SEKİZİNCİ (8) BÖLÜM – BİLİRKİŞİLİK, MUAYENE VE KEŞİF – CMK DERS NOTLARI
Ceza Muhakemesi Kanunu’nda bilirkişilik, muayene ve keşif kurumlarının kapsamlı biçimde açıklandığı bu bölümde; bilirkişiye başvurma koşulları, bilirkişinin atanması, görev ve sorumlulukları, bilirkişi raporunun değerlendirilmesi, olay yeri keşfi ve muayene işlemlerinin usulü ayrıntılı olarak incelenmektedir. CMK m. 62–83 hükümlerine dayanılarak hazırlanan bu ders notları, teknik ve uzmanlık gerektiren delillerin değerlendirilmesinde uygulanan yöntemleri sistematik biçimde ortaya koyar. Hukuk öğrencileri, hâkimlik-savcılık adayları ve uygulamacılar için güncel, açıklayıcı ve sınav odaklı CMK ders notlarıdır.
BİLİRKİŞİLİK, MUAYENE VE KEŞİF
Ceza muhakemesinde hâkim, hukukî bilgisiyle çözebileceği konularda karar verir; ancak teknik, bilimsel veya uzmanlık gerektiren durumlarda bilirkişinin görüşüne başvurur. Bilirkişilik kurumu, mahkemenin doğru, tarafsız ve bilimsel temele dayalı karar vermesini sağlayan bir yardımcı unsurdur.
Ayrıca suçun işlendiği yerin incelenmesi (keşif) ve sanık ya da mağdur üzerinde yapılan muayene işlemleri, delillerin somutlaştırılması açısından büyük önem taşır.
Bu bölümde bilirkişilik, muayene ve keşif kurumları sistematik biçimde açıklanır.
Bilirkişilik Kavramı ve Amacı
Bilirkişi, çözümü özel veya teknik bilgi gerektiren konularda hâkime yardımcı olmak üzere görüş bildiren kişidir.
Bilirkişinin amacı, hâkimin yerine geçmek değil; hâkime, değerlendirme yaparken uzmanlık bilgisi sunmaktır.
Ceza Muhakemesi Kanunu’nun m. 63–67 maddeleri, bilirkişiliğin usulünü düzenler.
Bilirkişilik kurumunun varlık nedeni, maddi gerçeğe ulaşma ilkesidir.
Örnek: Hâkim, bir imza sahteciliği iddiasında yazı karakterlerini bizzat inceleyemez; bu konuda grafoloji uzmanının görüşüne başvurur.
Bilirkişiye Başvurulmasını Gerektiren Hâller
Hâkim, yalnızca hukukî bilgiyle çözülemeyen, teknik değerlendirme gerektiren konularda bilirkişiye başvurabilir.
Aşağıdaki durumlar tipik örneklerdir:
- Sahte evrak, belge veya imza incelemesi,
- Adlî tıp veya otopsi işlemleri,
- Ses ve görüntü kayıtlarının incelenmesi,
- Mühendislik, bilişim veya finans alanındaki karmaşık teknik değerlendirmeler.
Ancak hâkim, genel bilgiyle çözülebilecek konularda bilirkişi görevlendiremez.
Bilirkişilik, yargı yetkisinin devri anlamına gelmez; bilirkişi yalnızca görüş bildirir, karar veremez.
Bilirkişinin Seçilmesi ve Görevlendirilmesi
Bilirkişiler, genellikle Adalet Bakanlığı bilirkişi listelerinde kayıtlı kişiler arasından seçilir.
Ancak acil veya özel bilgi gerektiren hâllerde listede bulunmayan kişiler de görevlendirilebilir.
Mahkeme, bilirkişinin kim olacağına, sayısına ve görev alanına ara kararla karar verir.
Bilirkişi, görevlendirildiğinde tarafsızlığını korumakla yükümlüdür ve bu konuda yemin eder.
Not: Taraflar, bilirkişi listesine itiraz edebilir veya bilirkişinin tarafsızlığından kuşku duyarlarsa reddini isteyebilir.
Bilirkişinin Yetkileri ve Sorumlulukları
Bilirkişi, görevi kapsamında inceleme yapabilir, belge isteyebilir ve teknik araçlardan yararlanabilir.
Ancak bu yetkiler, yalnızca mahkeme kararıyla tanınır.
Bilirkişi:
- Taraflardan bağımsız hareket eder,
- Görüşünü bilimsel temele dayandırmak zorundadır,
- Sadece sorulan konular hakkında rapor düzenleyebilir.
Yanıltıcı, taraflı veya hatalı rapor düzenleyen bilirkişi, hem disiplin hem de ceza sorumluluğu taşır.
TCK m. 276 gereğince “bilirkişilikte yalan beyan” suçtur ve bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası öngörülmüştür.
Bilirkişi Raporunun Sunulması ve Değerlendirilmesi
Bilirkişi, incelemesini tamamladıktan sonra raporunu yazılı şekilde mahkemeye sunar.
Rapor, delil niteliğindedir; ancak hâkimi bağlamaz.
Hâkim, raporun yeterli görmediği veya çelişkili olduğu durumlarda yeni bilirkişi atanmasına karar verebilir.
Taraflar, bilirkişi raporuna karşı itiraz edebilir.
Bu itiraz, mahkemenin raporu yeniden değerlendirmesine veya yeni bir inceleme yaptırmasına yol açabilir.
Örnek: Trafik kazası dosyasında bilirkişi, kusuru hatalı belirlemişse, taraflar rapora itiraz eder ve mahkeme yeni bilirkişi atar.
Muayene Kurumu
Muayene, suçun aydınlatılması amacıyla kişi, ceset veya eşya üzerinde yapılan tıbbi veya teknik incelemedir.
Muayene, genellikle tıbbi bilirkişiler tarafından yapılır.
Bu işlem, delillerin maddi gerçekliğini destekler.
Kişi Üzerinde Muayene
Sanığın, mağdurun veya üçüncü kişinin vücudundan örnek alınabilir.
Ancak bu işlem, kişilik haklarına saygı gösterilerek yapılmalıdır.
Kişinin rızası aranmaksızın yapılan muayene yalnızca kanunun açıkça izin verdiği hâllerde mümkündür (örneğin alkol veya DNA testi).
Uygulama Notu: CMK m. 75 uyarınca, vücut muayenesi yalnızca hâkim kararıyla yapılabilir; gecikmesinde sakınca varsa savcı kararı yeterlidir.
Ceset Üzerinde Muayene (Otopsi)
Ölüm olaylarında, ölüm nedeninin tespiti için adlî otopsi yapılır.
Otopsi, biri adli tıp uzmanı olmak üzere iki hekim tarafından gerçekleştirilir.
Otopsiye savcı veya hâkim katılabilir.
Otopsi tutanağı, hem fotoğraf hem de numune delilleriyle birlikte dosyaya eklenir.
Örnek: Ölümün intihar mı yoksa cinayet mi olduğunu belirlemek için yapılan otopsi raporu, ceza yargılamasının en güçlü delillerindendir.
Keşif Kurumu
Keşif, olayın meydana geldiği yerin veya suçla ilgili eşya ve izlerin mahkemece yerinde incelenmesidir.
Keşfin amacı, soyut anlatımlar yerine somut mekânsal ilişkileri gözlemleyerek delillerin değerlendirilmesini kolaylaştırmaktır.
Hâkim, keşfi bizzat ve yerinde yapar; bu durum delil serbestisi ve doğrudanlık ilkesiyle de uyumludur.
Keşif sırasında, taraflar, müdafi, bilirkişi ve gerektiğinde tanıklar hazır bulunabilir.
Keşif Tutanağı
Keşif sırasında yapılan tüm gözlemler ayrıntılı biçimde tutanağa geçirilir.
Tutanakta:
- Keşif yeri ve zamanı,
- Katılanlar,
- Gözlemler ve ölçümler,
- Delil durumu ve keşif sonucu bulunur.
Örnek: Bir trafik kazasının aydınlatılmasında, fren izlerinin ve çarpma noktasının yerinde incelenmesi keşif yoluyla yapılır.
Keşfin Önemi
Keşif, hâkimin olayla doğrudan temas kurmasını sağlar.
Böylece maddi olayın soyut beyanlara değil, somut fiziki kanıtlara dayandırılması mümkün olur.
Hâkim, keşif sırasında edindiği izlenimleri hüküm verirken doğrudan kullanabilir.
Bilirkişilik, Muayene ve Keşif Arasındaki İlişki
Bu üç kurum, ceza yargılamasının bilimsel yönünü temsil eder.
Bilirkişi teknik bilgi sunar, muayene tıbbi gerçeği ortaya çıkarır, keşif ise olayın mekânsal boyutunu somutlaştırır.
Hepsi birlikte, hâkimin vicdani kanaatinin şekillenmesine yardımcı olur.
Uygulama Notu: Hâkim, bilirkişi raporuna körü körüne bağlı kalmamalıdır; raporun doğruluğunu keşif veya muayene bulgularıyla karşılaştırarak değerlendirmelidir.
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Av. Gökhan Yağmur, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren, ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşmış bir avukattır. Uzun yıllara dayanan mesleki deneyimiyle birlikte yalnızca dava ve uyuşmazlıkların çözümünde değil, aynı zamanda önleyici hukuk danışmanlığı, sözleşme yönetimi ve şirketlere stratejik hukuki destek sunmaktadır.
Ceza yargılamaları, boşanma ve velayet davaları, ticari uyuşmazlıklar ve marka–patent süreçlerinde müvekkillerine etkin savunma ve çözüm odaklı yaklaşımıyla hizmet vermektedir. Ayrıca TÜRKPATENT, USPTO ve EUIPO nezdinde marka tescili ve fikri mülkiyet koruması konularında hem yerli hem de yabancı müvekkillere danışmanlık sağlamaktadır. – Turkey Brand Law
Kurucusu olduğu Hukuk Plus, HukukBankasi.net ve diğer dijital projeleriyle hukuk öğrencileri, stajyer avukatlar ve meslektaşlara yönelik özgün bir ekosistem geliştirmiştir. Bu sayede hukuk bilgisinin paylaşımı, güncel içtihatların takibi ve mesleki dayanışmanın güçlenmesine katkı sunmaktadır.
Av. Gökhan Yağmur, girişimci vizyonu ile yalnızca klasik avukatlık hizmeti sunmakla kalmayıp; marka yönetimi, e-ticaret hukuku, uluslararası şirket danışmanlığı ve dijital hukuk çözümleri alanlarında da fark yaratan çalışmalara imza atmaktadır.
Daha fazla bilgi için:
📌 www.gokhanyagmur.com
📌 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 0542 157 06 34
Yolculuk Süresini Hesaplayın
Yakındaki yerler için seyahat süresini ve yol tariflerini görün
