Yakalama Kararı, Yakalamaya İtiraz ve Yakalananın Hakları (CMK 90–98, 94, 91/5)
Yakalama kararı, yakalama türleri, itiraz usulü ve yakalananın hakları (CMK 90–98, 94, 91/5) hakkında kapsamlı, akademik ve güncel bir rehber.
Yakalama Kararı veya Emri Nedir?
Bu bölüm, “yakalama kararı” kavramının usul hukukundaki yerini ve kapsamını özetler. Anlatımda, hukuki tanımlar korunarak cümle yapıları akademik ve açıklayıcı biçimde yeniden düzenlenmiştir.
Yakalama Nedir? (CMK 90 – CMK 98)
Yakalama; hâkim ya da mahkeme kararı bulunmaksızın, suç şüphesi altındaki kişinin özgürlüğünün geçici biçimde kısıtlanmasıdır. Uygulamada “yakalama”, çoğunlukla şüpheli veya sanığın fiilen alıkonulması hâlini ifade etmek için kullanılır. Yakalama, hakkında suç işlediğine dair kuvvetli iz, eser, emare ve deliller bulunan kimsenin, gözaltı veya muhafaza altına alma öncesinde, fiilen denetim altına alınmasını ifade eder (Yakalama, İfade Alma ve Gözaltına Alma Yönetmeliği m.4). Geçici nitelikte bir koruma tedbiri olan yakalama; ceza muhakemesinin sağlıklı yürütülmesi, delillerin korunması ve şüpheli/sanıktan kaçmanın önlenmesi amaçlarına hizmet eder. Bu bağlamda “yakalama kararı”, kimi hâllerde gözaltı veya tutuklamaya yönelen sürecin aracı niteliğindedir.
Adlî Yakalama İşlemini Kimler Yapabilir? (CMK 90)
Bu kısım, “yakalama kararı” ile ilişkili olarak adlî yakalamanın kimlerce ve hangi koşullarda yapılabileceğini açıklar. Düzenleme, herkes tarafından yapılabilen yakalama ile kolluk tarafından yapılan yakalama ayrımını içerir.
Herkes Tarafından Yapılan Yakalama
Suç işlendiği andan sonra kişinin yakalanması adlî yakalama sayılır. CMK md. 90/1’e göre, resmî görevi olsun ya da olmasın, aşağıdaki durumlarda herkes yakalama yapabilir:
- Kişiye suçu işlerken rastlanması,
- Suçüstü fiilden dolayı izlenen kişinin kaçma olasılığının bulunması veya kimliğinin derhâl tespit edilememesi.
Bu yakalama, suçun teşebbüs aşamasında kalıp kalmadığı ya da tamamlanıp tamamlanmadığına bakılmaksızın yapılabilir. Bu çerçevede, “yakalama kararı” bulunmasa da şartlar gerçekleştiğinde fiilî yakalama mümkündür.
Kolluk Görevlilerince Yapılan Yakalama
Suçüstü hâllerinde herkes gibi kolluk da yakalama yetkisine sahiptir. Ayrıca, tutuklama kararı veya “yakalama kararı” çıkarılmasını gerektiren ve gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde; Cumhuriyet savcısına ya da amirlere derhâl başvurulamıyorsa, kolluk her zaman yakalama yapabilir (CMK m.90/2). Yönetmelik m.5’e göre kolluk; gecikmesinde sakınca bulunan ve savcıya veya amire erişimin mümkün olmadığı durumlarda, haklarında “yakalama kararı” veya tutuklama kararı verilmesi gereken kişileri; suçüstü veya suça teşebbüse dair kuvvetli iz, eser, emare ve delil bulunan şüphelileri; kolluğun kanuna uygun emirlerine uymayanları; görevini engelleyen ve yakalanmadıkça eylemine devam etme ihtimali bulunanları; haklarında “yakalama kararı”, yakalama ya da tutuklama kararı bulunanları; yükümlülüklerini yerine getirmedikleri için yakalanması gerekenleri; uyuşturucu veya uyarıcı madde alan, satan, bulunduran ya da kullananları; halkın huzur ve sükûnunu ciddi biçimde bozan, saldırgan veya kavga eden kişileri; toplum için tehlike arz eden ve ilgili kurumlara yerleştirilmesi gereken kişileri; yerleştirilmesine karar verilen çocukları; usulsüz şekilde ülkeye giren veya sınır dışı/geri verme kararı bulunan kişileri yakalayabilir. Kimliğini belgeyle ya da güvenilir tanıklarla ispat edemeyenler, belgeleri şüpheli olanlar; aranan kişi olup olmadıkları veya gerçek kimlikleri anlaşılıncaya kadar, 24 saati geçmemek üzere “yakalama kararı” aranmaksızın yakalanabilir ve muhafaza altına alınabilir; kimlik tespiti kolaylaştırılır.
Şikâyete Bağlı Suçlarda Yakalama
Bu bölüm, “yakalama kararı” gereksinimi bakımından şikâyete bağlı suçlarda temel ilkeleri özetler. İstisnai durumlar da düzenleme kapsamında açıklanır.
Şikâyet Koşulu ve İstisna
Takibi şikâyete bağlı suçlarda, müşteki şikâyet etmedikçe soruşturma yürütülemez; bu nedenle kural olarak kimse yakalama işlemi yapamaz. Örneğin basit hakaret suçunda kolluk ya da herhangi bir kişi fail üzerinde yakalama yetkisine sahip değildir. Ancak çocuklara, beden veya akıl hastalığı, malûllük veya güçsüzlükleri nedeniyle kendini idare edemeyenlere karşı suçüstü hâlinde; suçun şikâyete bağlı olup olmamasına bakılmaksızın yakalama yapılabilir (CMK m.90/3). Bu durumda “yakalama kararı” aranmaksızın herkes yakalama yapabilir.
Yakalama İşlemi Çeşitleri
Bu bölüm, “yakalama kararı” bakımından müzekkeresiz ve müzekkereli yakalama ayrımını özetler. Her iki türün dayandığı usul hükümleri vurgulanır.
Müzekkeresiz Yakalama
CMK m.90/1-2 uyarınca, fiilî durumdan kaynaklanan suç şüphesinde, kolluk veya herhangi bir vatandaş tarafından şüphelinin fiilen yakalanması “müzekkeresiz yakalama”dır. Bu hâlde ayrıca “yakalama kararı” aranmaz.
Müzekkereli Yakalama (Yakalama Emri veya Kararı)
Çağrı üzerine gelmeyen veya çağrı yapılamayan şüpheli/sanık hakkında “yakalama emri” düzenlenerek yapılan yakalama müzekkereli yakalamadır (CMK m.98). Bu bağlamda “yakalama kararı”, adlî makamlarca çıkarılan ve zorla getirmeye imkân tanıyan emirdir.
Sulh Ceza Hâkimliği Müzekkeresi
Soruşturma aşamasında, çağrıya rağmen gelmeyen veya çağrı yapılamayan şüpheli hakkında, Cumhuriyet savcısının istemiyle sulh ceza hâkimi “yakalama kararı” düzenleyebilir. Tutuklama isteminin reddine itiraz üzerine, itiraz mercii de yakalama emri verebilir (CMK m.98/1).
Savcılık veya Kolluğun Yakalama Emri
Kolluk elinden kaçan şüpheli/sanık ile ceza infaz kurumundan kaçan tutuklu/hükümlü hakkında Cumhuriyet savcıları ve kolluk da “yakalama kararı” mahiyetinde yakalama emri düzenleyebilir (CMK m.98/2).
Mahkemenin Yakalama Emri
Kovuşturma aşamasında mahkeme, sanığın “yakalama kararı”yla getirilmesine her zaman karar verebilir (CMK m.199).
Kaçak Hakkında Yakalama Emri
Kaçak; soruşturma/kovuşturmanın sonuçsuz kalması amacıyla yurtiçinde saklanan veya yurtdışında bulunan ve bu nedenle savcılık ya da mahkemece ulaşılamayan kişidir (CMK m.247/1). Kovuşturma evresinde kaçak sanık hakkında hâkim/mahkeme re’sen veya savcının talebiyle “yakalama kararı” düzenler (CMK m.98/3). Kaçak hakkında, yokluğunda tutuklama kararı da verilebilir (CMK m.248/5).
Yakalananın Yetkili Mercie Götürülmesi ve Serbest Bırakılması (CMK 94)
Bu kısım, “yakalama kararı” üzerine yakalanan kişinin hâkim/mahkeme önüne çıkarılma süresini ve serbest bırakılma ihtimallerini açıklar. Amaç, süre ve usul güvencelerini somutlaştırmaktır.
Süre ve Usul
Hâkim veya mahkemece verilen “yakalama kararı” üzerine yakalanan kişi, soruşturma ya da kovuşturma evresinde en geç 24 saat içinde yetkili hâkim/mahkeme önüne çıkarılır (CMK m.94/1). Aynı süre içinde fiilen çıkarılamıyorsa, sesli ve görüntülü iletişim sistemiyle yetkili mercice sorgu ya da ifade alınır (CMK m.94/2). İfade amacıyla düzenlenen “yakalama kararı” üzerine mesai dışında yakalanan ve belirlenen tarihte hazır bulunmayı taahhüt eden kişinin serbest bırakılması savcı tarafından emredilebilir; bu imkân her “yakalama kararı” için bir defa uygulanır. Taahhüdünü yerine getirmeyene, yakalama emrini düzenleyen yer savcısı tarafından 1.000 TL idari para cezası verilir (CMK m.94/3).
Yakalamaya, Yakalama Kararı veya Emrine İtiraz Hakkı (CMK 91/5)
Bu bölüm, “yakalama kararı” gibi özgürlük kısıtlayan tedbirlere karşı itiraz usulünü ve başvuru yetkisini açıklar. Kovuşturma ve soruşturma ayrımı korunur.
Kovuşturma Aşaması
Kovuşturmada mahkemece verilen yakalama emri, sanığın özgürlüğünü sınırlayan bir koruma tedbiridir. Sanık, bu “yakalama kararı”na karşı genel hükümlere göre itiraz edebilir.
Soruşturma Aşaması ve Başvuru Ehliyeti
Soruşturmada yakalama işlemine karşı derhâl serbest bırakılmayı sağlamak üzere şu kişiler sulh ceza hâkimine itiraz edebilir (CMK m.91/5):
- Yakalanan kişi,
- Müdafii (avukat),
- Kanunî temsilci (ör. anne/baba, vasi),
- Eş,
- Birinci veya ikinci derecede kan hısımları.
Sulh ceza hâkimi, itirazı evrak üzerinden derhâl ve en geç 24 saat içinde karara bağlar. Yakalamanın yerinde olduğuna kanaat getirirse başvuruyu reddeder; aksi hâlde kişinin derhâl soruşturma evrakıyla savcılıkta hazır bulundurulmasına karar verebilir.
Tutuklamaya Yönelik Yakalama Kararı
Uygulamada, soruşturma veya kovuşturma aşamasında, şüpheli/sanığın yokluğunda “tutuklamaya yönelik yakalama kararı” verilebilmektedir. Hukuken bir koruma tedbiri niteliğindeki bu “yakalama kararı”na karşı itiraz hakkı mevcuttur ve CMK m.267 ve devamındaki genel ilkeler doğrultusunda kullanılır.
Yakalanan Kişiye Kelepçe Takılması Şartları
Bu kısım, “yakalama kararı” sonrası nakil sırasında kelepçe uygulamasının hangi şartlarda yapılabileceğini açıklar. Ölçülülük ilkesi korunur.
Kelepçe Uygulaması
Yakalanan kişiye nakil sırasında kelepçe takılması kural olarak zorunlu değildir. Ancak kaçma ihtimali veya kişinin kendisi/başkalarının hayat ve beden bütünlüğü bakımından tehlike arz ettiğine dair belirtiler varsa kelepçe takılabilir (CMK m.93). Bu düzenleme, “yakalama kararı” sonrası sevk süreçlerinde de uygulanır.
Yakalamanın Yapılışı ve Yakalananın Hakları
Bu bölüm, “yakalama kararı” ve fiilî yakalama hallerinde uygulanacak usul güvencelerini ve bildirim yükümlülüklerini özetler. Hakların derhâl bildirilmesi esastır.
Usul ve Güvenceler
Yakalananın kaçmasını veya zarar vermesini önlemek amacıyla kaba üst araması yapılır; kişi silâh ve benzeri unsurlardan arındırılır (Yönetmelik m.6). Suçun iz, emare ve delillerinin yok edilmesini önleyecek tedbirler alınır. Yakalanana, suç ayrımı yapılmaksızın yakalama nedeni, iddialar, susma hakkı, müdafiden yararlanma, yakalamaya itiraz ve diğer kanunî hakları ile itirazın nasıl kullanılacağı derhâl, kural olarak yazılı, hemen mümkün değilse sözlü bildirilir. Kolluğun yaptığı yakalama işlemi ve uygulanan tedbirler savcıya derhâl bildirilir. Yakalama ve gözaltı süresinin uzatılması emrinden, yakalananın bir yakınına veya belirlediği kişiye savcının emriyle gecikmeksizin haber verilir. Yakalama işlemi tutanağa bağlanır; suç, yer, zaman, yakalayanlar, tespit eden kolluk görevlisi ve hakların anlatıldığı bilgileri içerir; bir sureti yakalanana verilir. Ayrıca “Yakalama ve Gözaltına Alma Tutanağı Şüpheli ve Sanık Hakları Formu” düzenlenir ve imzalı örneği verilir. Suçüstü veya kimliği tespit edilemeyen hâllerde kolluğa teslim edilen ya da gecikmesinde sakınca bulunan durumlarda kolluk, savcıyı derhâl bilgilendirir ve emri doğrultusunda işlem yapar; sözlü emir kısa sürede yazılı hâle getirilir. Savcı emriyle serbest bırakılmazsa kişi, soruşturmanın tamamlanması için gözaltına alınır. Muhafaza altına alınmak amacıyla yakalananlar yönünden de yakalama sebebi ve itiraz hakkı derhâl bildirilir; ıslah/tedavi kurumuna teslim sağlanır; teslim gerçekleşmezse durum tutanakla tespit edilip mülkî amire bildirilir (Yönetmelik m.6). Bu süreçlerde “yakalama kararı” ile bağlantılı bildirim ve belgelendirme yükümlülükleri aynen uygulanır.
Yakalananın Yakınlarına Haber Verme Hakkı (Yön. m.8)
Bu kısım, “yakalama kararı” uyarınca gözaltına alma veya sürenin uzatılması hâllerinde yakınlara bildirim usulünü açıklar. Haber verme usulleri ve yabancıların durumu ayrıntılandırılır.
Bildirim Usulü
Yakalananın yakalandığı, gözaltına alındığı veya gözaltı süresinin uzatıldığı, savcının emriyle gecikmeksizin bir yakınına veya belirlediği kişiye bildirilir. Bildirim; yanında bulunan kişi vasıtasıyla, telefonla, ilgili yer kolluğu aracılığıyla ya da adresle ilişki kurularak yapılabilir. Yabancı uyruklu kişi bakımından, yazılı karşı çıkmaması hâlinde, durumu ülkesinin büyükelçilik veya konsolosluğuna haber verilir. Muhafaza altına alınmada ise kişinin istediği kanunî yakınlarına derhâl bildirim yapılır. Tüm bu bildirimler, “yakalama kararı” süreçlerinin ayrılmaz parçasıdır.
Yakalananın Sağlık Kontrolü ve Hakları
Bu bölüm, “yakalama kararı” sonrası sağlık muayenesi süreçlerini, rapor düzenini ve işkence/eziyet iddialarının bildirim yükümlülüklerini açıklar. Hekim-hasta gizliliği ile güvenlik dengesi korunur.
Muayene ve Raporlama
Zor kullanılarak yakalama veya gözaltı öncesi hekim kontrolüyle sağlık durumu tespit edilir. Yer değişikliği, gözaltı süresinin uzatılması, serbest bırakma veya adlî mercie sevk öncesinde de hekim raporu alınır. Sağlık durumu bozulanlar derhâl muayeneden geçirilir; kronik rahatsızlığı olanlar talep hâlinde kendi hekimlerinin nezaretinde resmî hekim tarafından muayene/tedavi görebilir. İfadeyi alan kolluk ile muayeneye götüren kolluğun farklı olması esastır; personel yetersizliği varsa belgelendirilir. Muayene/tedavi adlî tıp kurumu veya resmî sağlık kuruluşlarınca yapılır. Hekim raporu üç nüsha düzenlenir; giriş/çıkış raporu bilgisi yazılı bildirilir. Giriş raporunda bir nüsha sağlık kuruluşunda kalır, ikinci nüsha gözaltına alınana verilir, üçüncü nüsha soruşturma dosyasına konmak üzere kolluğa verilir. Uzatma/yer değişikliği/çıkış raporlarında bir nüsha sağlık kuruluşunda kalır; iki nüsha kapalı-mühürlü zarfla Cumhuriyet başsavcılığına gönderilir; biri kişiye/vekiline verilir, biri dosyaya konur. Bu raporlarda CMK m.157’deki gizlilik kurallarına uyulur. Hekim, TCK m.94 (işkence), m.95 (neticesi sebebiyle ağırlaşmış işkence) ve m.96 (eziyet) bulgusu saptarsa derhâl savcıya bildirir; ilgili Yönetmelik m.7-8 uygulanır. Muayenede hekim ile kişi mümkünse yalnız kalır; hekimin güvenlik endişesi varsa gözetim talebi belgelendirilir; bu durumda müdafi, gecikmeye yol açmamak kaydıyla hazır bulunabilir. Kadının muayenesi talep hâlinde ve mümkünse kadın hekimce yapılır; değilse bir kadın sağlık personeli muayenede bulundurulur. Bu güvence, “yakalama kararı” sonrası tüm sağlık süreçlerinde geçerlidir.
Nezarethaneye Konulmadan Önce Güvenlik Araması
Bu kısım, “yakalama kararı” ve fiilî yakalama sonrasında nezarethaneye giriş önlemlerini ve eşyaya ilişkin tutanak düzenini açıklar. Amaç, güvenlik ve emanet süreçlerini standardize etmektir.
Arama ve Emanet İşlemleri
Gözaltı birimine getirilen kişi nezarethaneye veya zorunlu hâllerde tahsis edilen yerlere konulmadan önce usulünce aranır; kadınların üst/vücut araması kadın görevli veya görevlendirilecek bir kadın tarafından yapılır. Kişi kendine zarar verebilecek nesnelerden arındırılır. Üzerindeki para ve eşyalar muhafaza altına alınır; para türü, seri numarası ve miktarı ile eşyaların vasıfları ve markaları tutanağa yazılır; bir sureti kişiye verilir. Bu prosedür, “yakalama kararı” sonrası standart güvenlik tedbirleri arasındadır.
Herkesin Yakalama Yetkisine İlişkin Yargıtay Kararı
Bu bölüm, “yakalama kararı” aranmaksızın herkes tarafından yapılan yakalamanın sınırlarını somut bir içtihatla örnekler. Kararın özeti, hukuka uygunluk nedenini ve beraat sonucunu ortaya koyar.
Yargıtay 14. Ceza Dairesi – 2017/4542
Dosya kapsamına göre sanık, kendi evindeki yatak odasında eşini mağdurla çıplak yakaladıktan sonra mağdurun kaçmasını önlemek amacıyla iple bağlamış ve çağrılan polise teslim etmiştir. Olayda mağdurun, sanığa karşı konut dokunulmazlığını ihlâl suçu işlediği sırada yakalandığı; CMK m.90/1 uyarınca suçu işlerken rastlanan veya suçüstü nedeniyle izlenen kişinin kaçma olasılığı bulunuyorsa herkesin geçici yakalama yapabileceği vurgulanmıştır. Bu nedenle, mağdurun kaçmasını engelleyip polise teslim eden sanığın eyleminde hukuka uygunluk bulunduğundan, hakkında beraat kararı verilmesi gerekirken mahkûmiyet kurulması bozma nedenidir (Yargıtay 14. Ceza Dairesi, Karar: 2017/4542). Bu karar, “yakalama kararı” olmaksızın da kanunun verdiği yetki çerçevesinde herkesin yakalama yapabileceğini teyit eder.
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Av. Gökhan Yağmur, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren, ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşmış bir avukattır. Uzun yıllara dayanan mesleki deneyimiyle birlikte yalnızca dava ve uyuşmazlıkların çözümünde değil, aynı zamanda önleyici hukuk danışmanlığı, sözleşme yönetimi ve şirketlere stratejik hukuki destek sunmaktadır.
Ceza yargılamaları, boşanma ve velayet davaları, ticari uyuşmazlıklar ve marka–patent süreçlerinde müvekkillerine etkin savunma ve çözüm odaklı yaklaşımıyla hizmet vermektedir. Ayrıca TÜRKPATENT, USPTO ve EUIPO nezdinde marka tescili ve fikri mülkiyet koruması konularında hem yerli hem de yabancı müvekkillere danışmanlık sağlamaktadır. – Turkey Brand Law
Kurucusu olduğu Hukuk Plus, HukukBankasi.net ve diğer dijital projeleriyle hukuk öğrencileri, stajyer avukatlar ve meslektaşlara yönelik özgün bir ekosistem geliştirmiştir. Bu sayede hukuk bilgisinin paylaşımı, güncel içtihatların takibi ve mesleki dayanışmanın güçlenmesine katkı sunmaktadır.
Av. Gökhan Yağmur, girişimci vizyonu ile yalnızca klasik avukatlık hizmeti sunmakla kalmayıp; marka yönetimi, e-ticaret hukuku, uluslararası şirket danışmanlığı ve dijital hukuk çözümleri alanlarında da fark yaratan çalışmalara imza atmaktadır.
Daha fazla bilgi için:
📌 www.gokhanyagmur.com
📌 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 0542 157 06 34
Yolculuk Süresini Hesaplayın
Yakındaki yerler için seyahat süresini ve yol tariflerini görün
