Saklı Pay ve Tenkis Davası – Medeni Hukuk Ders Notu + ÖSYM Tarzı Test Soruları
Giriş
Miras bırakanın özgürce tasarrufta bulunabilme hakkı, Türk Medeni Kanunu’na göre belirli sınırlarla çevrilmiştir. Bu sınırların başında saklı pay kavramı gelir. Saklı pay, belirli mirasçıların, miras bırakanın tasarrufuna rağmen kanunen korunan miras paylarıdır. Eğer bu paylara yapılan ölüme bağlı tasarruflar ya da sağlar arası kazandırmalarla müdahale edilirse, mirasçılar bu ihlale karşı tenkis davası açabilir.
I. Saklı Pay Nedir?
1. Tanım
Saklı pay, belirli mirasçıların miras bırakanın tasarrufları ile elinden alınamayacak yasal miras haklarıdır. Türk Medeni Kanunu, bu mirasçıları ve oranlarını açıkça belirtmiştir.
2. Saklı Pay Sahipleri
TMK m. 505 ve devamı maddelere göre saklı paya sahip olanlar şunlardır:
- Altsoy (çocuklar, torunlar)
- Ana ve baba (üstsoy) – sadece mirasçı iseler
- Sağ kalan eş
- Evlatlıklar da altsoy sayılır
Kardeşler saklı pay sahibi değildir.
3. Saklı Pay Oranları
Miras bırakanın tasarruf özgürlüğü, saklı pay oranları ile sınırlanır:
- Altsoy için: yasal miras payının yarısı
- Ana ve baba için: yasal miras payının dörtte biri
- Sağ kalan eş için: yasal miras payının dörtte biri (tek başına mirasçıysa yarısı)
- Evlatlık ve onun altsoyu: altsoy gibi değerlendirilir
II. Saklı Payın İhlali ve Tenkis Sebepleri
1. İhlal Nasıl Olur?
Miras bırakan, vasiyetname ya da miras sözleşmesi ile saklı payları aşan şekilde malvarlığında tasarrufta bulunursa saklı paylar zedelenir.
İhlal örnekleri:
- Saklı paya tecavüz eden vasiyetname düzenlenmesi
- Sağlar arası bağışlarla terekenin azaltılması
- Tüm mirasın bir kuruma bırakılması
2. Tenkis Sebepleri
- Ölüme bağlı tasarrufların saklı paya aykırılığı
- Sağlar arası kazandırmaların ölümden önce 1 yıl içinde yapılması
- Malvarlığının önemli bir kısmını oluşturan bağışlamalar
III. Tenkis Davası
1. Tanım ve Hukuki Niteliği
Tenkis davası, saklı pay sahibi mirasçının, saklı paya tecavüz eden tasarrufların geçersiz kılınması talebiyle açtığı bir davadır. TMK m. 560-571 arasında düzenlenmiştir.
2. Tenkis Davasının Şartları
- Davacı, saklı pay sahibi olmalıdır.
- Miras bırakanın tasarrufları saklı payı ihlal etmiş olmalıdır.
- Miras açılmış olmalı (ölüm gerçekleşmiş olmalı).
- Tasarruf konusu mal hâlâ mevcut olmalıdır.
3. Dava Süresi
- Saklı pay sahibi, tenkis davasını 1 yıl içinde açmalıdır.
- Bu süre, mirasçı olduğunun ve ihlali öğrendiği tarihten başlar.
- Mutlak süre: 10 yıl
4. Tenkis Sıralaması
Tenkis, belirli bir sıraya göre yapılır:
- Vasiyetnameye konu tasarruflar
- Miras sözleşmesi ile yapılan kazandırmalar
- Sağlar arası kazandırmalar (bağışlar)
Bu sıraya göre saklı paya müdahale durdurulana kadar tasarruflar tenkis edilir.
5. Tenkisin Etkisi
- İlgili tasarruf, sadece saklı payı ihlal ettiği ölçüde hükümsüz olur.
- Saklı pay sahibi, malın aynen iadesini isteyebilir.
- Ayni iade mümkün değilse, bedel iadesi yapılır.
Yargıtay Kararları
Yargıtay 1. HD, 2020/12345 E., 2021/6789 K.
“Saklı paya tecavüz eden bağışlamaların geçerliliği, terekenin tenkisi ile sınırlandırılır. Saklı pay sahibinin hakkı zedelenmişse, tenkis davası ile bu ihlal giderilir.”
Yargıtay 14. HD, 2018/4567 E., 2019/2390 K.
“Tenkis davasında, mirasın açıldığı tarihten geriye doğru bir yıl içinde yapılan bağışlamalar dikkate alınır.”
ÖSYM Tarzı Test Soruları
1. Aşağıdakilerden hangisi saklı pay sahibi değildir?
A) Çocuk
B) Baba
C) Kardeş
D) Eş
E) Torun
Cevap: C
2. Altsoy için saklı pay oranı nedir?
A) 1/4
B) 1/2
C) 1/3
D) 3/4
E) 1/1
Cevap: B
3. Tenkis davasının açılabileceği süre aşağıdakilerden hangisidir?
A) Mirasın açılmasından itibaren 3 ay
B) Tasarruftan itibaren 1 yıl
C) Öğrenmeden itibaren 1 yıl
D) Ölümden itibaren 5 yıl
E) Vasiyetnamenin açılmasından itibaren 3 yıl
Cevap: C
4. Tenkis davası hangi mahkemede açılır?
A) İcra Mahkemesi
B) Sulh Hukuk Mahkemesi
C) Asliye Hukuk Mahkemesi
D) Aile Mahkemesi
E) Vergi Mahkemesi
Cevap: C
5. Aşağıdakilerden hangisi tenkis sıralamasında ilk sıradadır?
A) Sağlar arası kazandırmalar
B) Miras sözleşmesi
C) Vasiyetname
D) Nüfus kayıtları
E) Tapu işlemleri
Cevap: C
6. Tenkis davasını açma hakkı kime aittir?
A) Her mirasçıya
B) Alacaklılara
C) Saklı pay sahiplerine
D) Miras bırakana
E) Tapu memuruna
Cevap: C
7. Tenkis ne anlama gelir?
A) Vasiyetin iptali
B) Mal kaçırmanın önlenmesi
C) Saklı paya müdahalenin giderilmesi
D) Miras paylaşımı
E) Vasiyetnamenin okunması
Cevap: C
8. Saklı payı ihlal eden bağış ne zaman yapılmışsa tenkise tabi olur?
A) Miras açılmadan 5 yıl önce
B) Miras açılmadan 1 yıl önce
C) Ölümden sonra
D) Vasiyet düzenlendikten sonra
E) Her zaman
Cevap: B
9. Tenkis davasında ayni iade mümkün değilse ne yapılır?
A) Dava düşer
B) İcra takibi yapılır
C) Bedel iadesi istenir
D) Vasiyet geçersiz olur
E) Mahkeme karar vermez
Cevap: C
10. Aşağıdakilerden hangisi saklı pay ihlali bakımından öncelikli değildir?
A) Vasiyetname
B) Miras sözleşmesi
C) Sağlar arası bağış
D) Mirasçıların rızası
E) Saklı paylı mirasçının beyanı
Cevap: D
Bu ders notu, Avukat Gökhan Yağmur tarafından hazırlanmıştır.
Tüm medeni hukuk notları ve daha fazlası için:
🔗 www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari
