BİRİNCİ (1) BÖLÜM – CEZA MUHAKEMESİNİN AMACI VE KAPSAMI – CMK DERS NOTLAR
Bu derste, ceza muhakemesinin temel amacını, kapsamını ve hukuk sistemindeki işlevini inceleyeceğiz. Ceza muhakemesi, devletin cezalandırma yetkisini hukukun güvenceleri içinde kullanmasını sağlayan usul hukukudur.
Ceza muhakemesinin nihai amacı, maddi gerçeğin ortaya çıkarılmasıdır. Ancak bu amaç, hukuka uygun yöntemlerle ve şüpheli/sanığın hakları gözetilerek gerçekleştirilmelidir. Maddi gerçeğin araştırılması, bireyin temel hak ve özgürlükleriyle bağdaştığı ölçüde meşrudur.
Ceza muhakemesi;
- Kimin suç işlediğini, suçun işlenip işlenmediğini, işlenmişse failin kim olduğunu,
- Delillerin toplanması, değerlendirilmesi ve hükme bağlanmasını,
- Masumiyet karinesi ve adil yargılanma hakkı çerçevesinde yargılama sürecini düzenler.
Bu sistemin sınırlarını 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) çizer. CMK, hem devletin cezalandırma yetkisinin sınırlarını, hem de bireyin güvence altına alınmış haklarını belirler. Ceza muhakemesi hukuku, ceza hukukunun uygulama alanını oluşturur ve bu yönüyle maddi ceza hukukunu tamamlar.
Ceza muhakemesinin kapsamına;
- Soruşturma evresi (Cumhuriyet savcısı tarafından yürütülür),
- Kovuşturma evresi (mahkeme önünde yapılan yargılama),
- Hükmün kesinleşmesi ve infaz aşaması dâhildir.
Bu bölümde;
- Ceza muhakemesinin amacı ve hukuki niteliği,
- Ceza muhakemesi hukukunun kaynakları,
- Ceza muhakemesi süjeleri (hakim, savcı, müdafi, sanık, mağdur),
- Hukuk devleti ve insan hakları bağlamında muhakeme ilkeleri,
- Adil yargılanma hakkı ve maddi gerçeğin sınırları
konuları sistematik biçimde incelenecektir.
Ders notları, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK), mevzuat.gov.tr, resmigazete.gov.tr, Yargıtay Ceza Genel Kurulu kararları ve Anayasa Mahkemesi bireysel başvuru kararları temel alınarak hazırlanmıştır.
Amaç, hukuk fakültesi öğrencileri, stajyer avukatlar ve Hukuk Mesleklerine Giriş Sınavı (HMGS) adaylarına; sade, sistematik ve uygulamaya dönük bir kaynak sunmaktır.
CEZA MUHAKEMESİNİN AMACI VE KAPSAMI
Ceza muhakemesi hukuku, toplum düzenini koruma ve adaletin gerçekleşmesini sağlama işlevine sahip olan temel hukuk dallarından biridir. Bu bölümde ceza muhakemesinin tanımı, amacı, işlevi ve kapsamı ayrıntılı biçimde ele alınır.
Ceza Muhakemesinin Tanımı
Ceza muhakemesi hukuku, bir suçun işlenip işlenmediğini, suç işlenmişse kimin tarafından ve hangi şartlar altında işlendiğini araştıran; sonucunda da uygulanacak yaptırımın türünü ve kapsamını belirleyen hukuk dalıdır.
Bu yönüyle ceza muhakemesi, iddia (tez), savunma (anti-tez) ve yargılama (sentez) süreçlerinin bütünüdür. Yani bir suç isnadı karşısında devletin soruşturma ve yargılama faaliyetini hukuka uygun biçimde yürütmesini sağlayan mekanizmadır.
Ceza Muhakemesinin Amacı
Ceza muhakemesi hukukunun nihai amacı, maddi gerçeğin ortaya çıkarılmasıdır.
Bu “maddi gerçek” yalnızca suçlunun cezalandırılmasını değil, aynı zamanda suçsuzun korunmasını da kapsar. Yargılama süreci, yalnızca sanığı mahkûm etmek için değil, gerekirse onu koruyabilmek için de vardır.
Sanığın beyanı —örneğin bir ikrar (suçu kabul etme) durumu— bile tek başına yeterli sayılmaz; zira ceza muhakemesi hukukunun koruma işlevi, bireyin kendi beyanına dahi karşı savunma zırhı sunar.
Uygulama Notu: Ceza muhakemesi, yalnızca failin tespitiyle değil, adil yargılama şartlarının gerçekleşmesiyle de ilgilenir. Bu sebeple “amaç cezalandırmak değil, adaleti tesis etmektir” ilkesi esastır.
Ceza Muhakemesinde Kullanılan Temel Kavramlar
Bu alanda doğru kavramsal çerçevenin bilinmesi, hem sınav hem uygulama açısından zorunludur. Ceza muhakemesinde geçen belli başlı tanımlar aşağıdaki gibidir:
Şüpheli
Soruşturma evresinde, suç işlediği şüphesi altında bulunan kişidir.
Henüz hakkında iddianame düzenlenmemiştir; ancak delil toplama faaliyetleri bu kişi üzerinde yoğunlaşır.
Sanık
Kovuşturma evresinin başlamasından hükmün kesinleşmesine kadar, suç işlediği iddiası altında bulunan kişidir.
Sanık, artık mahkeme önündedir ve savunma hakkını doğrudan kullanabilir.
Müdafi
Şüpheli veya sanığın ceza muhakemesi sürecinde savunmasını üstlenen avukattır. Müdafi, yalnızca temsilci değil; aynı zamanda savunma hakkının güvencesidir.
Vekil
Katılan, suçtan zarar gören veya malen sorumlu kişiyi temsil eden avukattır. Vekil, müdafiden farklı olarak mağdurun menfaatini korur.
Soruşturma
Suç şüphesinin öğrenilmesinden iddianamenin kabulüne kadar geçen evredir. Bu aşamada deliller toplanır, failin kimliği araştırılır ve kamu davası açılıp açılmayacağına karar verilir.
Kovuşturma
İddianamenin kabulüyle başlayan ve hükmün kesinleşmesine kadar devam eden evredir. Kovuşturma, mahkeme önünde yürütülen yargılama sürecidir.
İfade Alma
Şüphelinin, kolluk görevlileri veya Cumhuriyet savcısı tarafından suçla ilgili olarak dinlenmesidir.
Sorgu
Şüpheli veya sanığın hâkim ya da mahkeme tarafından, soruşturma veya kovuşturma konusu suçla ilgili olarak dinlenmesidir.
Malen Sorumlu
Yargılamanın sonucunda verilen hükümden maddî veya malî açıdan sorumluluk taşıyan, dolaylı olarak hükmün sonuçlarından etkilenen kişidir.
Suçüstü Kavramı
Ceza muhakemesinde suçüstü hâli, müdahalenin aciliyetini belirleyen özel bir durumdur.
Aşağıdaki hâller suçüstü sayılır:
- Suçun işlenmekte olması,
- Henüz işlenmiş bir fiil sonrasında failin kolluk, mağdur veya üçüncü kişilerce takip edilerek yakalanması,
- Fiilin hemen ardından suçun işlendiğini gösteren eşya veya delillerle failin yakalanması.
Bu durumlarda kolluk kuvvetleri derhâl harekete geçebilir, hâkim kararı beklenmeksizin gerekli işlemleri yapabilir.
Örnek: Bir kişinin hırsızlık eylemini işlerken güvenlik kameralarınca kaydedilmesi ve yakalanması, tipik bir suçüstü hâlidir.
Toplu Suç ve Disiplin Hapsi
Toplu Suç
Aralarında önceden iştirak iradesi olmasa dahi üç veya daha fazla kişi tarafından birlikte işlenen suç, toplu suç olarak kabul edilir. Bu durum, muhakeme ve cezalandırma açısından özel hükümler doğurur.
Disiplin Hapsi
Belirli bir düzeni korumak amacıyla uygulanan, kısa süreli fakat kesin nitelikli bir hapis türüdür.
Disiplin hapsinin özellikleri:
- 3 ayı geçmeyen süreli hapis cezasıdır.
- Seçenek yaptırımlara çevrilemez.
- Ön ödeme uygulanamaz.
- Tekerrüre esas teşkil etmez.
- Şartla salıverilme hükümleri uygulanmaz.
- Ertelenemez.
- Adlî sicil kaydına işlenmez.
Not: Disiplin hapsi, kamu düzeninin korunması amacı taşır ve asıl cezalandırmadan farklı bir fonksiyona sahiptir.
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Av. Gökhan Yağmur, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren, ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşmış bir avukattır. Uzun yıllara dayanan mesleki deneyimiyle birlikte yalnızca dava ve uyuşmazlıkların çözümünde değil, aynı zamanda önleyici hukuk danışmanlığı, sözleşme yönetimi ve şirketlere stratejik hukuki destek sunmaktadır.
Ceza yargılamaları, boşanma ve velayet davaları, ticari uyuşmazlıklar ve marka–patent süreçlerinde müvekkillerine etkin savunma ve çözüm odaklı yaklaşımıyla hizmet vermektedir. Ayrıca TÜRKPATENT, USPTO ve EUIPO nezdinde marka tescili ve fikri mülkiyet koruması konularında hem yerli hem de yabancı müvekkillere danışmanlık sağlamaktadır. – Turkey Brand Law
Kurucusu olduğu Hukuk Plus, HukukBankasi.net ve diğer dijital projeleriyle hukuk öğrencileri, stajyer avukatlar ve meslektaşlara yönelik özgün bir ekosistem geliştirmiştir. Bu sayede hukuk bilgisinin paylaşımı, güncel içtihatların takibi ve mesleki dayanışmanın güçlenmesine katkı sunmaktadır.
Av. Gökhan Yağmur, girişimci vizyonu ile yalnızca klasik avukatlık hizmeti sunmakla kalmayıp; marka yönetimi, e-ticaret hukuku, uluslararası şirket danışmanlığı ve dijital hukuk çözümleri alanlarında da fark yaratan çalışmalara imza atmaktadır.
Daha fazla bilgi için:
📌 www.gokhanyagmur.com
📌 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 0542 157 06 34
Yolculuk Süresini Hesaplayın
Yakındaki yerler için seyahat süresini ve yol tariflerini görün
