizmetinin maliyetini ifade eder ve CMK m. 324 ve devamı hükümleriyle düzenlenmiştir.
Yargılama giderlerine örnek olarak şunlar sayılabilir:
- Tebligat, posta, dosya, bilirkişi, tanık ve keşif giderleri,
- Zorla getirme masrafları,
- Çevirmen ve tercüman ücretleri,
- Dosyanın düzenlenmesi ve muhafaza giderleri,
- Adli tıp incelemeleri veya laboratuvar analizleri ücretleri.
Örnek: Bir tanığın başka şehirden getirilmesi için yapılan ulaşım ve konaklama masrafları da yargılama gideridir.
Yargılama Giderlerinden Sorumluluk
Ceza muhakemesinde giderlerden kimlerin sorumlu olacağı, davanın sonucuna göre belirlenir:
- Sanığın mahkûmiyeti hâlinde:
- Kural olarak tüm yargılama giderleri sanığa yüklenir.
- Ancak mahkeme, ekonomik durumunu göz önüne alarak giderlerin bir kısmını Devlet üzerinde bırakabilir.
- Beraat hâlinde:
- Giderler Devlet hazinesine yüklenir.
- Ancak sanığın yersiz beyanları veya kötü niyetli davranışları varsa, giderlerin tamamı ya da bir kısmı ona yüklenebilir.
- Davanın düşmesi veya ceza verilmesine yer olmadığı hâlinde:
- Suç sabit değilse, giderler yine Devlet tarafından karşılanır.
Not: Mağdur veya katılan, kendi talebiyle yapılan işlemlerin giderlerinden sorumlu olabilir (örneğin özel bilirkişi talebi).
Yargılama Giderlerinin Tahsili ve İadesi
- Mahkeme, hükümle birlikte giderlerin kim tarafından ödeneceğine karar verir.
- Giderler, hüküm kesinleştiğinde icra dairesi aracılığıyla tahsil edilir.
- Haksız yere ödenmiş yargılama giderleri, mahkeme kararıyla iade edilir.
Uygulama Notu: CMK m. 325 uyarınca, sanık hakkında beraat kararı verilmişse, daha önce ödediği harç ve giderlerin tamamı kendisine geri ödenir.
II. HAKSIZ KORUMA TEDBİRLERİ NEDENİYLE TAZMİNAT (CMK m. 141–144)
Ceza muhakemesi sürecinde bazı durumlarda kişilerin özgürlüğü, malları veya hakları geçici olarak sınırlanabilir.
Eğer bu tedbirler hukuka aykırı veya haksız biçimde uygulanmışsa, zarar gören kişiye Devlete karşı tazminat hakkı doğar.
Tazminat Hakkının Dayanağı
Tazminat hakkı, Anayasa’nın 19. maddesiyle güvence altına alınmıştır:
“Hukuka aykırı olarak yakalanan veya tutuklanan kimseler, uğradıkları zarar için Devletten tazminat isteyebilirler.”
Bu ilke, hukuk devleti ve kişi özgürlüğü anlayışının doğal sonucudur.
Devlet, kendi yargı organlarının hatalı işlemlerinden doğan zararlardan sorumludur.
Tazminat İsteyebilecek Kişiler
Aşağıdaki durumlarda olan herkes, Devletten tazminat talep edebilir:
- Kanuna aykırı yakalanan veya tutuklananlar,
- Kanuni süre içinde hâkim önüne çıkarılmayanlar,
- Hakları hatırlatılmadan sorgulanan veya ifadesi alınanlar,
- Hakkında beraat veya kovuşturmaya yer olmadığına karar verilenler,
- Makûl sürede yargılanmayanlar,
- Kanunsuz biçimde arama veya el koyma işlemine maruz kalanlar.
Örnek: Tutuklama kararı bozulan bir sanık, “haksız tutuklama” nedeniyle CMK m. 141’e dayanarak tazminat talep edebilir.
Tazminat Talebi ve Usulü
- Talep, kesinleşmiş kararın tebliğinden itibaren üç ay içinde, en geç bir yıl içinde yapılmalıdır.
- Yetkili mahkeme, Ağır Ceza Mahkemesidir.
- Mahkeme, duruşma açmaksızın veya gerekirse duruşmalı inceleme yaparak karar verir.
Tazminat talepleri iki türdür:
- Maddi tazminat: Özgürlüğün haksız kısıtlanması, iş kaybı, gelir kaybı, tedavi giderleri.
- Manevi tazminat: Kişinin itibarı, özgürlüğü, ruhsal dengesi üzerindeki zararın karşılığıdır.
Not: Tazminat miktarının belirlenmesinde, olayın ağırlığı, kişinin sosyal durumu ve mağduriyet süresi dikkate alınır.
Tazminat Davasının Reddi
Bazı durumlarda kişi, tazminat hakkını kaybedebilir:
- Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilmişse,
- Hükümlü kendi kusuruyla zarara yol açmışsa (örneğin kaçmaya çalışırken zarar görmüşse),
- Tedbirin uygulanmasına kendisi neden olmuşsa.
Örnek: Polis çağrısına rağmen ifade vermeye gitmeyen bir kişi zorla getirildiğinde, bu tedbir hukuka uygundur; tazminat talebi reddedilir.
Tazminatın Ödenmesi ve Sonuçları
Mahkeme tazminata hükmederse, karar kesinleştiğinde ödeme Devlet Hazinesi tarafından yapılır.
Devlet, zarar ödedikten sonra kusurlu yargı görevlisine rücu edebilir (geri ödeme talebinde bulunabilir).
Uygulama Notu: Bu düzenleme, hem mağduru korur hem de kamu görevlilerinin dikkatli davranmasını sağlar; böylece adalet sistemi kendi içinde bir denge kurar.
III. ADLÎ YARDIM VE YARGILAMA GİDERLERİNDEN MUAFİYET
Ceza muhakemesinde ekonomik imkânı olmayan kişilerin adalete erişimini sağlamak amacıyla adli yardım kurumu geliştirilmiştir.
Bu kurum sayesinde, kişi mahkeme harçlarını ve giderlerini ödemeden savunma hakkını kullanabilir.
- Adli yardım talebi mahkemeye yapılır, ekonomik durum belgeleriyle ispatlanır.
- Talep kabul edilirse, kişi yargılama giderlerinden muaf olur ve müdafi ücreti Devlet tarafından karşılanır.
Not: Adli yardım, adil yargılanma hakkının vazgeçilmez unsurudur; yoksulluk, adaletin kapısını kapatamaz.
Sonuç
Yargılama giderleri ve tazminat hükümleri, ceza adaletinin ekonomik boyutunu düzenler.
Bir yandan kamu kaynaklarının doğru kullanımını sağlarken, diğer yandan bireyin haksız müdahalelere karşı korunmasını güvence altına alır.
Adalet, yalnızca ceza vermekle değil; haksızlığa uğrayanın zararını onarmakla da tamamlanır.
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Av. Gökhan Yağmur, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren, ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşmış bir avukattır. Uzun yıllara dayanan mesleki deneyimiyle birlikte yalnızca dava ve uyuşmazlıkların çözümünde değil, aynı zamanda önleyici hukuk danışmanlığı, sözleşme yönetimi ve şirketlere stratejik hukuki destek sunmaktadır.
Ceza yargılamaları, boşanma ve velayet davaları, ticari uyuşmazlıklar ve marka–patent süreçlerinde müvekkillerine etkin savunma ve çözüm odaklı yaklaşımıyla hizmet vermektedir. Ayrıca TÜRKPATENT, USPTO ve EUIPO nezdinde marka tescili ve fikri mülkiyet koruması konularında hem yerli hem de yabancı müvekkillere danışmanlık sağlamaktadır. – Turkey Brand Law
Kurucusu olduğu Hukuk Plus, HukukBankasi.net ve diğer dijital projeleriyle hukuk öğrencileri, stajyer avukatlar ve meslektaşlara yönelik özgün bir ekosistem geliştirmiştir. Bu sayede hukuk bilgisinin paylaşımı, güncel içtihatların takibi ve mesleki dayanışmanın güçlenmesine katkı sunmaktadır.
Av. Gökhan Yağmur, girişimci vizyonu ile yalnızca klasik avukatlık hizmeti sunmakla kalmayıp; marka yönetimi, e-ticaret hukuku, uluslararası şirket danışmanlığı ve dijital hukuk çözümleri alanlarında da fark yaratan çalışmalara imza atmaktadır.
Daha fazla bilgi için:
📌 www.gokhanyagmur.com
📌 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 0542 157 06 34
Yolculuk Süresini Hesaplayın
Yakındaki yerler için seyahat süresini ve yol tariflerini görün
