Hakkı olmayan yere tecavüz suçu, başkasının taşınmazına veya eklentisine yönelik haksız müdahaleleri, köy merası–yayla–sulak gibi ortak kullanıma ayrılmış alanlara tecavüzü ve suların mecrasını değiştirme fiillerini kapsayan bir malvarlığı suçudur. Bu suç tipi, TCK m.154 içinde “Malvarlığına Karşı Suçlar” bölümünde sistematik yerini alır ve farklı fiil görünümlerine göre üç alt kategori halinde düzenlenmiştir. Hakkı olmayan yere tecavüz suçu, koruduğu hukuki yarar ve seçimlik hareketleri itibarıyla hem mülkiyet hakkını hem de kamuya/ortak kullanıma ayrılmış alanların düzenli kullanımını güvence altına alır.
Hakkı Olmayan Yere Tecavüz Suçunun Temel Görünümleri
Bu başlık, hakkı olmayan yere tecavüz suçu bakımından kanunda öngörülen üç ana görünümü topluca açıklar. Öngörülen her görünüm, failin farklı seçimlik hareketlerle taşınmaz düzenini veya su mecrasını ihlal etmesine yöneliktir.
Başkasına Ait Taşınmaz veya Eklentilerine Haksız Tecavüz (TCK m.154/1)
Tanım ve kapsam
Bu görünüm, failin haksız bir davranışla başkasına ait bir taşınmaza veya eklentilerine tecavüz etmesiyle oluşur. Hakkı olmayan yere tecavüz suçu, burada failin kendisini sanki malikmiş gibi konumlandırarak tasarrufta bulunmasını arar; fiilin bir hakka dayanması hâlinde tipiklik gerçekleşmez. Örneğin, taraflar arasında varlığı anlaşılan bir sözlü kullanım anlaşması, fiili hukuka uygun hâle getirir.
Seçimlik hareketler
- Taşınmazı ya da eklentisini tamamen/kısmen işgal etmek,
- Taşınmaz veya eklentisinin sınırlarını değiştirmek,
- Taşınmaz veya eklentisini bozmak,
- Hak sahibinin, taşınmazdan veya eklentiden kısmen de olsa yararlanmasını engellemek.
Not: Bu hareketler, hakkı olmayan yere tecavüz suçu bakımından tipik fiil görünümünü oluşturur; her biri tek başına suçun tamamlanması için yeterlidir.
Köy Merası, Yayla, Sulak Gibi Alanlara Tecavüz (TCK m.154/2)
Tanım ve kapsam
Köy mülki sınırları içinde olup köylünün ortak yararlanmasına bırakılan mera, harman yeri, yol ve sulak gibi taşınmazlara yönelik tecavüzler, hakkı olmayan yere tecavüz suçu kapsamında ayrıca düzenlenmiştir. Kanun, bu yerlerin köy tüzel kişiliğine ait olduğunu veya öteden beri köylünün ortak kullanımına terk edildiğini bilerek kısmen/tamamen zapt etmeyi, tasarrufta bulunmayı ya da sürüp ekmeyi cezalandırır.
Seçimlik hareketlerin açıklanması
- Zapt etme: Taşınmazı fiilen el altında tutma; başkalarının yararlanmasını kısmen/tamamen engelleme.
- Tasarrufta bulunma: Devamlı nitelikte kullanma; geçici ve kısa süreli tasarruflar yeterli değildir.
- Sürüp ekme: Taşınmaz üzerinde tasarruf şekillerinden biridir.
Korunan hukuki yarar ve konu
Bu düzenleme, meraların mülkiyeti ve ortak kullanım hakkını korur; şikâyet veya başvuru şartına bağlanmaksızın, hakkı olmayan yere tecavüz suçu kapsamında meralara yönelik tecavüzlerin yaptırıma bağlanmasını hedefler. Bu suretle Anayasa m.45’teki “meraların amaç dışı kullanılması ve tahribinin önlenmesi” yükümlülüğü somutlanır. Suçun mağduru meradan yararlanma hakkı olan herkes; köy tüzel kişiliği ile meranın maliki Hazine ise suçtan zarar gören konumundadır. Tahsisli veya kadim köy meraları suçun konusunu oluşturur; belediye sınırları içindeki meralar bu fıkranın kapsamı dışındadır.
- Tahsis: Devlete ait bir arazinin, hayvan otlatma ve ottan yararlanma amacıyla müştereken bir veya birkaç köy (veya belediye) kullanımına bırakılması.
- Kadim mera: Başlangıcı bilinmeyen bir zamandan beri mera olarak kullanılan yerler (YCGK, K:2016/305).
Suların Mecrasını Değiştirme (TCK m.154/3)
Tanım ve kapsam
Suların mecrasını değiştirme, yerüstü veya yeraltı sularının akış yolunu ya da bulunduğu yeri değiştirme fiilidir. Hakkı olmayan yere tecavüz suçu burada genel kastla işlenir; suyun kamuya ait olması ile özel kişilere ait olması arasında tipiklik bakımından fark bulunmaz.
Hakkı Olmayan Yere Tecavüz Suçunun Cezası (TCK 154)
Bu bölüm, hakkı olmayan yere tecavüz suçu için kanunda öngörülen yaptırımları fıkra bazında özetler. Temel ölçüt, fiilin hangi görünümde işlendiği ve şikâyet koşuludur.
Taşınmaza veya Eklentilerine Tecavüz (m.154/1)
Şikâyet üzerine altı aydan üç yıla kadar hapis ve bin güne kadar adlî para cezası verilir. Failin, hakka dayanmaksızın başkasına ait taşınmaz veya eklentilerini malik gibi işgal etmesi, sınırları değiştirmesi, bozması ya da yararlanmayı engellemesi yaptırımın konusudur.
Köylünün Ortak Kullanımına Bırakılan Taşınmazlar (m.154/2)
Fail, altı aydan üç yıla kadar hapis ve bin güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılır. Burada mera, harman yeri, yol ve sulak gibi yerlere bilinçli tecavüz—zapt, tasarruf veya sürüp ekme—hakkı olmayan yere tecavüz suçu kapsamında yaptırıma bağlanır.
Suların Mecrasını Değiştirme (m.154/3)
Kamuya veya özel kişilere ait suların mecrasını değiştiren kişi hakkında altı aydan üç yıla kadar hapis ve bin güne kadar adlî para cezası uygulanır. Bu görünüm, hakkı olmayan yere tecavüz suçu ile bağlantılı özel bir ihlal alanıdır.
Akrabalık İlişkilerinde Hakkı Olmayan Yere Tecavüz (TCK 167)
Bu başlık, hakkı olmayan yere tecavüz suçu bakımından akrabalık nedeniyle cezasızlık veya indirim sebeplerini açıklar. Amaç, aile birliği ve yakın hısımlık ilişkileri gözetilerek cezalandırmada ölçülülük sağlamaktır.
Cezasızlık Halleri
Aşağıdaki kişilerin zararına işlenmesi hâlinde ilgili akraba hakkında cezaya hükmolunmaz:
- Ayrılık kararı verilmemiş eş,
- Failin üstsoyu veya altsoyu, bu derecedeki kayın hısımları, evlat edinen veya evlatlık,
- Aynı konutta birlikte yaşayan kardeş.
İndirim Halleri
Aşağıdaki kişilerin zararına işlenmesi hâlinde şikâyet üzerine verilecek ceza yarı oranında indirilir:
- Ayrılık kararı verilmiş eş,
- Aynı konutta birlikte yaşamayan kardeş,
- Aynı konutta birlikte yaşayan amca, dayı, hala, teyze, yeğen veya ikinci derecede kayın hısımları.
Adlî Para Cezasına Çevirme, Erteleme ve HAGB
Hakkı olmayan yere tecavüz suçu yönünden yaptırım rejimi, hapis–adli para birlikteliğinin sınırlarını ve alternatif kurumların uygulanabilirliğini belirgin kılar.
Adlî Para Cezasına Çevirme
Bu suçta adlî para cezası, hapis cezasının yanında düzenlenmiş olup, hapis cezasının adlî paraya çevrilmesi mümkün değildir. Düzenleme, hakkı olmayan yere tecavüz suçu için karma yaptırım tasarımını korur.
Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB)
HAGB, hükmolunan cezanın belirli denetim süresi içinde hukukî sonuç doğurmamasını ve koşullar yerine geldiğinde davanın düşmesini sağlayan bir tedbirdir. Hakkı olmayan yere tecavüz suçu nedeniyle hükmedilen hapis cezası hakkında HAGB kararı verilebilir.
Cezanın Ertelenmesi
Cezanın ertelenmesi, mahkemece belirlenen hapis cezasının cezaevinde infazından şartlı vazgeçme kurumudur. Hakkı olmayan yere tecavüz suçu bakımından erteleme hükümleri uygulanabilir.
Şikâyet, Uzlaşma ve Dava Zamanaşımı
Bu bölüm, hakkı olmayan yere tecavüz suçu açısından soruşturma–kovuşturma şartlarını ve sürelere ilişkin rejimi sistematik biçimde ortaya koyar.
Şikâyet ve Uzlaşma
- m.154/1 (temel hâl): Şikâyete tabidir; şikâyet süresi, failin ve fiilin öğrenilmesinden itibaren 6 aydır. Bu hâl uzlaşmaya tabidir. Şikâyetten vazgeçme, ceza davasının düşmesi sonucunu doğurur.
- m.154/2–3: Re’sen soruşturulur; uzlaşma kapsamında değildir. Şikâyetten vazgeçme, düşme sonucunu doğurmaz.
Dava Zamanaşımı
Hakkı olmayan yere tecavüz suçu yargılamalarında olağan dava zamanaşımı süresi 8 yıldır. Sürenin dolması, kamu davasının düşmesi sonucunu doğurur.
Muhakeme Usulü ve Görevli Mahkeme
Bu kısım, hakkı olmayan yere tecavüz suçu bakımından uygulanacak muhakeme rejimini ve görevli mahkemeyi gösterir.
Seri Muhakeme
Seri muhakeme usulü, TCK m.154/2 ve m.154/3 bakımından uygulanabilir; m.154/1 için uygulanamaz. Seri muhakeme yoluna gidilmeden kovuşturmaya geçilmişse, genel hükümlere göre olağan usulde yargılama yapılır.
Görevli Mahkeme
Hakkı olmayan yere tecavüz suçu hakkında yargılama yapma görevi asliye ceza mahkemesine aittir.
Hakkı Olmayan Yere Tecavüz Suçu: Yargıtay Kararlarından Örnekler
Aşağıda, hakkı olmayan yere tecavüz suçu uygulamasına ışık tutan seçili kararlar, özleri korunarak ve hukuki değerlendirmeler eklenmeksizin özetlenmiştir.
Araştırma Yükümlülüğü ve İmar–Kıyı Mevzuatı (Yarg. 8. CD, K: 2012/30571)
Hazine taşınmazına su sporları tesisi yapıldığı iddiasında, TCK m.154/1’de 5841 sayılı Kanunla yapılan değişiklik de gözetilerek tapu kayıtları ve pafta örneği getirtilmeli; inşaat mühendisi bilirkişisiyle keşif yapılarak taşınmazın niteliği, ruhsata tabi olup olmadığı, imar mevzuatı kapsamı, belediye sınırları/özel imar rejimi ve yapım tarihi belirlenmelidir. TCK m.184 ve Kıyı Kanunu m.15 yönünden hukuki durum bu araştırma sonucuna göre tayin edilmelidir. Eksik inceleme ile beraat hukuka aykırıdır.
Sözleşmesel Uyuşmazlık ve Kast Yokluğu (Yarg. 8. CD, K: 2015/24755)
Kiralanan dairenin, tarafların dönemsel ticari ilişkisi kapsamında ve kiracının izniyle kullanıldığı; kira bedelinden kaynaklanan uyuşmazlığın hukuki nitelikte olduğu kabul edilerek suç kastı bulunmayan sanığın beraatine karar verilmesi gerekirken mahkûmiyet kurulması hukuka aykırıdır.
Suların Mecrasını Değiştirme Unsurları (Yarg. 8. CD, K: 2016/8297)
Geçici su geçit hakkına dair kararın hükümsüz hâle gelmesinden sonra su arkına hayvan gübresi dökülmesi eylemi, TCK m.154/3 bakımından suların mecrasını değiştirme suçunun unsurlarını oluşturmaz. Ayrıca tedbirden sonra HMK m.397 gereğince esas davası açılmadığından, tedbir kararına muhalefet de oluşmaz. Beraat gerekirken mahkûmiyet isabetli değildir.
Köy Boşluğuna Tecavüzde Mağdur (Yarg. 8. CD, K: 2016/6127)
Köy boşluğuna tecavüz suçunun mağduru köy tüzel kişiliğidir. Suçtan doğrudan zarar görmeyen Hazine vekili ve belediye temsilcisinin davaya katılma hakkı bulunmadığı gibi, katılma kararı verilmesi de temyiz hakkı doğurmaz.
Meraya Zincirleme Tecavüz–Temadi (Yarg. 8. CD, K: 2015/24443)
Aynı karar altında ve aynı zamanda farklı parsel/bölümlere tecavüz tek suç sayılır; miktar dikkate alınarak alt sınırdan uzaklaşılarak ceza tayini gerekir. Farklı zamanlarda aynı karar altında işlenmişse zincirleme suç hükümleri uygulanır; yeni bir suç işleme kararı varsa müstakil suç oluşur. Temadi niteliği gözetilmelidir; birleştirme/inceleme eksikliği bozma sebebidir.
Yaylaya Tecavüzde Mağdur (Yarg. 8. CD, K: 2015/24493)
Belediye sınırlarındaki yaylaya tecavüz suçunda mağdur Belediye Başkanlığıdır. Doğrudan zarar görmeyen Maliye Hazinesinin katılma hakkı yoktur; katılma kararı verilmiş olması da temyiz hakkı sağlamaz.
Çelişkili Beyanlar ve Suçun Sübutu (Yarg. 8. CD, K: 2015/21152)
Anahtarın kim tarafından verildiğine ilişkin çelişkiler, tutanak ve tanık beyanları birlikte değerlendirildiğinde, unsurları itibarıyla oluşan hakkı olmayan yere tecavüz suçu yönünden mahkûmiyet gerekirken beraat isabetsizdir.
Meraya Tecavüzde Nitelendirme ve İnceleme (Yarg. 8. CD, K: 2015/2049)
Hazine taşınmazına ev inşaatı isnadında, taşınmazın m.154/2’de sayılan ortak yararlanmaya terk edilmiş yerlerden olup olmadığı saptanmalı; 5841 sayılı Kanunla değişik m.154/1 de gözetilerek hukuki durum tayin edilmelidir. Eksik inceleme hukuka aykırıdır.
Belediye Sınırlarında Mera–Suçun Oluşmaması (Yarg. 4. CD, K: 2014/8492; Yarg. 8. CD, K: 2013/19062)
m.154/2 yalnızca köy mülki sınırları içindeki mera, harman yeri, yol ve sulaklar için geçerlidir; belediye sınırları veya mücavir alan içindeki taşınmazlarda bu suç oluşmaz. Belediye sınırları içindeki meraya ilişkin eylemde, 14.03.2009 tarihli 5841 sayılı Kanun değişikliği karşısında eylemin suç olmaktan çıktığı gözetilmeden mahkûmiyet verilmesi hukuka aykırıdır.
Meraya Ev Temeli Atılması (Yarg. 8. CD, K: 2014/20456)
Köylünün ortak kullanımındaki meraya ev temeli atılması, hakkı olmayan yere tecavüz suçunu oluşturur; beraat kararı isabetsizdir.
Hissedar Payını Aşan Kullanım (Yarg. 8. CD, K: 2014/18401)
Hisseli taşınmazın, diğer hissedarın payını kullanmasını engelleyecek ve kendi payını aşacak şekilde ekilip biçilmesi, hakkı olmayan yere tecavüz suçunun oluşumuna yol açar; beraat kararı hukuka aykırıdır.
Köy Yoluna Duvar/Tuvalet–Foseptik Yapılması (Yarg. 8. CD, K: 2014/18458; 2013/16839)
Köy yoluna duvar örmek veya tuvalet–foseptik yapmak suretiyle tecavüz sabitse, hakkı olmayan yere tecavüz suçu oluşur; beraat yerine mahkûmiyet gerekir.
Yan Parsele Tecavüzün Faili (Yarg. 8. CD, K: 2014/17341)
Tecavüzlü parselin kim tarafından kullanıldığının saptanması zorunludur. Failin belirlenmesine ilişkin eksik araştırma ile hüküm kurulamaz; hakkı olmayan yere tecavüz suçu bakımından failin maddi fiille bağlantısı ortaya konulmalıdır.
Meraya Hayvan Ağılı–Çevirmek–Ağaç Dikmek (Yarg. 8. CD, K: 2013/16801)
Meranın bir bölümüne hayvan ağılı yapmak, çevirmek ve ağaç dikmek tecavüzdür; hakkı olmayan yere tecavüz suçu oluşur. Beraat kararı hukuka aykırıdır.
Tecavüzün Son Bulması ve Suçun Oluşumu (Yarg. 8. CD, K: 2013/16803)
Tecavüz fiilinin sonradan ortadan kaldırılması, daha önce sübut bulan hakkı olmayan yere tecavüz suçunun oluşumuna engel değildir; beraat yerine mahkûmiyet gerekir.
Müdahalenin Men’i Kararı ve Ceza Sorumluluğu (Yarg. 8. CD, 2021/4228 E., 2023/162 K.)
Müdahalenin men’i davasının katılan lehine kesinleşmesine rağmen taşınmazın işgale devam edilmesi, hakkı olmayan yere tecavüz suçunu oluşturur. Taraflar arasında fiili işgali meşrulaştıracak nitelikte bir hukuki ilişki kanıtlanamadığından beraat gerekçesi yerinde değildir.
Sonuç
Hakkı olmayan yere tecavüz suçu, taşınmaz düzenini ve ortak/kamu kullanımını koruyan çok görünümlü bir suç tipidir. TCK m.154’ün alt düzenlemeleri, taşınmaza haksız tecavüzü, köy ortak alanlarına yönelik ihlalleri ve suların mecrasının değiştirilmesini ayrı ayrı yaptırıma bağlar. Şikâyet–uzlaşma–zamanaşımı–muhakeme usulü ve akrabalık hükümleri, hakkı olmayan yere tecavüz suçu bakımından uygulamada belirleyicidir; Yargıtay içtihatları ise nitelendirme, mağdur/katılan ve temadi–zincirleme suç gibi konularda ölçütler ortaya koyar.
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Av. Gökhan Yağmur, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren, ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşmış bir avukattır. Uzun yıllara dayanan mesleki deneyimiyle birlikte yalnızca dava ve uyuşmazlıkların çözümünde değil, aynı zamanda önleyici hukuk danışmanlığı, sözleşme yönetimi ve şirketlere stratejik hukuki destek sunmaktadır.
Ceza yargılamaları, boşanma ve velayet davaları, ticari uyuşmazlıklar ve marka–patent süreçlerinde müvekkillerine etkin savunma ve çözüm odaklı yaklaşımıyla hizmet vermektedir. Ayrıca TÜRKPATENT, USPTO ve EUIPO nezdinde marka tescili ve fikri mülkiyet koruması konularında hem yerli hem de yabancı müvekkillere danışmanlık sağlamaktadır. – Turkey Brand Law
Kurucusu olduğu Hukuk Plus, HukukBankasi.net ve diğer dijital projeleriyle hukuk öğrencileri, stajyer avukatlar ve meslektaşlara yönelik özgün bir ekosistem geliştirmiştir. Bu sayede hukuk bilgisinin paylaşımı, güncel içtihatların takibi ve mesleki dayanışmanın güçlenmesine katkı sunmaktadır.
Av. Gökhan Yağmur, girişimci vizyonu ile yalnızca klasik avukatlık hizmeti sunmakla kalmayıp; marka yönetimi, e-ticaret hukuku, uluslararası şirket danışmanlığı ve dijital hukuk çözümleri alanlarında da fark yaratan çalışmalara imza atmaktadır.
Daha fazla bilgi için:
📌 www.gokhanyagmur.com
📌 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 0542 157 06 34
Yolculuk Süresini Hesaplayın
Yakındaki yerler için seyahat süresini ve yol tariflerini görün
