HMGS Ders Notları (Tüm Konular) – Güncel, Özet ve Sınav Odaklı Anlatım – Ücretsiz
Giriş: HMGS Sınavı İçin En Güvenilir Ders Notları Tek Sayfada
HMGS ders notları- HMGS sınavı, özellikle kamu kurumlarında hukuk bilgisi gerektiren pozisyonlara atanmak isteyen adaylar için hayati önem taşır. Bu sınava hazırlık süreci çoğu zaman dağınık kaynaklar, eksik notlar ve zaman kaybı ile geçmektedir. İşte bu sayfa, tüm bu sorunları ortadan kaldırmak için oluşturulmuştur.
Avukat Gökhan Yağmur tarafından hazırlanmış olan bu kapsamlı sayfa, hukuka girişten yargı teşkilatına kadar tüm HMGS derslerini, sade ve sınav odaklı bir dille tek yerde sunmaktadır. Her konu başlığı altında özet bilgiler, kritik kavramlar, sınavlarda çıkan örnekler ve dikkat edilmesi gereken noktalar yer almaktadır.
| Ders Başlığı | Link |
|---|---|
| Anayasa Hukuku | Tıklayın |
| Anayasa Yargısı | Tıklayın |
| İdare Hukuku | Tıklayın |
| İdari Yargılama Usulü | Tıklayın |
| Medeni Hukuk | Tıklayın |
| Borçlar Hukuku Özel Hükümler | Tıklayın |
| Borçlar Hukuku Genel Hükümler | Tıklayın |
| Ticaret Hukuku | Tıklayın |
| Hukuk Muhakemeleri Usulü ( HMK ) | Tıklayın |
| İcra ve İflas Hukuku | Tıklayın |
| Ceza Hukuku Genel | Tıklayın |
| Ceza Hukuku Özel | Tıklayın |
| Ceza Yargılama Usulü ( CMK ) | Tıklayın |
| İş Hukuku | Tıklayın |
| Vergi Hukuku | Tıklayın |
| Vergi Usul Hukuku | Tıklayın |
| Avukatlık Hukuku | Tıklayın |
| Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi | Tıklayın |
| Türk Hukuk Tarihi | Tıklayın |
| Sosyal Güvenlik Hukuku | Tıklayın |
| Milletlerarası Hukuk | Tıklayın |
| Milletlerarası Özel Hukuk | Tıklayın |
| Genel Kamu Hukuku | Tıklayın |
⚖️ Hukuka Giriş
📌 Hukukun Tanımı ve Fonksiyonu
Hukuk Nedir?
Hukuk, toplum düzenini sağlamak amacıyla devletin koyduğu ve yaptırım gücüyle desteklediği kurallar bütünüdür. Kapsamı çok geniştir: bireyler arası ilişkileri düzenler, hakları korur, yükümlülükler belirler.
Hukuka Giriş Tüm Ders Notları İçin Tıklayınız
Hukukun temel fonksiyonları:
- Düzenleme: Toplumsal hayatın belirli kurallara göre işlemesini sağlar.
- Yaptırım: Kurallara uyulmadığında uygulanacak sonuçları belirler.
- Çatışmayı çözme: Mahkemeler aracılığıyla uyuşmazlıkları çözer.
- Adaleti gerçekleştirme: Hakkaniyete dayalı kararlar alınmasını sağlar.
📌 Hukuk Kurallarının Özellikleri ve Diğer Sosyal Kurallar
Hukuk – Din – Ahlak – Görgü Kuralları Ayrımı
| Özellik | Hukuk Kuralları | Ahlak Kuralları | Din Kuralları | Görgü Kuralları |
|---|---|---|---|---|
| Kaynağı | Devlet | Vicdan | İlahi otorite | Toplum |
| Yaptırımı | Maddi-zorlayıcı | Manevi | Uhrevî | Toplumsal dışlama |
| Yazılılık | Genellikle yazılı | Yazısız | Yazılı/yazısız | Yazısız |
Hukuk kurallarının temel farkı: Devlet zoruyla uygulanabilir olmasıdır.
📌 Hukukun Kaynakları
Asli ve Tali Kaynaklar
- Yazılı Kaynaklar (Asli):
- Anayasa
- Kanunlar
- Kanun hükmünde kararnameler
- Tüzük ve yönetmelikler
- Yazısız Kaynaklar:
- Örf ve adet hukuku
- Yardımcı Kaynaklar:
- Yargı kararları
- Bilimsel görüşler (doktrin)
📌 En çok soru çıkan nokta:
Kanun – Tüzük – Yönetmelik sıralaması normlar hiyerarşisi açısından önemlidir. Bu hiyerarşide üstte olan norm, alttakini iptal edebilir.
📌 Hukukun Dalları
Kamu Hukuku ve Özel Hukuk Ayrımı
Kamu Hukuku: Devletin üstün otoriteyle bireyler ve kurumlar üzerindeki düzenlemeleridir.
Özel Hukuk: Bireyler arasındaki eşitlik ilkesine dayalı ilişkilerdir.
| Kamu Hukuku | Özel Hukuk |
|---|---|
| Anayasa Hukuku | Medeni Hukuk |
| Ceza Hukuku | Borçlar Hukuku |
| İdare Hukuku | Ticaret Hukuku |
| Vergi Hukuku | İş Hukuku |
📌 Pozitif Hukuk – Mevzu Hukuku – Doğal Hukuk
Hukukun Uygulanabilirlik Aşamaları
- Pozitif Hukuk: Fiilen yürürlükte olan kurallar
- Mevzu Hukuk: Yazılı halde bulunan normlar
- Doğal Hukuk: Zihinsel-ahlaki temelli evrensel hukuk ilkeleri
📌 Sık Sorulanlar – HMGS Ders Notları
Soru: Hukuk kuralları ile ahlak kuralları arasındaki en temel fark nedir?
🟢 Cevap: Hukuk kurallarında devlet yaptırımı varken, ahlak kurallarında yalnızca vicdani yaptırım vardır.
Soru: Yazılı hukuk kaynakları arasında hiyerarşi nasıldır?
🟢 Cevap: Anayasa > Kanun > Tüzük > Yönetmelik > Genelgeler
Anayasa Hukuku
📌 Anayasanın Tanımı ve Niteliği
Anayasa Nedir?
Anayasa, bir devletin temel yapısını, organlarını, bu organların birbirleriyle ilişkilerini ve bireylerin temel hak ve özgürlüklerini düzenleyen, en üstün hukuk normudur.
🔹 Diğer tüm hukuk kuralları, Anayasaya uygun olmak zorundadır.
🔹 Anayasa, devletin hukuki çerçevesini belirler.
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, 1982 yılında kabul edilmiştir ve halen yürürlüktedir.
Tüm Anayasa Hukuku HMGS Ders Notları İçin Tıklayınız
📌 Anayasa Türleri ve Özellikleri
Yazılı – Yazısız Anayasa Ayrımı
- Yazılı Anayasa: Kuralların açıkça metne bağlandığı sistemdir. (Örn: Türkiye)
- Yazısız Anayasa: Teamül ve geleneklerle oluşur. (Örn: Birleşik Krallık)
Sert – Yumuşak Anayasa Ayrımı
- Sert (Katı) Anayasa: Değiştirilmesi zor olan anayasalardır. (Türkiye Anayasası böyledir.)
- Yumuşak Anayasa: Değiştirilmesi sıradan kanunlar gibi kolaydır.
📌 H4: Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, yazılı ve sert bir anayasadır.
📌 Anayasanın Üstünlüğü ve Bağlayıcılığı
Normlar Hiyerarşisinde Anayasa
Anayasa, normlar hiyerarşisinin en tepesinde yer alır. Tüm kanunlar ve idari işlemler ona uygun olmak zorundadır. Aksi durumda iptal edilebilirler.
Anayasa’nın bağlayıcılığı, sadece yasama-yürütme için değil; yargı organları ve idare için de geçerlidir.
📌 Türkiye Cumhuriyeti’nin Temel Nitelikleri
1982 Anayasası’nın 1 ila 3. Maddeleri
- Devletin Şekli: Türkiye Cumhuriyeti, laik ve demokratik bir hukuk devletidir.
- Cumhuriyetçilik: Egemenlik, kayıtsız şartsız milletindir.
- Laiklik: Din ve devlet işlerinin ayrılması esastır.
Bu maddeler, değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif dahi edilemez.
📌 H4: HMGS’de bu maddeye sıkça yer verilir. “1-3. maddelerin değiştirilemeyeceği” bilgisi test sorularının vazgeçilmezidir.
📌 Kuvvetler Ayrılığı İlkesi
Yasama – Yürütme – Yargı
Yasama: TBMM tarafından gerçekleştirilir.
Yürütme: Cumhurbaşkanı ve yardımcıları eliyle uygulanır.
Yargı: Bağımsız mahkemeler tarafından yerine getirilir.
Anayasa’nın 9. maddesi: “Yargı yetkisi, Türk milleti adına bağımsız mahkemelerce kullanılır.”
📌 Temel Hak ve Özgürlükler
Temel Hak Türleri – HMGS Ders Notları
- Kişi Hakları ve Özgürlükleri: Yaşama hakkı, kişi dokunulmazlığı, düşünce ve ifade özgürlüğü
- Sosyal ve Ekonomik Haklar: Eğitim, sağlık, sosyal güvenlik hakkı
- Siyasi Haklar: Seçme ve seçilme, siyasi faaliyette bulunma hakkı
Temel Hakların Sınırlandırılması
Anayasa’ya göre temel hak ve özgürlükler;
- Ancak kanunla sınırlanabilir
- Demokratik toplum düzeni ve ölçülülük ilkesi dikkate alınarak kısıtlanabilir
- Özlerine dokunulamaz
📌 H4: Hakların “çekirdek alanı” hiçbir şekilde sınırlandırılamaz. (Örn: İşkence yasağı)
📌 Olağanüstü Haller ve Anayasa
OHAL’de Temel Haklar
OHAL dönemlerinde temel hak ve özgürlükler, ölçülülük ve zorunluluk ilkelerine uygun olarak sınırlandırılabilir. Ancak;
- Yaşama hakkı
- İşkence yasağı
- Din ve vicdan özgürlüğü
gibi çekirdek haklar sınırlanamaz.
📌 Sık Sorulanlar – HMGS Ders Notları
Soru: Anayasada değiştirilemeyecek hükümler nelerdir?
🟢 Cevap: İlk 3 madde – Devletin şekli, cumhuriyet nitelikleri, devletin bütünlüğü ve resmi dili.
Soru: Anayasa yargısı hangi mahkemeye aittir?
🟢 Cevap: Anayasa Mahkemesi
Soru: Olağanüstü hallerde hangi haklar korunur?
🟢 Cevap: Yaşama hakkı, işkence yasağı, din-vicdan özgürlüğü gibi çekirdek haklar.
Ceza Hukuku (Genel Hükümler)
📌 Ceza Hukukunun Amacı ve Niteliği – HMGS Ders Notları
Ceza hukuku, kişilerin hangi eylemlerinin suç oluşturduğunu ve bu suçlara karşı uygulanacak yaptırımları belirleyen kamu hukuku dalıdır. Toplum düzenini sağlamak, suçluyu cezalandırmak ve suç işlenmesini önlemek gibi işlevleri vardır.
Ceza hukuku birey ile devlet arasındaki ilişkileri düzenler. Suçun varlığı hâlinde bireyin özgürlüğü sınırlanabilir; bu yönüyle ceza hukuku zorlayıcı (repressive) niteliktedir.
Tüm Ceza Hukuku HMGS Ders Notları İçin Tıklayınız
📌 Suçun Unsurları – HMGS Ders Notları
Maddi Unsur
Suçun dış dünyada gözlemlenebilen, harekete dayalı kısmıdır. Üç temel öğeden oluşur:
- Fiil (Hareket): Suç teşkil eden davranış (örn: öldürme, çalma)
- Netice: Fiilin yol açtığı sonuç (örn: ölüm, zarar)
- Nedensellik bağı: Fiil ile netice arasındaki bağ
Manevi Unsur
Suçun failin zihinsel durumu ile ilgili kısmıdır. İki ana türü vardır:
- Kast: Bilerek ve isteyerek hareket etme
- Taksir: Dikkatsizlik, tedbirsizlik, öngörülemezlik gibi hâller
Ceza hukuku prensibi: “Suçsuz ceza olmaz.” Bu da kast veya taksir gibi bir manevi unsurun varlığını gerektirir.
📌 Suçun Hukuka Aykırılığı
Bir fiilin suç sayılabilmesi için sadece kanuna aykırı olması yetmez; aynı zamanda hukuka uygunluk nedenlerinin bulunmaması gerekir.
Hukuka Uygunluk Nedenleri
- Kanun Hükmünü Yerine Getirme: Yasal bir görevin yerine getirilmesi
- Meşru Savunma: Kendine veya başkasına yönelen haksız saldırıyı önleme
- Zorunluluk Hali: Kişi veya başkasının hakkını korumak için zorunlu eylemde bulunma
- İlgilinin Rızası: Kişinin üzerinde tasarruf hakkı olan bir konuda rıza göstermesi
📌 H4: Meşru savunmada sınırın aşılması durumunda taksir veya kusurluluk incelemesi yapılabilir.
📌 Ceza Sorumluluğunu Kaldıran veya Azaltan Hâller
Yaş Küçüklüğü
- 0–12 yaş: Cezai sorumluluk yoktur.
- 12–15 yaş: Algılama yeteneği varsa ceza verilir.
- 15–18 yaş: Cezai sorumluluk vardır ancak indirim uygulanır.
Akıl Hastalığı
- TCK m.32/1: Tam akıl hastalığı → ceza verilmez, güvenlik tedbiri uygulanır.
- TCK m.32/2: Az akıl hastalığı → cezada indirim yapılır.
Geçici Nedenler, Alkol ve Uyuşturucu Etkisi
- İradi alkol/uyuşturucu: Ceza sorumluluğunu kaldırmaz.
- İradi olmayan (zorla verilmiş) maddeler: Ceza sorumluluğunu kaldırabilir.
📌 Suça Teşebbüs ve İştirak -HMGS Ders Notları
Teşebbüs
Fail, suç işlemeye başlar ancak suç tamamlanmazsa, teşebbüs hükümleri uygulanır.
- Elverişli hareket ve
- Suçun icra safhasına geçilmiş olması şarttır.
📌 H4: Teşebbüste ceza, işlenmek istenen suçun cezasından indirilir.
Suça İştirak Türleri
- Asli Fail: Suçu doğrudan işleyen
- Azmettiren: Suç işlemeye yönlendiren kişi
- Yardım Eden: Suçun işlenmesine katkıda bulunan kişi
TCK m.37 – 39 arasında düzenlenir. Her iştirakçinin sorumluluğu kendi fiiline göre belirlenir.
📌 Suçun Sınıflandırılması
- İhmali Suçlar: Yapılması gereken eylemin yapılmaması (örn: yardım etmeme)
- Mütemadi Suçlar: Sürekli devam eden suçlar (örn: kişiyi hürriyetinden yoksun kılma)
- Ani Suçlar: Anlık gerçekleşir (örn: hırsızlık)
- Serbest Hareketli Suçlar: Her türlü davranışla işlenebilir
- Seçimlik Hareketli Suçlar: Alternatif eylemlerle işlenebilir
📌 Sık Sorulanlar – HMGS Ders Notları
Soru: Taksirle işlenen suçlarda manevi unsur nedir?
🟢 Cevap: Dikkatsizlik, özensizlik gibi taksirli davranışlar
Soru: Ceza sorumluluğunu tamamen ortadan kaldıran akıl hastalığı hangi maddededir?
🟢 Cevap: TCK m.32/1
Soru: Meşru savunmada sınır aşılırsa ne olur?
🟢 Cevap: Failin cezai sorumluluğu kaldırılmaz, ancak ceza indirimi yapılabilir.
Medeni Hukuk (Başlangıç ve Kişiler Hukuku)
📌 Medeni Hukukun Tanımı ve Konusu
Medeni hukuk, kişilerin özel ilişkilerini düzenleyen hukuk dalıdır. Aile, malvarlığı, kişi hakları gibi alanlara müdahale eder ve bireylerin günlük yaşantısını doğrudan ilgilendirir.
Türk Medeni Kanunu (TMK), 4 ana bölümden oluşur:
- Kişiler Hukuku
- Aile Hukuku
- Miras Hukuku
- Eşya Hukuku
📌 H4: HMGS kapsamında en çok ağırlık verilen kısım, kişiler hukukudur.
Tüm Medeni Hukuku HMGS Ders Notları İçin TIklayınız
📌 Kişi Kavramı ve Türleri – HMGS Ders Notları
Gerçek Kişiler
Gerçek kişi, insan varlığına sahip olan her bireydir. Hukuken doğumla birlikte kişi sıfatı kazanılır.
- Kişiliğin başlangıcı: Sağ doğmak koşuluyla, tam ve sağ doğum anı itibariyle kişi olunur (TMK m.28).
- Kişiliğin sonu: Ölüm ile sona erer.
- Hak ehliyeti: Doğuştan itibaren haklara ve borçlara sahip olabilme yeteneğidir (TMK m.8).
Tüzel Kişiler
Bir araya gelmiş kişilerin veya mal topluluklarının, hukuk düzenince tanınmış bir kişilik kazanmasıdır.
İkiye ayrılır:
- Kamu Tüzel Kişileri: Devlet, belediye, üniversite gibi
- Özel Tüzel Kişiler: Dernek, vakıf, şirket gibi
📌 Ehliyet Türleri
Hak Ehliyeti
Doğmakla kazanılır, ömür boyu sürer. Her insan hak ehliyetine sahiptir.
Fiil Ehliyeti – HMGS Ders Notları
Kişinin kendi eylemleriyle haklar kazanabilmesi ve borç altına girebilmesidir.
Fiil ehliyeti için şu şartlar gerekir:
- Ayırt etme gücü (temyiz kudreti)
- Erginlik (18 yaş veya evlenme)
- Kısıtlı olmama (vesayet altında olmama)
📌 H4: 15 yaşındaki, temyiz kudretine sahip bir kişi, sınırlı ehliyetli sayılır.
📌 Ayırt Etme Gücü ve Ehliyetin Sınıflandırılması
Ayırt Etme Gücü
Kişinin, yaptığı işlemin anlam ve sonuçlarını değerlendirme yeteneğidir. Akıl hastalığı, sarhoşluk veya yaş küçüklüğü ile bu güç ortadan kalkabilir.
Ehliyet Sınıfları
| Ehliyet Durumu | Tanım |
|---|---|
| Tam Ehliyetli | 18 yaşını doldurmuş, temyiz kudretine sahip ve kısıtlı değil |
| Sınırlı Ehliyetli | Bazı işlemler için kanuni temsilcinin izni gerekebilir |
| Sınırlı Ehliyetsiz | Temyiz kudreti olan ama reşit olmayan kişilerdir |
| Tam Ehliyetsiz | Temyiz kudreti olmayan kişilerdir, işlemleri hükümsüzdür |
📌 Yerleşim Yeri (İkametgah)
Yerleşim yeri, bir kişinin sürekli kalma niyetiyle bulunduğu yerdir.
🔹 Hukuki işlemlerde ikametgah adresi esastır.
🔹 Kişinin sadece bir yerleşim yeri olabilir.
🔹 Tüzel kişilerde yerleşim yeri, idare merkezidir.
📌 Hısımlık Türleri – HMGS Ders Notları
Kan Hısımlığı ve Kayın Hısımlığı
- Kan hısımlığı: Doğrudan kan bağı olan kişiler arasında kurulan bağdır.
- Üstsoy: Anne, baba, dede
- Altsoy: Çocuk, torun
- Yansoy: Kardeş, amca, hala
- Kayın hısımlığı: Evlilik ile oluşan bağdır (örn: kayınvalide, damat)
📌 H4: Kayın hısımlığı, evlilik sona erse bile devam etmez.
📌 Kişiliğin Korunması
Her birey, kişilik değerlerine saldırıya karşı hukuk önünde korunur.
Bu korunma, özellikle şu alanlarda gündeme gelir:
- Adı, şerefi, onuru, özel hayatı
- Fiziksel ve ruhsal bütünlük
- Resim ve ses kullanımı
📌 H4: Kişilik haklarına saldırı hâlinde, dava açma hakkı vardır.
TMK m.24-25 hükümleri kişilik haklarının korunmasını düzenler.
📌 Kişiliğin Sona Ermesi
Ölüm ve Gaiplik
- Ölüm hâli: Kişilik ölümle sona erer.
- Gaiplik: Kişiden uzun süre haber alınamaması veya ölüm tehlikesi içinde kaybolmuş olması hâlinde mahkeme kararıyla gaip ilan edilebilir.
Gaiplikte ölüm karinesi işletilir ve kişi ölmüş gibi işlem görür.
📌 Sık Sorulanlar – HMGS Ders Notları
Soru: 17 yaşında, temyiz kudretine sahip bir kişi nasıl nitelendirilir?
🟢 Cevap: Sınırlı ehliyetsiz
Soru: Kişilik ne zaman başlar ve sona erer?
🟢 Cevap: Sağ doğmak şartıyla doğumla başlar, ölümle sona erer.
Soru: Ehliyetsiz bir kişinin yaptığı hukuki işlem geçerli midir?
🟢 Cevap: Temyiz kudreti yoksa işlemleri kesin hükümsüzdür.
Borçlar Hukuku (Genel Hükümler)
📌 Borçlar Hukukunun Tanımı ve Konusu
Borçlar hukuku, özel hukuk içinde yer alan ve kişiler arasında borç ilişkilerini düzenleyen hukuk dalıdır.
Borç ilişkisi, alacaklı ve borçlu arasında kurulan; bir tarafın (borçlu) edimi ifa etmesini, diğer tarafın (alacaklı) ise bu edimi talep etmesini içeren hukuki bağdır.
Borçlar hukuku sadece para ilişkilerini değil; mal teslimi, hizmet sunumu, zarar giderme gibi konuları da kapsar.
Tüm Borçlar Hukuku HMGS Ders Notları İçin Tıklayınız
📌 Borcun Kaynakları
Borç ilişkisi çeşitli hukuki nedenlerden doğabilir. Bunlar:
1. Sözleşmeler
Tarafların karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanları ile kurulan borç ilişkisidir.
🔹 Sözleşme kurmak için:
- Ehliyetli iki taraf gerekir
- Sözleşme konusu imkânsız, hukuka ve ahlaka aykırı olmamalı
- Taraflar özgür iradeyle rıza göstermeli
📌 H4: TBK (Türk Borçlar Kanunu) uyarınca sözleşme, şekle tabi değilse sözlü de kurulabilir.
2. Haksız Fiiller
Hukuka aykırı, kusurlu ve zarar verici bir davranış nedeniyle ortaya çıkan borç ilişkisidir.
(Örn: Trafik kazasında zarar görenin tazminat istemesi)
Haksız fiilin şartları:
- Fiil (davranış)
- Hukuka aykırılık
- Kusur
- Zarar
- Nedensellik bağı
3. Sebepsiz Zenginleşme
Hukuki bir neden olmadan bir kimsenin malvarlığında artış, diğerinin malvarlığında eksilme olursa, bu zenginleşme iade borcu doğurur.
Örnek: Yanlışlıkla fazla ödeme yapılması
📌 Borcun Konusu ve Türleri – HMGS Ders Notları
Borcun konusu genellikle:
- Bir şeyi verme (örneğin para)
- Bir şeyi yapma (örneğin onarım)
- Yapmamayı taahhüt etme (örneğin rekabet etmeme)
Borcun konusu belirli olmalı ve objektif olarak tespit edilebilir olmalıdır.
📌 Sözleşmenin Kurulması
Sözleşmenin oluşması için şu unsurlar gerekir:
Teklif (İcap) ve Kabul
- İcap: Bir tarafın sözleşme yapma yönündeki irade beyanı
- Kabul: Diğer tarafın icaba olumlu cevabı
📌 H4: İcap bağlayıcıysa, geri çekilemez.
📌 H4: Kabul, icapla uyumlu olmalıdır; farklı olursa yeni bir icap sayılır.
İrade Bozuklukları
Aşağıdaki hâllerde sözleşme iptal edilebilir:
- Yanılma (Hata): Taraf, sözleşmenin içeriğinde veya özünde yanılmıştır.
- Aldatma (Hile): Karşı tarafın yanıltıcı davranışı vardır.
- Korkutma (İkrah): Kişi tehdit altında sözleşme yapmıştır.
📌 Borcun İfası – HMGS Ders Notları
İfa, borçlunun edimini yerine getirmesidir.
- Yer: Borçlunun ifa zamanındaki ikametgahıdır.
- Zaman: Taraflarca kararlaştırılan tarihte
- Kime yapılır: Alacaklıya veya yetkili temsilcisine
📌 H4: Zamanında ifa edilmemesi hâlinde, temerrüt gündeme gelir.
📌 Borcun Sona Erme Hâlleri
- İfa: Borç ödenerek sona erer
- İbra: Alacaklının borçtan vazgeçmesi
- Takas: İki tarafın karşılıklı borçlarını birbirine mahsup etmesi
- Zamanaşımı: Borcun belirli süre sonunda dava edilememesi
📌 H4: TBK’ya göre, borçlar genellikle 10 yıl sonunda zamanaşımına uğrar.
📌 Borç İlişkisinde Temerrüt – HMGS Ders Notları
Borçlunun Temerrüdü
Borçlu edimi zamanında yerine getirmezse ve alacaklı ihtarda bulunursa, temerrüt oluşur.
- Sonuç: Tazminat sorumluluğu doğabilir
- Para borçlarında: İhtara gerek olmadan temerrüt oluşur
Alacaklının Temerrüdü
Alacaklı haklı bir nedenle edimi kabul etmezse alacaklı temerrüdü doğar. Borçlunun sorumluluğu azalır.
📌 Sözleşmeye Aykırılık ve Tazminat – HMGS Ders Notları
Taraflardan biri yükümlülüğünü yerine getirmezse, diğer taraf:
- İfa talep edebilir
- Sözleşmeyi feshedebilir
- Zararının tazminini isteyebilir
Tazminat için zarar, kusur ve nedensellik şarttır.
📌 Sık Sorulanlar
Soru: Borcun kaynakları nelerdir?
🟢 Cevap: Sözleşme, haksız fiil, sebepsiz zenginleşme
Soru: Hata ve hile sonucu yapılan sözleşmeler geçerli midir?
🟢 Cevap: Geçerlidir, ancak iptali istenebilir.
Soru: Para borçlarında temerrüt için ihtar gerekir mi?
🟢 Cevap: Gerekmez, doğrudan temerrüt oluşur.
İdare Hukuku
📌 İdare Hukukunun Tanımı ve Konusu
İdare hukuku, yürütme organının (idarenin) işleyişini, yetkilerini, faaliyetlerini ve bireylerle olan ilişkilerini düzenleyen kamu hukuku dalıdır. Bu alan, yasama ve yargı dışındaki tüm devlet faaliyetlerinin hukukunu kapsar.
İdare hukuku, özel kişilerin kamu gücüyle karşılaştığı yerdir.
Tüm İdare Hukuku HMGS Ders Notları İçin Tıklayınız
📌 İdarenin Özellikleri ve Faaliyet Alanları – HMGS Ders Notları
İdarenin Genel Özellikleri
- Yasallık ilkesi: İdare, ancak kanunla belirlenen sınırlar içinde hareket edebilir.
- Tek yanlı işlem yapabilme: İdare, bireyin rızasına ihtiyaç duymadan işlem yapabilir.
- Kamu gücü ayrıcalıkları: Zor kullanma, ceza kesme, ruhsat verme gibi yetkiler
- Yargı denetimine tabi olma: İdari işlemler, yargı yoluyla denetlenebilir.
İdarenin Başlıca Faaliyetleri
- Düzenleyici faaliyetler (yönetmelik, genelge çıkarma)
- İzin, ruhsat, kayıt gibi işlemler
- Kamu hizmetlerinin sunumu
- Denetim, yaptırım uygulama
📌 İdari İşlemler ve Türleri – HMGS Ders Notları
İdari işlem, idare tarafından kamu gücüne dayanarak yapılan tek taraflı, hukukî sonuç doğuran işlemdir. Genellikle yazılıdır ve resmî belgelere dayanır.
İdari İşlemlerin Türleri
- Birel işlemler: Kişiye özel işlemlerdir (örneğin: memur atama kararı)
- Düzenleyici işlemler: Genel ve soyut işlemlerdir (örneğin: yönetmelik)
📌 H4: En çok soru çıkan kavram: Düzenleyici işlem – birel işlem ayrımı
İdari İşlemlerin Unsurları
- Yetki
- Şekil
- Sebep
- Konu
- Amaç
Bu unsurlardan biri sakatsa, işlem iptal edilebilir.
📌 İdari Yaptırımlar – HMGS Ders Notları
İdare, kamu düzenini korumak için bazı cezai işlemler uygulayabilir:
- İdari para cezaları
- Faaliyet durdurma
- İş yeri kapatma
- Ruhsat iptali
📌 H4: İdari yaptırımlar cezai değil, idari niteliktedir. Ancak yargı yoluna başvuru mümkündür.
📌 İptal Davası ve Tam Yargı Davası
İptal Davası – HMGS Ders Notları
İdari işlemlerin hukuka aykırılığı nedeniyle iptali için açılan davadır.
Koşulları:
- Hukuki menfaat
- Süre (genellikle 60 gün)
- Ehliyet
Tam Yargı Davası – HMGS Ders Notları
İdari eylem veya işlem nedeniyle kişisel bir zarar doğmuşsa, bu zararın tazmini için açılır. (Örn: haksız disiplin cezası nedeniyle itibar kaybı)
📌 İdari Yargı Teşkilatı ve Danıştay
Yargı Yolları – HMGS Ders Notları
İdari davalar, idare mahkemeleri, vergi mahkemeleri ve bölge idare mahkemelerinde görülür.
- İlk derece mahkemesi: İdare/Vergi Mahkemeleri
- İstinaf mercii: Bölge İdare Mahkemesi
- Temyiz mercii: Danıştay
Danıştay
Danıştay, idari yargının en yüksek mahkemesidir. Görevleri:
- İdari davalarda son karar merci
- Yönetmelik ve tüzük taslakları hakkında görüş verme
- Bakanlıklar arası uyuşmazlıklarda yargı yetkisi
📌 H4: Danıştay hem danışma organı hem de yargı organıdır.
📌 İdari Usul İlkeleri
- Yasallık ilkesi: İdare kanunla bağlıdır
- Eşitlik ilkesi: İdare herkese eşit davranmalıdır
- Orantılılık ilkesi: Müdahale ölçülü olmalıdır
- Savunma hakkı: Taraflar dinlenmeden işlem yapılamaz
📌 Sık Sorulanlar – HMGS Ders Notları
Soru: İdari işlemin unsurları nelerdir?
🟢 Cevap: Yetki, şekil, sebep, konu, amaç
Soru: Tam yargı davası hangi durumda açılır?
🟢 Cevap: İdari işlem veya eylem nedeniyle zarar doğması hâlinde
Soru: İdari işlemin iptali için süre ne kadardır?
🟢 Cevap: Genel olarak 60 gündür
Soru: Danıştay’ın görevi nedir?
🟢 Cevap: İdari yargının temyiz mercii ve bazı davalarda ilk derece mahkemesidir.
Vergi Hukuku
📌 Vergi Hukukunun Tanımı ve Konusu
Vergi hukuku, devletin kamu harcamalarını karşılamak amacıyla vatandaşlardan cebri ve karşılıksız olarak topladığı vergilerin hukukî çerçevesini belirleyen kamu hukuku dalıdır.
🔹 Devletin mali egemenliğinin bir yansımasıdır.
🔹 Vergi hukuku, anayasal dayanağını 1982 Anayasası’nın 73. maddesinden alır.
“Herkes, kamu giderlerini karşılamak üzere mali gücüne göre vergi ödemekle yükümlüdür.”
Tüm Vergi Hukuku HMGS Ders Notları İçin Tıklayınız
📌 Vergi Türleri – HMGS Ders Notları
1. Konusuna Göre Sınıflandırma
- Gelir Vergisi: Gerçek kişilerin kazançları üzerinden alınır.
- Kurumlar Vergisi: Tüzel kişilerin gelirlerinden alınır.
- Katma Değer Vergisi (KDV): Mal ve hizmetlerin tüketimi üzerinden alınır.
- Özel Tüketim Vergisi (ÖTV): Lüks mallar ve çevreye zararlı ürünlerden alınır.
- Emlak, Motorlu Taşıtlar, Damga, Harçlar: Diğer vergi türleri arasında yer alır.
2. Alıcısına Göre Sınıflandırma
- Genel Vergiler: Devlet bütçesine girer (örneğin: KDV, gelir vergisi)
- Özel Vergiler: Belirli kurumlara gider (örneğin: belediye vergileri)
📌 Vergilendirme Süreci – HMGS Ders Notları
Vergilendirme işlemleri 5 aşamada gerçekleşir:
1. Tarh
Vergi alacağının miktar ve tutar olarak belirlenmesidir.
Tarh yetkisi, vergi dairesine aittir.
2. Tebliğ
Vergi mükellefine, verginin ne kadar ve ne zaman ödeneceğinin bildirilmesidir.
Yazılı olarak yapılır.
3. Tahakkuk
Tarh ve tebliğ edilen verginin kesinleşmesidir.
Tahakkuk fişi düzenlenir.
4. Tahsil
Verginin ödenmesidir. Genellikle vergi daireleri ve anlaşmalı bankalar aracılığıyla yapılır.
5. Zamanaşımı
Verginin 5 yıl içinde tahsil edilmemesi hâlinde devletin tahsil yetkisi düşer.
📌 H4: Zamanaşımı, vergi hukukunda kamu alacağının sonlandırıcı etkisini ifade eder.
📌 Vergi Mükellefiyeti ve Sorumluluk – HMGS Ders Notları
Mükellef
Vergi borcunu doğuran olayla hukuki bağı olan kişidir.
Örn: Gelir vergisinde kazancı elde eden kişi
Sorumlu
Verginin tahsilinde aracı rol oynayan kişidir.
Örn: İşverenin çalışanın gelir vergisini beyan etmesi
📌 H4: Mükellef sorumluluklarını yerine getirmediğinde, ceza uygulanır.
📌 Vergi Hukukunda İlkeler – HMGS Ders Notları
Vergi hukukunda, hem anayasal hem de uygulamaya dönük ilkeler bulunur:
- Genellik ilkesi: Herkes vergi öder
- Eşitlik ilkesi: Aynı durumda olanlara eşit vergi uygulanır
- Mali güç ilkesi: Kişinin ödeme gücü dikkate alınır
- Kanunilik ilkesi: Vergi sadece kanunla konulabilir, artırılabilir, kaldırılabilir (AY m.73)
“Vergi kanunla alınır” ilkesi, anayasal güvence altındadır.
📌 Vergi Suçları ve Cezaları – HMGS Ders Notları
Vergi suçları, mükellefin vergi yükümlülüğünü yerine getirmemesi hâlinde gündeme gelir.
Suç Türleri
- Vergi ziyaı: Eksik veya geç ödeme
- Usulsüzlük: Beyanname verilmemesi, defter tutmama
- Kaçakçılık: Sahte belge düzenleme, vergi kaçırma
📌 H4: Vergi kaçakçılığı, hapis cezası ile cezalandırılabilir.
📌 Vergi Uyuşmazlıkları ve Çözüm Yolları
İdari Başvuru Yolları
- Düzeltme talebi
- Şikayet başvurusu
- Uzlaşma
Yargı Yolu
- Vergi uyuşmazlıklarında vergi mahkemeleri yetkilidir.
- Kararların istinafı bölge idare mahkemesine, temyizi Danıştay’a yapılır.
📌 H4: Vergi uyuşmazlığı davaları, iptal ve tam yargı davası olarak açılabilir.
📌 Sık Sorulanlar – HMGS Ders Notları
Soru: Vergi kanunu olmadan vergi alınabilir mi?
🟢 Cevap: Hayır, vergi kanunla konulur. Anayasa m.73
Soru: Tahakkuk nedir?
🟢 Cevap: Verginin kesinleşmesi
Soru: Mükellef ile sorumlu arasındaki fark nedir?
🟢 Cevap: Mükellef vergiyi doğuran olayın sahibidir; sorumlu ise tahsil sürecine aracılık yapar.
Soru: Kaç yıl içinde vergi zamanaşımına uğrar?
🟢 Cevap: 5 yıl
İnsan Hakları Hukuku
📌 İnsan Haklarının Tanımı ve Gelişimi
İnsan hakları, insanın yalnızca insan olmasından kaynaklanan; doğuştan, evrensel ve devredilemez haklardır. Bu haklar, kişi onurunun korunması ve devletin keyfiliğini sınırlamak için vardır.
🔹 Modern anlamda insan hakları, 1789 Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi ile somutlaşmış,
🔹 Uluslararası alanda ise 1948 İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi ile küresel anlamda geçerlilik kazanmıştır.
İnsan hakları hukuku, bireyi devlete karşı koruyan en önemli hukuk dalıdır.
📌 İnsan Haklarının Temel Nitelikleri
İnsan Haklarının Özellikleri – HMGS Ders Notları
- Evrensel: Tüm insanlara eşit olarak tanınır
- Devredilemez: Kimse bir başkasına devredemez
- Dokunulmaz: Özüne dokunulamaz, sadece sınırlandırılabilir
- Vazgeçilmez: Birey isterse bile haktan feragat edemez
- Mutlaklık: Özellikle çekirdek haklar için geçerlidir (örn: işkence yasağı)
📌 H4: HMGS’de “devredilemez – dokunulamaz” ayrımı sıkça sorulur.
📌 Temel İnsan Hakları Belgeleri
Uluslararası Belgeler – HMGS Ders Notları
- 1948 İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi (İHEB): Bağlayıcı değil, evrensel ilkeleri belirler.
- 1966 BM Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi
- 1966 BM Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi
- Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) – 1950: En önemli ve bağlayıcı bölgesel belge.
📌 Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS)
Sözleşmenin Temel Özellikleri
- 1950 yılında kabul edildi, 1953’te yürürlüğe girdi
- Türkiye, 1954 yılında taraf olmuştur
- Sözleşme 59 maddeden oluşur
- Sözleşmeye Ek Protokollerle haklar genişletilmiştir
📌 H4: AİHS, taraf devletler için bağlayıcıdır ve iç hukuka doğrudan etki eder.
Korunan Temel Haklar
- Yaşama hakkı (madde 2)
- İşkence yasağı (madde 3)
- Özgürlük ve güvenlik hakkı (madde 5)
- Adil yargılanma hakkı (madde 6)
- Özel hayatın gizliliği (madde 8)
- İfade özgürlüğü (madde 10)
- Din ve vicdan özgürlüğü (madde 9)
📌 H4: Bazı haklar mutlak; bazıları sınırlanabilir niteliktedir.
📌 Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM)
AİHM Yapısı ve Görevleri – HMGS Ders Notları
- Strasbourg’da bulunur
- Taraf devletlerin gösterdiği yargıçlardan oluşur
- Bireysel başvuru yolu ile hak ihlallerini inceler
📌 H4: Türkiye vatandaşları, iç hukuk yolları tükendikten sonra AİHM’ye başvurabilir.
AİHM’ye Başvuru Koşulları
- AİHS’e taraf devlete karşı başvuru yapılmalı
- Başvuru sahibi mağdur olmalı
- İç hukuk yolları tükenmiş olmalı
- Başvuru 4 ay içinde yapılmalı
- Başvuru ciddi ve temelsiz olmamalı
📌 Türkiye’nin AİHS Kapsamındaki Yükümlülükleri
- AİHM kararları bağlayıcıdır, uygulanması gerekir
- AİHS iç hukukta üstün norm haline gelmiştir
- Anayasa m.90/son: Uluslararası insan hakları sözleşmeleriyle iç hukuk çatışırsa, uluslararası hüküm uygulanır
📌 Ulusal İnsan Hakları Koruma Mekanizmaları
- Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru (AYM): 2010 Anayasa değişikliği ile geldi
- Kamu Denetçiliği Kurumu (Ombudsmanlık): Hak ihlali iddialarını inceler
- İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu (TİHEK): Ayrımcılık yasağının uygulanmasını denetler
📌 Sık Sorulanlar – HMGS Ders Notları
Soru: Türkiye AİHS’ye ne zaman taraf olmuştur?
🟢 Cevap: 1954
Soru: AİHM’ye bireysel başvuru süresi ne kadardır?
🟢 Cevap: İç hukuk yollarının tükenmesinden sonra 4 ay içinde yapılmalıdır.
Soru: AİHS’te hangi haklar mutlak kabul edilir?
🟢 Cevap: İşkence yasağı, yaşama hakkı (belirli sınırlar içinde)
Soru: AİHM kararları Türkiye için bağlayıcı mıdır?
🟢 Cevap: Evet, kesin ve bağlayıcıdır.
Sitemiz de hukuk ve HMGS ile ilgili online deneme testi ve ders notlarının tamamına ulaşabilirsiniz. Bu notlar ve deneme testleri ücretsiz olup tamamen sizler için hazırlandı. Yazının devamından ziyade menü kısmından ders ders bakabilirsiniz.
TÜM HUKUK VE HMGS DERS NOTLARI İÇİN TIKLAYINIZ.
🛑 Telif Hakkı ve Kullanım Uyarısı
Bu internet sitesinde yer alan tüm yazılar, makaleler ve içerikler Av. Gökhan Yağmur tarafından oluşturulmuş olup, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsamında koruma altındadır. Tüm içerikler zaman damgası ile kayıt altına alınmıştır. İzinsiz olarak içeriklerin kopyalanması, çoğaltılması, özetlenmesi veya başka sitelerde yayımlanması halinde hukuki ve cezai sorumluluk doğacaktır.
Meslektaş hukukçular, içeriklerimizi kaynak göstermek ve atıf yapmak suretiyle hukuki çalışmalarında kullanabilirler.
✍️ Hukuki Yazı Paylaşmak İsteyenler İçin
Akademik ya da mesleki çalışmaları bulunan hukukçular, uygulamaya dönük özgün makalelerini kısa özgeçmişleriyle birlikte [e-posta adresiniz] adresine göndererek yayımlanmak üzere bize iletebilirler. Konu sınırlaması bulunmamaktadır; ancak güncel hukuk uygulamalarıyla bağlantılı yazılar tercih sebebidir.
