Giriş: Franchise Sisteminde Sürekli Destek ve Bedeli
Franchise sisteminin sürekliliğini sağlayan en temel ögelerden biri, franchise alanın franchise verene yaptığı sürekli ödemelerdir. Bu ödemelerin başında gelen ve franchise sözleşmelerinde neredeyse istisnasız yer alan kalem ise royalty fee, yani sürekli franchise ücretidir.
Royalty fee, sadece markanın kullanım hakkı için değil; sistemin sürdürülebilirliği, teknik destek, reklam, operasyonel altyapı ve kurumsal yapıdan faydalanma karşılığı ödenen bir bedeldir. Bu yazımızda, royalty fee’nin ne olduğu, nasıl hesaplandığı, yasal dayanakları, taraflara etkileri ve Yargıtay kararları çerçevesinde nasıl uygulanması gerektiği detaylı şekilde ele alınacaktır.
Royalty Fee Nedir?
Royalty fee (royalty ücreti), franchise alanın, sistemden faydalanmaya devam etmesi karşılığında franchise verene düzenli olarak ödediği bir tür lisans veya kullanım bedelidir.
Royalty, kelime anlamıyla “imtiyaz hakkı karşılığı ödenen ücret”tir. Franchise sisteminde ise:
- Marka kullanımı,
- İş modeli ve operasyonel sistemin uygulanması,
- Sürekli eğitim ve destek,
- Dijital altyapı ve yazılım kullanımı,
- Kurumsal itibarın korunması
karşılığında alınır.
Royalty Ücreti ile Giriş Bedeli Arasındaki Fark Nedir?
| Kriter | Giriş Bedeli | Royalty Fee |
|---|---|---|
| Ne zaman ödenir? | Sözleşme imzalanırken | Sözleşme süresince düzenli olarak |
| Ne karşılığıdır? | Sisteme katılım, marka lisansı, açılış hizmetleri | Marka kullanım hakkı, sistem desteği |
| Ödeme şekli | Peşin, tek seferlik | Aylık / 3 aylık / yıllık |
| Tutar yapısı | Sabit | Genellikle ciroya göre değişken |
| İade edilir mi? | Hayır | Hayır (ödendikten sonra) |
Royalty Fee Hangi Hizmetleri Kapsar?
Royalty fee’nin kapsamı genellikle şu unsurları içerir:
1. Marka Kullanımı
- Tescilli markanın işletmede ve dijital ortamlarda sürekli kullanılabilmesi
- Lisansın devamlılığı
- Marka değerinin korunması
2. İşletme Sistemine Sürekli Erişim
- Reçeteler, menüler, kataloglar
- Operasyon prosedürleri
- Yazılım ve dijital sistem güncellemeleri
3. Eğitim ve Denetim
- Periyodik eğitim programları
- Operasyonel denetimler
- Gizli müşteri ve kontrol ziyaretleri
4. Pazarlama ve Reklam Desteği
- Ulusal çapta reklam kampanyaları
- Sosyal medya içerik takvimi
- Tanıtım materyalleri
Royalty ücreti bu sistemin devamlılığını sağlar ve franchise alan bu sistemden düzenli olarak faydalanır.
Royalty Ücreti Nasıl Hesaplanır?
Royalty fee’nin hesaplama yöntemleri sözleşmeye göre değişebilir. Türkiye’de yaygın olan 3 model şunlardır:
1. Ciro Üzerinden Oran (%)
En yaygın yöntemdir. Genellikle:
- %3 – %10 arasında değişen oranlar,
- Aylık cirodan hesaplanır,
- KDV hariç ciroya uygulanır.
Örnek: Aylık 300.000 TL ciro yapan bir şube, %5 royalty oranı üzerinden 15.000 TL öder.
2. Sabit Ücret
Bazı franchise sistemleri aylık sabit royalty ücreti talep eder. Bu yöntem daha basittir ancak küçük şubeler için dezavantajlı olabilir.
3. Kademeli Oran
Belirli ciro eşiğine kadar bir oran, üzeri için farklı oran uygulanır. Örneğin:
- 0–250.000 TL ciro için %4
- 250.001–500.000 TL arası %5
- 500.001 TL üzeri %6
Bu sistem büyüyen işletmelerde adalet sağlar.
Royalty Ödemesi Ne Zaman ve Nasıl Yapılır?
Sözleşmede aksi belirtilmemişse genellikle:
- Her ayın belirli gününe kadar (örneğin ayın 10’u),
- Banka havalesi / EFT ile,
- Resmi fatura karşılığı,
- Online sistem üzerinden beyanla yapılır.
Franchise verenler, royalty takibini özel yazılımlar ve CRM sistemleri üzerinden yapar.
Royalty Ödememek Ne Gibi Sonuçlar Doğurur?
Sürekli franchise ücretinin ödenmemesi halinde franchise veren şu haklara sahiptir:
- İhtarname gönderme,
- Cezaî şart talep etme,
- Sözleşmeyi haklı nedenle feshetme,
- Tazminat davası açma,
- Marka kullanımını durdurma,
- Yasal takibe başlama.
Bu nedenle royalty ödemeleri ciddi bir sorumluluktur ve dikkatle takip edilmelidir.
Royalty Bedelinin Hukuki Niteliği
Royalty ücretleri, Türk Borçlar Kanunu ve Sınai Mülkiyet Kanunu açısından şu şekilde değerlendirilir:
- Sürekli borç doğuran bir edimdir.
- Cayma hakkı olmayan, sistemle devamlılığı sağlayan bedeldir.
- Taraflar arasında yazılı olarak belirlenmelidir.
TBK m. 26 uyarınca sözleşme serbestisi kapsamında serbestçe belirlenebilir. Ancak fahiş oranlar yargı nezdinde “dürüstlük kuralı”na aykırı sayılabilir.
Royalty Fee ile İlgili Yargıtay Kararları
📌 Yargıtay 11. HD – 2021/4310 E., 2022/1472 K.
“Franchise sözleşmesinde belirtilen royalty ücretlerinin ödenmemesi halinde, franchise verenin sözleşmeyi haklı nedenle feshetmesi hukuka uygundur.”
📌 Yargıtay 15. HD – 2020/7832 E., 2021/6435 K.
“Royalty oranı sözleşmede açıkça belirtilmemişse, sektörel ortalama oran dikkate alınarak yorum yapılır.”
Yani royalty oranının sözleşmede açık ve net yazılması gereklidir. Aksi halde yargı, örf ve teamül kuralları çerçevesinde bir oran belirler.
Royalty Ücreti Ödemelerinde Sık Yapılan Hatalar
- Sözleşmede royalty oranı net belirtilmemişse ihtilaf çıkar.
- Cirodan mı, kâr marjından mı hesaplandığı karıştırılır.
- Franchise alan, ödeme süresine uymaz.
- Faturalar kayıt altına alınmaz, muhasebeleştirme yapılmaz.
- Ödeme yapılmayan aylar için yasal faiz ve ceza hükümleri ihmal edilir.
Bu nedenle royalty ile ilgili hükümler, profesyonelce düzenlenmeli ve muhasebesel sistemle desteklenmelidir.
Franchise Alanlar İçin Tavsiyeler
- Sözleşmede royalty oranı, ödeme şekli ve ödeme zamanı açıkça yazılmış olmalıdır.
- Royalty oranı ile alınan hizmetler karşılaştırılmalı, oranın makul olup olmadığı değerlendirilmelidir.
- Ciro beyanları doğru ve şeffaf yapılmalı.
- Ödeme kayıtları ve faturalar düzenli tutulmalı.
- Aksi durumda cezai sorumluluk doğabileceği unutulmamalıdır.
Franchise Verenler İçin Tavsiyeler
- Sistemin sürdürülebilirliği için royalty sistemini yazılı olarak netleştirin.
- Royalty karşılığı sunduğunuz destekleri açıkça sözleşmeye yazın.
- Royalty takibini dijital yazılımlarla yapın.
- Ciro bildirimlerini denetleyin.
- Ödeme yapılmazsa ihtar ve tahsilat süreçlerini geciktirmeyin.
Uluslararası Royalty Uygulamaları
ABD ve Avrupa’daki franchise sistemlerinde royalty oranları genellikle %4 ile %12 arasında değişir. Bazı sistemlerde:
- Sıfır royalty (sadece ürün tedarikinden kâr)
- Hibrit royalty (sabit + ciro yüzdesi)
- Sadece kâr üzerinden ödeme gibi modeller kullanılır.
Türkiye’de ise %4–%6 oranı, yaygın ve kabul edilebilir seviyededir.
Sonuç: Royalty Fee, Sürdürülebilirliğin Bedelidir
Royalty fee, franchise sisteminin sürdürülebilirliği açısından vazgeçilmezdir. Bu ücret, sadece bir finansal yük değil; marka gücü, sistem desteği ve pazarlama faaliyetlerinin sürmesini sağlayan bir katkıdır.
Franchise alan için bu ödeme, yatırımın değerini koruma aracıdır. Franchise veren için ise sistemin disiplinli çalışmasını sağlar.
Royalty ücretleri sözleşmede net olarak belirtilmeli, yasal temele oturtulmalı ve doğru şekilde uygulanmalıdır.
Avukat Gökhan Yağmur ile Franchise Sözleşmelerinizi Sağlamlaştırın
Franchise sözleşmelerinde royalty ücreti gibi mali konular, işletmenin kârlılığı ve sürdürülebilirliği için hayati önem taşır. Bu nedenle profesyonel hukuki danışmanlık alarak süreci güvence altına almak gerekir.
Ben Av. Gökhan Yağmur olarak:
- Franchise sözleşmelerinin hazırlanması
- Royalty ve diğer ödeme hükümlerinin düzenlenmesi
- Ödeme anlaşmazlıklarında hukuki temsil
- Cezaî şart ve tazminat hesaplamaları
alanlarında profesyonel destek sunuyorum.
👉 Detaylı bilgi ve danışmanlık için:
🔗 www.gokhanyagmur.com
🔗 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 İletişim: 0542 157 06 34
