Tam Ehliyetli, Sınırlı Ehliyetli, Sınırlı Ehliyetsiz, Tam Ehliyetsiz Kimdir?
Tam ehliyetli, sınırlı ehliyetli, sınırlı ehliyetsiz ve tam ehliyetsiz kimdir? TMK’ya göre ehliyet türlerini, şartlarını ve aralarındaki farkları örneklerle açıklıyoruz.
Giriş
Medenî hukuku çalışırken en çok karıştırılan sorulardan biri şudur:
“Tam ehliyetli kimdir, sınırlı ehliyetli kimdir, sınırlı ehliyetsiz kimdir, tam ehliyetsiz kimdir?”
Hak ehliyeti ve fiil ehliyeti kavramları soyut kaldığında, kimin hangi işlemi tek başına yapabileceği, hangi hâllerde yasal temsilci iznine ihtiyaç olduğu, hangi işlemlerin baştan geçersiz sayılacağı anlaşılmaz. İşte bu nedenle Türk Medenî Kanunu’ndaki ehliyet kuralları, doktrinde ve uygulamada dört ana grupta incelenir:
- Tam ehliyetli,
- Sınırlı ehliyetli,
- Sınırlı ehliyetsiz,
- Tam ehliyetsiz.
Bu yazıda, tam ehliyetli, sınırlı ehliyetli, sınırlı ehliyetsiz, tam ehliyetsiz kimdir sorusunu; TMK hükümleri çerçevesinde, hem vatandaşın hem de hukuk öğrencisinin kullanabileceği netlikte açıklayacağız.
Hukuki Altyapı: Fiil Ehliyeti ve Ehliyet Şartları
Önce hatırlayalım:
- Hak ehliyeti: Her insanın, hukuken hak ve borç sahibi olabilme yeteneğidir. Doğumla başlar, ölümle sona erer.
- Fiil ehliyeti: Kişinin kendi işlemleriyle hak kazanabilmesi ve borç altına girebilmesidir.
Fiil ehliyeti için klasik üç şart aranır:
- Ergin olmak,
- Ayırt etme gücüne sahip olmak,
- Kısıtlı olmamak.
Bu üç şartın varlığı ya da yokluğu, kişiyi; tam ehliyetli, sınırlı ehliyetli, sınırlı ehliyetsiz, tam ehliyetsiz gruplarından hangisine sokacağımızı belirler. Şimdi tek tek gidelim.
Tam Ehliyetli Kimdir?
Tanım
Klasik ifade ile:
Tam ehliyetli,
- Ergin olan,
- Ayırt etme gücüne sahip olan
- Ve hakkında kısıtlama (vesayet) kararı bulunmayan
kişidir.
Başka bir deyişle; fiil ehliyetinin tüm şartlarını taşıyan kişiye, tam ehliyetli diyoruz.
Tam ehliyetlinin yapabilecekleri
Tam ehliyetli kişi:
- Kural olarak her türlü borçlandırıcı işlemi (satış, bağış, kefalet, kredi sözleşmesi vb.) tek başına yapabilir,
- Malvarlığı üzerinde dilediği hukukî işlemi gerçekleştirebilir (satma, bağışlama, ipotek verme gibi),
- Dava açabilir, kendisine karşı açılan davayı bizzat takip edebilir,
- Haksız fiillerinden dolayı bizzat sorumludur.
Yani tam ehliyetli kimdir sorusunun pratik cevabı şudur: “Kendi kararlarını hukuken tek başına verebilen, yaptığı işlemlerin sonuçlarına katlanabilen kişi.”
Örnek
- 30 yaşında, akıl hastalığı veya kısıtlılık kararı bulunmayan bir kişinin, bir taşınmazı satın alması, satması, kredi çekmesi, kefil olması, tamamıyla kendi iradesine bağlıdır. Bu kişi tam ehliyetlidir.
Sınırlı Ehliyetli Kimdir?
Tanım
Sınırlı ehliyetli, fiil ehliyeti aslında tam olan; fakat kanunun bazı işlemler bakımından onu korumak amacıyla ek şartlar getirdiği kişidir.
Genel kabul gören örnek:
- Ergin,
- Ayırt etme gücüne sahip,
- Kısıtlı olmayan,
- Ancak evli olan kişi, bazı önemli malvarlığı işlemlerinde eş rızasına ihtiyaç duyduğu ölçüde sınırlı ehliyetli konumuna yaklaşır.
Bu kategori, TMK’da doğrudan “sınırlı ehliyetli” başlığıyla düzenlenmiş bir madde şeklinde olmasa da, doktrinde ve kişiler hukuku derslerinde, özellikle eşin rızasına tabi işlemler bakımından kullanılan bir sınıflandırmadır.
Sınırlı ehliyetlinin sınırlaması nereden gelir?
Özellikle:
- Aile konutu üzerinde tasarruflar,
- Mal rejimi kapsamındaki bazı işlemler,
- Eşin rızasını gerektiren tasarruflar
gibi alanlarda, kanun; ehliyetten değil, aile ilişkilerinden doğan sınırlamalar getirir.
Bu nedenle sınırlı ehliyetli kimdir sorusunu cevaplarken, her zaman fiil ehliyeti değil, özel hükümlere dayanan ek korumaları da görmek gerekir.
Sınırlı Ehliyetsiz Kimdir?
Tanım
Sınırlı ehliyetsiz, klasik öğretide:
- Ayırt etme gücüne sahip,
- Ergin olmayan küçükler veya
- Ayırt etme gücüne sahip kısıtlılar
için kullanılan ifadedir.
Bu kişiler bir yandan bazı işlemleri tek başına yapabilirken, diğer yandan ekonomik olarak onları ağır borç altına sokacak işlemlerde yasal temsilcinin rızasına ihtiyaç duyarlar.
Sınırlı ehliyetsizlerin yapabileceği işlemler
Ayırt etme gücüne sahip küçük veya kısıtlılar:
- Karşılıksız kazandırıcı işlemleri (kendilerine yapılan bağış gibi) kabul edebilir,
- Günlük, önemsiz, küçük işler (örneğin bakkaldan alışveriş gibi) yapabilir,
- Kişiye sıkı sıkıya bağlı bazı hakları (örneğin nişanlanma, evlenme için özel yaş ve izin şartları hariç) kanunun öngördüğü ölçüde kullanabilir.
Ancak kural olarak:
- Borç altına sokan işlemler için yasal temsilci (veli, vasi) izni gerekir.
Bu yüzden sınırlı ehliyetsiz kimdir sorusunun cevabı: “Bazı işlemleri kendi başına yapabilse de, borçlandırıcı işlemlerde yasal temsilcinin rızasına ihtiyaç duyan, ayırt etme gücüne sahip küçük veya kısıtlı kişi”dir.
Örnekler
- 16 yaşındaki ayırt etme gücüne sahip bir lise öğrencisi:
- Günlük ihtiyaçları için alışveriş yapabilir.
- Yüksek bedelli bir telefon almak üzere taksitli satış sözleşmesi imzaladığında, bu işlem yasal temsilcinin rızası yoksa tartışmalı hale gelir.
- Alkol bağımlılığı nedeniyle vesayet altına alınmış, ancak ayırt etme gücü devam eden bir kişi:
- Küçük gündelik işlemler yapabilir,
- Fakat malvarlığını ciddi ölçüde etkileyen işlemler için vasinin izni gerekir.
Tam Ehliyetsiz Kimdir?
Tanım
Tam ehliyetsiz,
- Ayırt etme gücünden yoksun olan (yaş küçüklüğü, ağır akıl hastalığı, ileri akıl zayıflığı, ağır sarhoşluk gibi sebeplerle),
- Küçük veya kısıtlı
kişidir.
Bu kişiler, TMK sistematiğinde, hukuki işlem yapma iktidarından tamamen yoksun kabul edilir.
Tam ehliyetsizin işlemlerinin hukuki sonucu
Klasik kural şudur:
- Tam ehliyetsizin yaptığı hukuki işlemler baştan hükümsüzdür.
- Bu işlemler, sanki hiç yapılmamış gibi kabul edilir; sözleşme geçerli olmaz, borç doğmaz.
- Ancak sebepsiz zenginleşme hükümleri kapsamında, fiilen elde edilen yararların iadesi söz konusu olabilir.
Tam ehliyetsizlerin bütün hukukî işlemleri, kanuni temsilcileri (veli, vasi) aracılığıyla yürütülür. Bu nedenle, tam ehliyetsiz kimdir sorusunun pratik karşılığı “tek başına sözleşme yapması hukuken geçerli kabul edilmeyen kişi”dir.
Örnekler
- 4 yaşındaki bir çocuğun araba satın almak için imza atması:
- Ayırt etme gücü bulunmadığından, bu işlem hukuken geçersizdir.
- Ağır akıl hastalığı nedeniyle ayırt etme gücünü tamamen kaybetmiş bir kişinin, tek başına tapu satış sözleşmesi yapması:
- İşlem, kural olarak kesin hükümsüz sayılır; tapu iptali davası ile işlem geçersiz kılınabilir.
Dört Ehliyet Grubunun Sistematik Karşılaştırması
Kafada tablo netleşsin diye tam ehliyetli, sınırlı ehliyetli, sınırlı ehliyetsiz, tam ehliyetsiz kimdir sorusunu yan yana koyalım:
- Tam ehliyetli:
- Ergin + ayırt etme gücü var + kısıtlı değil.
- Her türlü hukuki işlemi tek başına yapabilir.
- Sınırlı ehliyetli:
- Aslında fiil ehliyeti tam; ancak özel hükümlere göre (özellikle evlilik, aile konutu, mal rejimi gibi alanlarda) bazı işlemler için eş rızası veya ek şart gerekir.
- Sınırlı ehliyetsiz:
- Ayırt etme gücü var; ama küçük veya kısıtlı.
- Günlük–basit işlemleri yapabilir, bağış kabul edebilir; borçlandırıcı işlemler için yasal temsilci rızası gerekir.
- Tam ehliyetsiz:
- Ayırt etme gücü hiç yok.
- Yaptığı hukukî işlemler baştan itibaren geçersizdir; onun yerine yasal temsilci işlem yapar.
Bu şema, hukuk öğrencisinin sınavda; vatandaşın ise günlük hayatta, kimin neyi yapabileceğini aklında tutmasına yardımcı olur.
Uygulamada Sık Karşılaşılan Durumlar
Örnek 1: Küçük çocuğun internetten büyük alışveriş yapması
15 yaşındaki bir genç, ailesinden habersiz, internet üzerinden yüksek fiyatlı bir elektronik eşya satın alıyor, taksitli sözleşme imzalıyor.
- Bu genç, ayırt etme gücüne sahip küçük olduğundan, sınırlı ehliyetsiz grubuna girer.
- Günlük küçük harcamalar yapabilir, ama bu kadar yüksek bedelli ve uzun vadeli bir borçlandırıcı işlem için kural olarak yasal temsilci rızası aranır.
- Ailenin itirazı hâlinde sözleşmenin akıbeti, bu ehliyet kuralları çerçevesinde değerlendirilir.
Örnek 2: Vesayet altındaki kişinin tek başına satış yapması
Alkol bağımlılığı nedeniyle vesayet altına alınmış bir kişi, vasisi olmadan gidip arabasını satıyor.
- Bu kişi, çoğu durumda sınırlı ehliyetsiz sayılır; ayırt etme gücü varsa bile, borçlandırıcı ve malvarlığını önemli ölçüde etkileyen işlemler için vasinin iznine ihtiyaç vardır.
- Vasi izni olmadan yapılan satış işlemi, iptal edilebilir nitelikte olabilir. Somut olayda, vesayet kararının kapsamına ve işlem türüne bakılır.
Örnek 3: İleri demans hastasının kefil olması
İleri demans tanısı olan yaşlı bir kişi, yakınlarının baskısı altında yüksek bir krediye kefil oluyor.
- İşlem anında ayırt etme gücü yoksa, bu kişi tam ehliyetsiz sayılabilir.
- Bu durumda kefalet sözleşmesinin geçerliliği ciddi şekilde tartışmalı hale gelir; çoğu durumda hükümsüzlük iddiası gündeme gelebilir.
Sık Sorulan Sorular (FAQ)
Tam ehliyetli kimdir?
Ergin, ayırt etme gücüne sahip ve kısıtlı olmayan kişiler tam ehliyetlidir. Bu kişiler, her türlü hukuki işlemi kural olarak tek başına yapabilir, yaptıkları işlemlerin sonuçlarından malvarlıklarıyla sorumludurlar.
Sınırlı ehliyetli kimdir?
Fiil ehliyeti tam olmakla birlikte, kanunun özel bazı işlemler için ek şartlar getirdiği (örneğin eş rızası aranan evli kişiler gibi) kişiler, doktrinde sınırlı ehliyetli olarak adlandırılır. Buradaki sınırlama, ehliyetten ziyade aile–mal rejimi ilişkilerinden doğan sınırlamadır.
Sınırlı ehliyetsiz kimdir?
Ayırt etme gücüne sahip küçükler ve kısıtlılar, sınırlı ehliyetsizdir. Günlük küçük işlemleri yapabilirler; fakat borçlandırıcı işlemler için yasal temsilcinin (veli veya vasi) iznine ihtiyaç duyarlar.
Tam ehliyetsiz kimdir?
Ayırt etme gücünden yoksun olan küçükler ve kısıtlılar tam ehliyetsizdir. Bunların yaptığı hukuki işlemler kural olarak baştan geçersizdir. Onlar adına işlemleri yasal temsilcileri yürütür.
Ehliyetim konusunda tereddüt varsa ne yapmalıyım?
Kişiye dair yaş, sağlık durumu, vesayet kararı, bağımlılık gibi unsurlar ehliyet hakkında tereddüt yaratıyorsa; önemli hukuki işlemler öncesinde hem tıbbî hem hukuki görüş alınması, ileride geçersizlik iddialarıyla karşılaşmamak için son derece önemlidir.
Sonuç ve Değerlendirme
Tam ehliyetli, sınırlı ehliyetli, sınırlı ehliyetsiz, tam ehliyetsiz kimdir sorusunun cevabı, yalnızca bir ders şeması değildir; imzalanan her sözleşmenin, yapılan her satışın, verilen her kefaletin arkasındaki hukuki zemini oluşturur.
Kısaca:
- Tam ehliyetli → Kendisini serbestçe borçlandırabilir,
- Sınırlı ehliyetli → Bazı işlemlerde kanunun öngördüğü ek sınırlamalara tabidir,
- Sınırlı ehliyetsiz → Bazı işlemleri yapabilir ama borçlandırıcı işlemlerde yasal temsilci rızasına ihtiyaç duyar,
- Tam ehliyetsiz → Yaptığı işlemler kural olarak geçersizdir; temsil yoluyla korunur.
Hak kaybı yaşamamak için, özellikle yaşlı, hasta, bağımlılık sorunu olan veya küçük yaştaki kişilerin yaptığı işlemlerde bu ayrımı doğru yapmak; gerekiyorsa vesayet, temsil ve iptal davaları gibi hukuki yolları zamanında kullanmak büyük önem taşır. Somut olayların farklılıkları, her dosyada ehliyet incelemesini ayrı bir ciddiyetle yapmayı gerektirir.
Önceki makale: Ayırt Etme Gücü Nedir? Hangi Hâllerde Yok Sayılır?
Sonraki makale: Doğumdan Önce ve Sonra Kişilik Ne Zaman Başlar, Ne Zaman Sona Erer?
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Av. Gökhan Yağmur, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren, ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşmış bir avukattır. Uzun yıllara dayanan mesleki deneyimiyle birlikte yalnızca dava ve uyuşmazlıkların çözümünde değil, aynı zamanda önleyici hukuk danışmanlığı, sözleşme yönetimi ve şirketlere stratejik hukuki destek sunmaktadır.
Ceza yargılamaları, boşanma ve velayet davaları, ticari uyuşmazlıklar ve marka–patent süreçlerinde müvekkillerine etkin savunma ve çözüm odaklı yaklaşımıyla hizmet vermektedir. Ayrıca TÜRKPATENT, USPTO ve EUIPO nezdinde marka tescili ve fikri mülkiyet koruması konularında hem yerli hem de yabancı müvekkillere danışmanlık sağlamaktadır. – Turkey Brand Law
Kurucusu olduğu Hukuk Plus, HukukBankasi.net ve diğer dijital projeleriyle hukuk öğrencileri, stajyer avukatlar ve meslektaşlara yönelik özgün bir ekosistem geliştirmiştir. Bu sayede hukuk bilgisinin paylaşımı, güncel içtihatların takibi ve mesleki dayanışmanın güçlenmesine katkı sunmaktadır.
Av. Gökhan Yağmur, girişimci vizyonu ile yalnızca klasik avukatlık hizmeti sunmakla kalmayıp; marka yönetimi, e-ticaret hukuku, uluslararası şirket danışmanlığı ve dijital hukuk çözümleri alanlarında da fark yaratan çalışmalara imza atmaktadır.
Daha fazla bilgi için:
📌 www.gokhanyagmur.com
📌 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 0542 157 06 34
Yolculuk Süresini Hesaplayın
Yakındaki yerler için seyahat süresini ve yol tariflerini görün
